Zaburzenia widzenia obuocznego a problemy w czytaniu

ZABURZENIA WIDZENIA OBUOCZNEGO A PROBLEMY W CZYTANIU

autor: Katarzyna Polewaczyk
dyplomowana ortoptystka
pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

PROBLEMY SZKOLNE A PRAWIDŁOWE WIDZENIE

Wśród dzieci w wieku szkolnym problemy ze wzrokiem nie należą do rzadkich.
Istnieje zależność pomiędzy prawidłową umiejętnością widzenia a problemami szkolnymi tj.: czytaniem, pisaniem, przepisywaniem z tablicy, liczeniem. Niestety problemy wzrokowe najczęściej zauważane są dopiero w trzeciej, czwartej klasie, kiedy dzieci muszą coraz dłużej koncentrować
się na małym druku, przepisywać z tablicy, czytać i pisać. W domu dodatkowo odrabiają lekcje, czytają lektury. Do zmęczenia oczu i problemów w widzeniu przyczyniają się także chwile spędzane przed tabletem, komputerem, telefonem komórkowym, czyli tzw. cyfrowe zmęczenie wzroku .
Oczy przyzwyczajają się wtedy do zbyt długiego patrzenia z bliskich odległości
( w konsekwencji czego mięśnie w oku napinają się i może dojść do ich skurczu) i przy patrzeniu daleko obraz coraz bardziej zamazuje się i trudno jest uzyskać jego dobrą ostrość.
Oczywiście problemy z opanowaniem umiejętności szkolnych oprócz widzenia mogą być związane z innymi zaburzeniami rozwojowymi. Kiedy jednak wyeliminujemy objawy związane z narządem wzroku i całym układem wzrokowym możemy znacznie zmniejszyć trudności dziecka podczas czytania i pisania. Trudności te mogą dalej występować, ale problemy będą mniej poważne.
Ze względu na długą i wytężoną pracę oczu coraz więcej dzieci zmaga się z wadami wzroku. Najczęstszą oznaką początkowych etapów pogarszania się wzroku jest mrużenie, tarcie, zaczerwienienie i łzawienie oczu. Jeśli u dziecka niepostrzeżenie pogorszy się wzrok, może to powodować nie tylko jego dyskomfort, ale i problemy z nauką. W takich przypadkach uczniowie np. nie widzą dokładnie tego, co jest napisane na tablicy, mogą przez to pracować wolniej i spotkać się z niezrozumieniem rówieśników i nauczycieli. Warto pamiętać o regularnych wizytach kontrolnych, nawet jeśli pozornie nie ma niepokojących oznak - dziecku może być trudno zorientować się, że widzi nieco gorzej niż powinno lub zwyczajnie wada może być zbyt mała, żeby ją dostrzec.

PROBLEMY ZE WZROKIEM A NAUKA CZYTANIA
W procesie nauki czytania podstawową rolę odgrywa percepcja wzrokowa: pamięć wzrokowa, stałość spostrzegania, spostrzeganie figury i tła, spostrzeganie stosunków przestrzennych, położenia w przestrzeni, koordynacja wzrokowo-ruchowa, a także prawidłowe ruchy oczu, w tym ruch zbieżny (konwergencja) , umiejętność koncentracji wzrokowej na poszczególnych elementach, umiejętność fiksacji, prawidłowa ostrość wzroku, sprawna akomodacja. Zaburzenia w obrębie percepcji wzrokowej i obuocznego widzenia powodują między innymi trudności w precyzyjnych ruchach rąk, niechęć
do układania, rysowania i wycinania. W konsekwencji mają negatywny wpływ na opanowanie
przez dzieci techniki czytania. Dzieci z problemami ze wzrokiem długo nie mogą opanować prawidłowej techniki czytania. W pierwszym okresie nauki czytają bardzo wolno, ponieważ tracą dużo
czasu na rozpoznawanie liter i wyrazów podobnych do siebie graficznie, następnie zaczynają
czytać szybciej, ale popełniają wiele błędów. Często dzieci te diagnozowane są pod kątem
dysleksji rozwojowej. Uczęszczają przez kilka lat na zajęcia terapii pedagogicznej w szkołach
bądź w poradniach, a i tak w dalszym ciągu utrzymują się u nich problemy z wolnym tempem czytania, myleniem liter, wyrazów, trudności w pisaniu i przepisywaniu z tablicy.

