Charakterystyka pracy w klasach łączonych

Troska państwa o oświatę przejawia się przede wszystkim w dążeniu do pełnej realizacji prawa do nauki. Każdy obywatel ma zagwarantowany pełny dostęp do szkoły, w której może zdobyć wykształcenie podstawowe.
Wprowadzenie nowego ustroju szkolnego miało na celu podniesienie poziomu edukacyjnego społeczeństwa, poprawie jakości edukacji oraz wyrównanie szans edukacyjnych.
Decyzja o utworzeniu ośmioletnich szkół podstawowych, spowodowała zmiany w konstrukcji sieci szkolnej. To rekonstrukcja sieci szkolnej, miała być jednym z istotniejszych elementów sprzyjających wyrównywaniu szans edukacyjnych uczniów.
Na samorządy terytorialne nałożono obowiązek tworzenia nowej sieci szkół, która powinna zostać tak ukształtowana, aby wszystkie dzieci mogły wypełniać obowiązek szkolny.
Nie w każdej jednak miejscowości istnieje pełna szkoła, w której każdy nauczyciel ma jedną klasę. Dotyczy to przede wszystkim środowiska wiejskiego.
„Klasy łączone – termin ten oznacza taką organizację nauczania, która polega na prowadzeniu przez nauczyciela w tym samym czasie lekcji z dwoma (lub kilkoma) Powodem tworzenia klas łączonych jest przede wszystkim mała liczba uczniów w szkole. Wówczas nie mogą być organizowane klasy pojedyncze.
Zjawisko to specyficzne jest dla środowisk wiejskich, gdyż niż demograficzny szczególnie dotknął wieś. Jednak o istnieniu szkół niżej zorganizowanych decyduje nie tylko czynnik demograficzny. Nie bez znaczenia są również uwarunkowania geograficzne i ekonomiczne.
Jak przewiduje program nauczania, tam, gdzie nie ma możliwości prowadzenia zajęć w klasach pojedynczych i zachodzi konieczność ich łączenia, łączy się całkowicie lub częściowo klasy najbliższe sobie poziomem nauczania.
„W Polsce tworzy się klasy łączone według zasady łączenia klas „programowo” najbliższych, a więc: I z II, II z III, III z IV. rocznikami uczniów (klasami) w jednej sali lub w innym miejscu.”
Najczęściej występuje łączenie klasy drugiej z trzecią. Klasa pierwsza pozostaje jako odrębna, ma bowiem ona wyjątkowy charakter. Dzieci, które rozpoczynają naukę w szkole nie posiadają jeszcze nawyków samodzielnej pracy.
Stosuje się także zasadę niełączenia wszystkich godzin lekcyjnych z edukacji polonistycznej, matematycznej czy środowiskowej. Najwięcej lekcji łączonych organizuje się w klasach początkowych i najczęściej łączy się zajęcia ruchowe i artystyczne.
Takie są założenia teoretyczne, jednak w praktyce szkolnej spotkać można bardzo przeróżne, czasami wręcz zadziwiające sposoby łączenia przedmiotów i klas. Zależy to od liczby dzieci w danej klasie, od liczby uczniów w szkole, a także od rodzaju zajęć.

Klasy łączone uważa się za coś wstydliwego, za coś, czego nie należy wydobywać na światło dzienne. Przypuszczano, że będzie to zjawisko przejściowe, którym nie ma potrzeby poważnie zajmować się. Teoretycy nie wykazywali bliższego zainteresowania tym problemem, więcej na ten temat pisali praktycy.
Tymczasem, mimo likwidacji wielu małych wiejskich szkół, łączenia klas pozostały i nic nie wskazuje, że szkoły z tego typu klasami zupełnie znikną.
Powodem istnienia takiego stanu rzeczy może być ciągle postępujący niż demograficzny, migracja ludności z małych miejscowości, zwłaszcza z tych gdzie trudno znaleźć pracę, a istnienia szkół z małą ilością dzieci, bronić będą z całą pewnością rodzice jak i nauczyciele. Rodzice – z racji chronienia swoich dzieci przed wielokilometrowymi dojazdami do szkół, przyzwyczajenia do „swojej szkoły” i stanowiska, że szkoła bardzo często stanowi istotny element kulturotwórczy, zwłaszcza w małych miejscowościach. Natomiast dla nauczycieli, którzy posiadają mieszkanie czy dom w małej miejscowości, likwidacja szkoły stanowić będzie osobisty dramat i dramat swojej rodziny.
„Faktem jest, że na w wieku XX usunięto niemało wad dawnej szkoły, tej sprzed narodzin koncepcji szkoły zintegrowanej, ale do szkolnego ideału ciągle jeszcze daleka droga.”
Na przełomie XXI wieku zjawisko łączenia klas jakby minimalnie zmalało, jednak nie można powiedzieć, że jest to twór, który nie istnieje i dlatego nie można o nim nie mówić.
Tworzeniu i funkcjonowaniu szkół niżej zorganizowanych z klasami łączonymi, towarzyszyły w głównej mierze dobre intencje i myśl o dzieciach z małych środowisk wiejskich.
Droga do szkoły w przypadku uczniów klas I – III szkoły podstawowej nie powinna przekraczać trzech kilometrów a w przypadku uczniów klas IV – VI czterech kilometrów.
Często zły stan dróg, rozproszenie osiedleńcze czy brak środków transportu uniemożliwia dowożenie dzieci do szkół wyżej zorganizowanych.
