Beata Bednarczuk "Dziecko w klasie Montessori - odniesienia teoretyczne i praktyczne"

ELWIRA CZAPIEWSKA
Grupa weekendowa

Dziecko w klasie Montessori – odniesienia teoretyczne i praktyczne
Beata Bednarczuk

Maria Montessori stworzyła oryginalne, teoriopoznawcze podstawy pracy pedagogicznej z dzieckiem. Wykreowała metodę zindywidualizowanego kształcenia, stanowiącą alternatywną formę edukacji dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym. Podstawowym założeniem tej metody jest przygotowanie dziecka do życiowej samodzielności poprzez wspieranie jego potencjalnych możliwości.
Montessori uważała, że dziecko posiada swój własny, naturalny plan rozwoju, który jest pobudzany – aktywizowany przez środowisko wychowawcze. Wskazywała, że rozwój dziecka następuje w wyniku wzajemnych oddziaływań i wymian między jednostką a otoczeniem, które traktowała jako podstawowy element kształcenia i uważała za istotny czynnik rozwoju. Podkreślała bardzo ważną rolę nauczyciela – nauczyciela wrażliwego i refleksyjnego, który był odpowiedzialny za przygotowanie klasowego środowiska. Również on stanowi integralną część klasowego środowiska, a jego podstawowym zadaniem jest pomoc dziecku w procesie samorozwoju. Cechuje go postawa orientacja na osobę – dorosły stymuluje rozwój ucznia stwarzając szanse czy drogi do podejmowania różnych działań, do próbowania, do eksperymentowania (...)do samodzielnego radzenia sobie z różnorodnymi problemami związanymi z poznawaniem świata i szukaniem własnego w nim miejsca. Dzięki temu szkoła staje się płaszczyzną dialogu pomiędzy dzieckiem, członkami grupy klasowej i nauczycielem.
Beata Bednarczuk pisze, że metoda kształcenia Marii Montessori:
 Uczy współpracy i współdziałania. Uczniowie w tych klasach mają stałą możliwość komunikowania się z innymi dziećmi, czy nauczycielem. Według własnego uznania mogą tworzyć podczas takiej pracy wspólne projekty, rozmawiać o tym co je interesuje. Ich swoboda ruchowa czy kontakty z kolegami nie ograniczają się do krótkiej przerwy.
 Struktura otoczenia nadaje porządek czynnościom dziecka. Zasady, które rządzą materiałami dydaktycznymi, wskazują jak się nimi posługiwać. Trzeba jednak podkreślić, że możliwość komponowania ćwiczeń i tworzenia nowych materiałów jest nieograniczona. Takie otoczenia sprzyja większej swobodzie zachowań, nie ogranicza do pracy w ławce i do przyswajanie treści podręcznikowych.
 Nie jest ona jak zarzucają niektórzy uprawnianiem archeologii. Przeciwnie, jest podstawą pracy wielu współczesnych placówek oświatowych. Jest sprawdzoną ideą pracy dydaktyczno – wychowawczej, płaszczyzną organizowania międzynarodowych programów i stowarzyszeń.
 Daje dziecku uporządkowaną wiedzę, dzięki dokładnie opracowanym zestawom pomocy dydaktycznych – kreśląc podstawowe linie programu kształcenia. Taki program jest zarówno elastyczny i otwarty. To od nauczyciela zależy kształt zadań oferowanych dziecku – od jego wrażliwości, umiejętności diagnozowania rozwoju dziecka.
 Jest kontekstem dla poznawania treści kształcenia, elementem porządkującym jest kosmiczna edukacja – która jest nadrzędną ideą.
 Charakteryzuje się atmosferą indywidualnej pracy. Jest metodą podążania za dzieckiem- projektuje warunki nauki ściśle związane z aktualnym rozwojem, możliwościami i zainteresowaniami jednostki.
 Przyjmuje do pracy nauczyciela, który jest aktywnie zaangażowany w kształtowanie umiejętności i rozwijanie zdolności poznawczych każdego dziecka. Jednak nie poprzez bezpośrednie kierowanie (które nie jest zupełnie wykluczone) ale poprzez motywowanie i podtrzymywanie uwagi dziecka. Taki nauczyciel buduje rusztowanie, by wesprzeć dziecko w jego wysiłkach związanych z uczeniem się.
 Kieruje się zasadą DAJ DZIECKU CZAS - i chodzi tu nie tylko o nabywanie umiejętności społecznych, ale również o rozwijanie zdolności poznawczych. Zgodnie z prawami rozwoju dziecka, rozpoczyna ono naukę od działań na konkretach, stopniowo przechodząc do formuły i symbolicznego zapisu.
 Podstawą wnioskowania o postępach dziecka jest obserwacja – jej głównym celem jest rejestracja spostrzeganych faktów i zjawisk, a następnie ich wyjaśnienie i interpretacja.
 Nie ma ocen wyrażanych stopniami oraz promocji z klasy do klasy. W szkole Montessori dziecko na każdym poziomie uczy się przez trzy lata po czym przechodzi na poziom wyższy. Maria Montessori przedmiotem oceny uczyniła cykl pracy dziecka.