DLACZEGO MOJE DZIECKO NIE CZYTA „DOBRZE”
Umiejętność postrzegania, przetwarzanie wzrokowego wpływa na inne obszary funkcjonowania dziecka. W momencie wystąpienia nieprawidłowości w obrębie narządu wzroku i całego układu optycznego mogą wystąpić trudności związane z percepcją wzrokową, umiejętnością czytania i pisania, orientacją przestrzenną, oceną odległości.
W większości przypadków ten stan rozwija się we wczesnym dzieciństwie, ale dziecko nie mówi
nam o swoich objawach. Dzieci uważają, że to normalne widzieć w ten sposób, bo nigdy nie widziały inaczej. Te dzieci „walczą” z czytaniem, często unikając tego. Mogą być w stanie czytać głośno -
w wolnym tempie, z błędami, ale prawdopodobnie nie pamiętają, co czytają, ponieważ
wkładają z byt dużo uwagi i wysiłku w odczytanie tego, co widzą. Tego typu problemy często powodują, że rodzice lub nauczyciele sądzą, że dziecko ma dysleksję. Dobrą wiadomością
jest to, że ten stan można łatwo zdiagnozować podczas kompleksowego badania wzroku i obuocznego widzenia, którym zajmują się m.in. ortoptyści .
Niektóre z objawów, jakie mogą wystąpić u dziecka nawet, jeśli o tym nie mówi:
•Błędy w czytaniu, zamiana końcówek, przekręcanie wyrazów
•Gubienie się w tekście
•Utrata koncentracji uwagi
•Ponowne czytanie tej samej linii
•Wolne czytanie
•Trudność w przypomnieniu sobie, co zostało przeczytane
•Uczucie senności i znużenia
•Słowa „rozmazują się”
•Ból głowy
•Podwójne widzenie
•Oczy bolą
•Zbyt częste mruganie
•Oczy są zmęczone, często przecierane rękami
•Oczy są często zaczerwienione
•Słowa poruszają się / skaczą / pływają
•Przechylanie głowy, zbytnie przybliżanie oczu do książki

Ważne jest, aby u dzieci mających problemy z opanowaniem umiejętności poprawnego czytania sprawdzić:
•ostrość wzroku
•ruchomość gałek ocznych
•poziom koncentracji wzrokowej i fiksacji na danym punkcie
•akomodację
•widzenie obuoczne w tym przestrzenne
•koordynację wzrokowo-ruchową.
Aspekty te wpływają nie tylko na opanowanie przez dziecko umiejętności czytania, ale także na poziom graficzny pisma.
Należy podkreślić, że wymienione powyżej parametry widzenia, oprócz ostrości wzroku, nie są wadami wzroku . Mogą nie zostać wykryte na typowym badaniu u okulisty.
Cechy narządu wzroku diagnozowane są natomiast podczas badania ortoptycznego. Badanie to jest przeprowadzane za pomocą specjalistycznego sprzętu, aparatury optycznej i testów okulistycznych. Specjalista także sprawdzi czy u dziecka nie występuje np. zez ukryty lub niedowidzenie .

CZY DZIECKO MA PROBLEMY ZE WZROKIEM?
Pisałam już wyżej, że dziecko może nie wiedzieć, jak opowiedzieć o swoich objawach związanych
z widzeniem. Jedną z przyczyn może być brak świadomości, że powinniśmy widzieć inaczej. Przedstawię kilka zachować, po zauważeniu których można wnioskować, że u dziecka występują problemy ze wzrokiem.
•kłopoty w przechwyceniu piłki i innych przedmiotów rzuconych w powietrze
•unikanie zadań, które wymagają głębokiej percepcji (np. gry z małymi elementami poruszającymi się po powietrzu, rękodziełem i wszystkimi zabawami wymagającymi koordynacji ręka- oko)
•często, nieprawidłowo oszacowane odległości, takie jak:
- upadki i potknięcia się na nierównych powierzchniach np: schody i krawężniki,
- częste upuszczanie i gubienie przedmiotów
- wpadanie na drzwi, meble i inne obiekty stacjonarne
- wypadki sportowe
- problemy z utrzymaniem równowagi
•unikanie kontaktu wzrokowego
•zła postawa podczas wykonywania czynności wymagających bliskich odległości
•jedno ramię jest zdecydowanie wyżej
•częste przechylanie głowy
•problemy z chorobą lokomocyjną
W niektórych przypadkach nieskorygowane wady refrakcji i niedowidzenie u małych dzieci mogą prowadzić do reakcji, które wydają się wskazywać na zaburzenia rozwojowe lub inne, gdy problemem jest wyłącznie widzenie. Ważna jest obserwacja dzieci i ich zachowania, sposobu poruszania się i funkcjonowania w innych sferach. Jeśli zauważymy jakiekolwiek niepokojące objawy skierujmy dziecko na badania. Tylko wczesne rozpoznanie i odpowiednio podjęte leczenie może zapewnić prawidłowy rozwój i zapobiec dalszym problemom.