Takie szkoły mają właśnie na celu przybliżenie odległości szkoły do miejsca zamieszkania ucznia oraz zapewnienie każdemu dziecku warunków rozwoju i osiągnięć szkolnych, zgodnych z obowiązującym programem nauczania i wychowania. Dzięki ich istnieniu, dzieci z małych środowisk wiejskich miały i mają możliwość zdobywania wiedzy w miejscu zamieszkania lub w jego pobliżu.
Wydłużona droga do szkoły, zwłaszcza małego dziecka, poranne wstawanie i późne powroty, powodują zmęczenie i nie ułatwiają nauki.
Nauka uczniów w warunkach połączonych klas ma swoje zalety i wady.
Przede wszystkim mała liczba uczniów stwarza duże możliwości indywidualizacji nauczania. W klasach młodszych pozwala na lepsze poznanie się całej grupy. Dzieci pobierające naukę w warunkach połączonych klas wykazują duży stopień samodzielności w rozwiązywaniu określonych zadań i zaradność życiową. Uczą się zaradności i „zdrowej” rywalizacji.
Przy takim systemie pracy wymaga się jednak od uczniów dużego zaangażowania, zdyscyplinowania i ich aktywności.
Zaletą małych szkół jest panująca w nich atmosfera życzliwości, serdeczności i poczucia bezpieczeństwa.
Nauczyciel zna bardzo dobrze każdego ucznia, co ułatwia mu kierowanie procesem nauczania, uczenia się i wychowania. Praca z niewielką liczbą uczniów w klasie ”(...)w pewnym stopniu rekompensuje trudności związane z pracą w klasach łączonych. Ponadto umożliwia indywidualizację nauczania, ciągłą kontrolę pracy ucznia podczas lekcji, systematyczne utrwalanie wiadomości uczniów, a także systematyczną kontrolę prac domowych.”
Nauczyciel ma także lepszy i łatwiejszy kontakt z rodzicami uczniów tak małej społeczności, niż nauczyciel w szkole miejskiej.
Praca w klasach łączonych to nie tylko problem łączenia klas.
Funkcjonowanie nauczyciela w warunkach klas łączonych wymaga od niego większego wysiłku niż ma to miejsce w przypadku klas pojedynczych. Jest to praca wymagająca odpowiedzialności, a także znajomości wielu czynników decydujących o jej efektach.
Aby mówić o korzyściach płynących z nauczania w przypadku klas łączonych, nie sposób pominąć osoby nauczyciela.
Nauczyciel powinien posiadać wielką wiedzę i wprawę metodyczną. Jednak kwestia przygotowania nauczycieli do pracy w klasach łączonych pozostawia wiele do życzenia.
W trakcie studiów nauczyciele nie mają do czynienia z metodyką i informacjami o pracy w klasach łączonych. Trudności jakie mają do pokonania w pracy z klasami łączonymi muszą pokonywać metodą prób i błędów. ”Podejmując pracę w klasach łączonych nauczycielki same musiały dokształcać się oraz dochodzić samodzielnie do wypracowania odpowiednich metod pracy.”
Nauczyciele doskonale zdają sobie sprawę ze złożoności tego problemu, gdyż od ich wiedzy, doświadczenia, pomysłowości i zaangażowania, zależy możliwość pełnej realizacji zadań procesu nauczania i uczenia się.
Nauczanie w klasach łączonych to niezwykle trudne zadanie dla nauczyciela i wie o tym tylko ten nauczyciel, któremu przyszło w takich warunkach kiedykolwiek pracować. „W pracy nauczyciela pojawiają się zdarzenia, z którymi nierzadko nie jest on w stanie sobie poradzić. Coraz częściej jest zaskakiwany natłokiem nowych sytuacji, wobec których jest nowicjuszem.”
Praca w klasach łączonych, wymaga od nauczyciela poświęcenia więcej czasu na przygotowanie się do takich lekcji, ich przemyślenia, wielu środków dydaktycznych i odpowiedniego wyposażenia szkoły w pomoce naukowe. Okazuje się, że szkoły z klasami łączonymi są z reguły słabo wyposażone w pomoce dydaktyczne. Nauczyciele bardzo często, własnoręcznie wykonują pomoce, które ułatwiają im pracę a uczniom pozwalają lepiej zrozumieć materiał i zachęcają do pracy.
Do nauki w klasach łączonych nie są również dostosowane podręczniki szkolne. Brak specjalnych ćwiczeń i zadań ujmujących wiedzę do samodzielnego opanowania przez uczniów, uniemożliwia im umiejętność samodzielnego z
Efektywnej pracy nie sprzyja wieloprzedmiotowość. Często w połączonych zespołach trzeba uczyć kilku przedmiotów, co sprawia rozproszenie uwagi wśród uczniów.
Przy wielu atutach, jakie posiadają małe szkoły z połączonymi oddziałami, praca nauczyciela w nich jest bardzo wyczerpująca, zarówno psychicznie i fizycznie.
Marzeniem moim, i prawdopodobnie wszystkich nauczycieli pracujących w klasach łączonych, jest likwidacja łączeń, przy jednoczesnym zachowaniu tych szkół, w których jest dobrze zarówno dzieciom i nauczycielom.
Mimo problemów w pracy z klasami łączonymi są one mniejszym złem dla dziecka niż konieczność dojazdu do odległych szkół.