System wychowawczy Janusza Korczaka

W świadomości większości ludzi, zwłaszcza zupełnie niezwiązanych z pedagogiką, Janusz Korczak funkcjonuje najczęściej jako „Stary Doktor, który prowadził domy dziecka”, ewentualnie jako autor książek dla dzieci i twórca takich postaci jak Król Maciuś Pierwszy czy Kajtuś Czarodziej. Mimo że poglądy Janusza Korczaka dotyczące wychowania dzieci, wyprzedziły swoją epokę, a w przestrzeni publicznej wiele z nich funkcjonuje jako popularne cytaty i sentencje, wydaje się, że nawet obecnie, poświęca się ich popularyzacji zbyt mało uwagi.
Na koncepcje wychowawcze głoszone przez Janusza Korczaka składały się wyniesione z ogromnego doświadczenia oraz z prowadzonych przez wiele lat obserwacji poglądy, dotyczące najważniejszych problemów wychowania. Opierały się one na znanych od lat założeniach filozoficzno-pedagogicznych dotyczących rozwoju człowieka, a szczególnie na odkryciach psychologii rozwojowej i wychowawczej z początku XX wieku, które zwracały uwagę na swoistą naturę dziecka, jego wrażliwość, aktywność, potrzeby i zainteresowania, swobodne wyrażanie się w zabawie i pracy. Korczak, który wierzył w szlachetność i solidarność ludzką i marzył o lepszym świecie, nieustannie podkreślał fakt, że dziecko nigdy nie może być przedmiotem manipulacji świata dorosłych, gdyż jest tak samo jak oni, aktywną i samoistną jednostką zasługującą na przestrzeganie jej praw. Pedagog był przekonany, że każde dziecko uosabia ściśle określoną i odrębną indywidualność, dla której należy się szacunek i której trzeba zapewnić swobodny rozwój. Podkreślał, że nie ma dzieci w „ogóle”, są tylko konkretne dzieci z konkretnymi potrzebami, żyjące w konkretnych warunkach życiowych.
Poglądy Korczaka były w czasach mu współczesnych, czasach ogromnych przemian społecznych, rozwijających się totalitaryzmów: komunizmu i faszyzmu, bardzo proste, a jednocześnie niezwykle odkrywcze. Korczak, mając na co dzień kontakt z dziećmi, zadawał kłam starej i popularnej maksymie, iż: „Dzieci i ryby głosu nie mają”. U podstaw podejmowanej przez niego działalności wychowawczej leżało założenie, które ujmowało dziecko i jego osobowość jako podmiot w wychowaniu i uwzględniało jego rozwój od niemowlęctwa do okresu dojrzewania. Zgodnie z poglądami Korczaka każde dziecko miało i ma prawo do pełnego rozwoju, do wypowiadania się, do podejmowania decyzji i do dużej swobody.
Bardzo ważną, postulowaną przez Korczaka ideą pedagogiczną było również partnerstwo w relacjach pomiędzy wychowawcą a wychowankiem, które powinno opierać się wzajemnym zaufaniu. Korczak podkreślał, że dziecko powinno ufać wychowawcy, ale także wychowawca powinien posiadać zaufanie do dziecka, do jego umiejętności i rozsądku, a interpersonalne relacje pomiędzy wychowawcą a wychowankiem powinny opierać się na pełnym porozumieniu obu stron, na wspólnym działaniu i na wspólnym podejmowaniu decyzji ważnych dla obu stron .
Korczak analizował różne koncepcje wychowania, a jego poglądy opierały się na założeniach dwóch nurtów: nowego wychowania i pedagogiki kultury. W myśl założeń pedagogiki kultury wprowadzał swoich wychowanków w świat kultury poprzez zróżnicowane formy aktywności, jak np. teatr, lekturę, zajęcia plastyczne, muzyczne. W ten sposób kształtowały się, według niego charakter i osobowość dziecka, a jednocześnie przyszłego, dorosłego człowieka .
Korczak podkreślał, że na prawidłowy rozwój dziecka składa się cały kompleks zabiegów, mających na celu troskę o zaspokojenie jego potrzeb nie tylko fizycznych, jak dbanie o stan zdrowia, ale także działania wychowawcze, polegające na zapewnieniu dziecku poczucia stabilności życiowej, całkowitego bezpieczeństwa oraz zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, takich jak potrzeby bliskości, ciepła, czy życzliwości. Doceniał również znaczenie rozwijania umiejętności i postaw społecznych, zachęcając swoich wychowanków do rozwiązywania problemów w zorganizowanym systemie dziecięcej i młodzieżowej samorządności, polegającym na współrządzeniu, współgospodarzeniu i oddziaływaniu opinii społecznej.
Obcując na co dzień z dziećmi, obserwując je i będąc świadkiem wpływu wychowania na ich dalsze, dorosłe życie, Janusz Korczak sformułował wiele wniosków, z którymi każdy nauczyciel, wychowawca i rodzic powinien się moim zdaniem zapoznać. Niemal każda myśl Korczaka dotycząca rozwoju, wychowania i funkcjonowania dzieci, mogłaby posłużyć za sentencję przyświecającą pedagogom w ich codziennej pracy. Niemal każda z nich niesie w sobie ogromną, wyniesioną z doświadczenia prawdę, dotyczącą funkcjonowania i rozwoju dzieci oraz wpływu dorosłych na kształtowanie ich osobowości. Do najbardziej trwałych elementów systemu wychowawczego stworzonego przez Korczaka należy przede wszystkim założenie ujmujące dziecko i jego osobowość jako podmiot w wychowaniu oraz wielostronne pobudzanie dzieci oraz wychowawców do stałej pracy nad ulepszaniem siebie.

Literatura:
1. „Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. Tom II”, praca zbiorowa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2003.
2. Bogusław Śliwerski, „Współczesne teorie i nurty wychowania", Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2001.