Tworzenie warunków do efektywnej rewalidacji uczniów niepełnosprawnych intelektualnie

I. Organizacja i sposoby pracy nauczyciela.

Szkoła oraz nauczyciele podejmują działania mające na celu wspomagać rozwój ucznia niepełnosprawnego intelektualnie, biorąc pod uwagę jego potrzeby psychofizyczne i możliwości edukacyjne. Nauczanie takich uczniów odbywa się zgodnie z podstawą programową i jest dostosowane do psychiki ich funkcjonowania. Postępowanie zgodne ze specyfiką uczniów niepełnosprawnych intelektualnie warunkuje sukcesy dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze nauczyciela. Podstawą do kształcenia tych osób jest kompleksowa diagnoza ponawiana w różnych okresach ich życia. Edukacja uczniów niepełnosprawnych intelektualnie odbywa się w szkole specjalnej, a ich rodzice (prawni opiekunowie) powinni biernie uczestniczyć w przebiegu procesu edukacyjnego uzyskując informacje o możliwościach i osiągnięciach szkolnych ucznia.
Uczniowie niepełnosprawni intelektualnie charakteryzują się zaniżonym stopniem funkcjonowania w zakresie porozumiewania się, samodzielności oraz umiejętności korzystania z dóbr społeczno-kulturalnych.
Działania nauczyciela dążącego do pełnego wykorzystania potencjału rozwojowego ucznia, w szczególności poznania jego możliwości i ograniczeń, powinny wynikać z informacji rodziców (prawnych opiekunów), a także z opinii specjalistów np. pedagoga, psychologa, logopedy, lekarza. Zadaniem nauczyciela jest w pełni rozpoznać potencjał ucznia, aby ustalić prawidłowe drogi do osiągania sukcesów i pokonywania trudności w szkole oraz granice możliwości przy podejmowaniu wyzwań. Znając możliwości i sposoby funkcjonowania podopiecznego tj. wiedząc, co lubi, co pomaga mu egzystować w codziennym życiu np. sprzęt specjalistyczny, jak reaguje na różne sytuacje, łatwiej opracować plan rehabilitacji i określić sposoby jego realizacji. Poprzez stałe rozpoznawanie potrzeb edukacyjnych ucznia z niepełnosprawnością intelektualną, nauczyciel uczy się, czego może wymagać i jakim wymaganiom nie sprosta wychowanek.
Właściwa edukacja ucznia niepełnosprawnego intelektualnie polega nie tylko na przygotowywaniu warunków edukacyjnych, ale również na tworzeniu warunków zewnętrznych jak np. miejsce posadzenia ucznia w ławce szkolnej, zapewnienie swobodnego poruszania się po klasie, zachowanie dystansu wobec chorego w związku z odbiorem bodźców pobudzających jak głos, dotyk itp. Nauczyciel kształcenia specjalnego uczy się jak bardzo należy wydłużyć czas pracy ucznia podczas sprawdzania wiedzy, pracy klasowej, czy zajęć manualnych. W odniesieniu do możliwości intelektualnych ucznia, nauczyciel organizuje uczniowi poznawanie wielozmysłowe, przeplata metody podające z aktywizującymi, zastępuje pojęcia abstrakcyjne konkretami, odpowiednio określa liczbę zadań i czas na ich wykonanie. Przekazywaniu wiedzy i umiejętności uczniowi o zaniżonej sprawności intelektualnej służy stosowanie różnych środków dydaktycznych i technicznych, czy korzystanie z kart zadaniowych. W tworzeniu warunków do efektywnej rewalidacji ucznia niepełnosprawnego intelektualnie dużą rolę odgrywa pobudzanie motywacji do wykonywania zleconych zadań oraz systematyczne egzekwowanie przyjętych reguł i zasad.
Motywację do podejmowania wysiłku pobudzamy u ucznia poprzez zachęty i nagrody ustne oraz rzeczowe. W przypadku nauczania wielu osób, łączymy uczniów w grupy zgodnie ze zróżnicowanymi zainteresowaniami, możliwościami i umiejętnościami współpracowania. Nauczyciel musi pamiętać o zmianie form nauczania w zależności od aktualnych potrzeb ucznia. Ponadto, zawsze pamięta o zaleceniach dydaktyczno-wychowawczych wobec ucznia wydanych przez specjalistów oraz instruowanie i przekazywanie wskazówek do postępowania rodzinie chorego ucznia.
Program pracy z osobą niepełnosprawną intelektualnie spełnia zarówno funkcję edukacyjną, jak i terapeutyczną. Edukacja chorego polega na zapewnieniu możliwości przekazania podstawowych wiadomości i umiejętności. Natomiast, funkcja terapeutyczna polega na eliminowaniu negatywnych problemów emocjonalnych.
Skuteczność rehabilitacji osób niepełnosprawnych intelektualnie warunkuje dobra współpraca nauczyciela z rodziną chorego oraz specjalistami z dziedziny jego leczenia.
W pracy z uczniem wymagającym szczególnej opieki i troski, nauczyciel w pierwszej mierze powinien rozpoznać obszar potrzeb ucznia zapewniając mu udział w różnego typu zajęciach np. w zajęciach socjoterapeutycznych, psychologicznych, logopedycznych i innych.
Postępowanie z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie polega na chwaleniu, podkreślaniu nawet najmniejszych jego osiągnięć. Częste pochwały, nagrody ustne i rzeczowe potęgują motywację u ucznia do podejmowania działań i sprawiają, że wzrasta jego samoocena. Warunkiem dobrej pracy z osobą chorą jest współpraca z innymi specjalistami oraz wskazówki zawarte w literaturze.
Nie mniej ważne jest poznanie warunków domowych i życia ucznia w rodzinie. Nauczyciel powinien poznać stopnie zaspokajania potrzeb rozwojowych chorego tj. biologicznych, bezpieczeństwa i akceptacji.
Nie należy zapominać, aby możliwie często włączać ucznia do kontaktów z osobami pełnosprawnymi, aby pobudzać w nim poczucie przynależności do społeczności ogólnoludzkiej.