 Błąd traktuje, jako zjawisko normalne, bo każdy, kto działa, ma do niego prawo. Montessori uważała, że: błąd jest kompanem nierozerwalnie związanym z naszym życiem. Wiele błędów człowiek naprawia „metodą prób i błędów” po prostu żyjąc, albowiem w ten sposób stale zdobywa nowe wiadomości i umiejętności, niezbędne do zrozumienia popełnianych omyłek. Znaczące jest rozpoznanie błędu, dostrzeżenie i poprawa, a przede wszystkim satysfakcja i radość z doprowadzenia pracy do końca.
Autorka porusza w owej książce również zagadnienie dyscypliny. Pisze, że system dyscyplinowania i kontrolowania opierający się na karach i nagrodach odrywa uwagę dziecka od zadań edukacyjnych i kieruję ją w stronę ewentualnych konsekwencji(...)Kara stanowi rodzaj poniżenia – ubliża godności człowieka; zmniejsza poczucie osobistej wartości oraz wiary we własne siły. Taki system dyscyplinowania rozwija w dzieciach: zazdrość, rywalizację, arogancję czy współzawodnictwo. Dyscyplinę powinno się osiągać nie przymusem, czy nakazem. Według Montessori dziecko stanie się posłuszne, gdy rozwinie świadomie siłę woli i samo będzie mogło decydować o swoim zachowaniu. Wewnętrzna dyscyplina rozwija się stopniowo i przechodzi kolejne etapu:
 Brak wewnętrznej dyscypliny – charakteryzuje się brakiem pełnej świadomości własnych działań, ponieważ dziecko jest dopiero na etapie przyswajania wrażeń z otaczającego je środowiska ( nie porządkuje i nie systematyzuje jeszcze owych wrażeń)
 Stadium świadomości i posłuszeństwa – dziecko rozpoczyna kierowanie własną i innych wolą. Zaczyna spontanicznie wybierać samodyscyplinę.
 Stadium samodyscypliny – dziecko na tym etapie samodzielnie i skutecznie koryguje swoje zachowania.
Bednarczuk pisze, że w klasach konwencjonalnych dużo uwagi i czasu poświęca się na wyrobieniu podstawowych umiejętności w zakresie: mówienia, pisania, czytania i liczenia. Jednak, to dzieci z szkół Montessori charakteryzuje zadowolenie z uczęszczania na zajęcia – czerpią radość z uczenia się, towarzyszy im swoboda w wypowiadaniu się w mowie i piśmie, myślą w sposób elastyczny, są samodzielne i pomysłowe. Dzieje się tak, gdyż nie mają ograniczeń wyłącznie do wybranych obszarów aktywności muzycznej, plastycznej, polonistycznej czy przyrodniczej, a postulat rozwoju twórczości dotyczy zmiany warunków pracy grupy.
Uczeń w klasie Montessori, będąc wolnym, może swobodnie pracować, odnosząc się do następujących reguł:
 Nie przeszkadzaj innym w pracy.
 Nie mów głośno, wystarczy szept.
 Doprowadź każdą pracę do końca.
 Bądź rzetelny w samokontroli.
 Nie przeszkadzaj, kiedy nauczyciel objaśnia coś innym dzieciom.
 Chętnie pomagaj innym w pracy.
 Każdą pomoc odstawiaj na stałe miejsce.
Autorka uzmysławia nam, że nie liczba testów podnosi standardy systemu edukacji lecz praca, która odpowiada potrzebom dziecka i jego zaangażowaniu. Istotne w organizacji procesu kształcenia jest wyjście od refleksji, zadanie sobie pytań:
 Co może być ważne dla dziecka?
 Co wywoła u niego zadowolenie?
 Jak zmotywować dziecko do nauki?
 Co spowoduje poczucie sukcesu i dobrze wykonanej pracy?
 Jak pokierować procesem nauczania aby dziecko odczuwało radość z bycia uczniem?
Bednarczuk w swojej książce przedstawia nam podstawy wychowawcze i dydaktyczne postępowania nauczyciela montessori, który wspiera aktywność uczniów kierując się zasadą:
 aktywizacji – kreowanie atmosfery pracy sprzyjającej podejmowanie swobodnego wyboru: materiałów, miejsca pracy, sposobu oraz partnera do działania,
 wolności – swoboda w poruszaniu się między grupami tego samego poziomu kształcenia oraz we własnej, zróżnicowanej wiekowo grupie,
 ograniczonej ingerencji nauczyciela – pomóż mi zrobić to samemu,
 indywidualizacji tempa i treści uczenia się,
 szacunku dla pracy dziecka – uznanie jego wolności i spontaniczności, inwencji i pomysłów; otwartość na propozycje ucznia – respektowanie jego prawa do błędu,
 poszanowania godności osobistej dziecka – bezwarunkowej akceptacji jego osoby,
 poglądowości – zapewnienie dziecku możliwości pośredniego i bezpośredniego poznawania rzeczywistości,
 przygotowania i organizacji środowiska dydaktyczno – wychowawczego zgodnie z potrzebami i możliwościami dziecka,
 diagnozowania zdarzeń związanych z uczeniem się w oparciu o obserwację,
 Organizowania życia społecznego – wypracowanie wspólnych norm społeczno – moralnych,
 Wielostronnego oddziaływania na rozwój dziecka – stymulowanie aktywności emocjonalnej, praktycznej i intelektualnej dziecka.