II. Charakterystyka uczniów niepełnosprawnych intelektualnie.

Uczniowie mogą być dotknięci zaburzeniami umysłowymi o różnym stopniu nasilenia.

- Niepełnosprawni intelektualnie w stopniu lekkim stanowią grupę najliczniejszą wśród niepełnosprawnych. Występują tu także uczniowie niepełnosprawni ruchowo np. wskutek porażenia dziecięcego lub autyzmu. Zaburzenia rozwojowe mają tutaj charakter globalny i obejmują myślenie, pamięć, uwagę, sprawność ruchową i manualną. Uczniowie tacy mają ubogi zasób słów, słabszą koncentrację uwagi i zdolność logicznego myślenia. Możliwości intelektualne u tych osób odpowiadają możliwościom dzieci zdrowych, 11-12 letnim. Charakterystyczne jest u nich myślenie konkretno-obrazowe i sytuacyjne, upośledzone myślenie abstrakcyjne. Ich uwaga jest rozproszona i skupia się na intensywniejszych bodźcach. Pamięć słaba, z przewagą mechanicznej nad logiczną, dlatego zapamiętanie wymaga wielu powtórzeń
W nauczaniu tych uczniów wykorzystuje się dużo konkretów, często odwołuje się do ich doświadczeń, a ich zainteresowanie pobudzają inscenizacje. Zachowanie ich jest impulsywne, niekontrolowane, podatne na sugestie innych, pozbawione umiejętności przewidywania jego skutków.

-Wśród osób upośledzonych w stopniu umiarkowanym lub znacznym, także znajdują się niepełnosprawni ruchowo na skutek nieprawidłowo ukształtowanych struktur anatomicznych mózgu. Pamięć tych ludzi ma charakter mechaniczny, a myślenie konkretno-obrazowe jest pozbawione powiązań logicznych. Uczniowie mają różne potrzeby, zainteresowania, możliwości i sposoby funkcjonowania. Nauczyciele organizując zajęcia dają możliwość wielozmysłowego poznawania, które będzie podstawą samodzielnego życia.
W nauczaniu, podobnie jak warunki jego przebiegu, ogromną rolę odgrywa przyjazny kontakt emocjonalny i uczuciowy nawiązany między uczniem, a nauczycielem. Nauczyciel zwraca szczególną uwagę na rozwój kompetencji społecznych u ucznia. Opracowany dla niego program edukacyjny jest modyfikowany wraz z rozwojem psychofizycznym ucznia.
W nauczaniu chorych najczęściej wykorzystuje się wycieczki dydaktyczne dające możliwość bezpośredniego kontaktu ze światem. Tej formy nauczania nie zastąpią środki graficzne
i techniczne. Organizując zajęcia z uczniem, nauczyciel musi przewidzieć czas na odpoczynek, czy relaks. Także dla rodziców (prawnych opiekunów) opracowuje się indywidualny program edukacyjny realizowany w domu chorego.

Praca nauczyciela z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie wymaga stosowania różnorodnych sposobów postępowania i zasad pelagicznych, biorąc pod uwagę potrzeby
i możliwości ucznia. Efektywność nauczania warunkuje także współpraca z rodziną dziecka
i specjalistami. Zdobywaniu wiedzy i umiejętności musi uczniowi towarzyszyć zawsze
zadowolenie i satysfakcja ucznia i nauczyciela.

Bibliografia:
Przewodnik. Ministerstwo Edukacji Narodowej „Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi”, Warszawa 2010