Program psychostymulacji zmysłowej dla uczniów z głęboką niepełnosprawnością intelektualną

Program psychostymulacji zmysłowej dla uczniów
z głęboką niepełnosprawnością intelektualną
/propozycje ćwiczeń i zabaw stymulujących zmysły/

Zmysły informują o tym, co dzieje się wokół nas, dzięki nim możemy bezpiecznie funkcjonować, odbierać bodźce z otaczającego świata, doświadczać różnorakich wrażeń. Układ nerwowy percepuje informacje z receptorów wszystkich zmysłów, dokonuje ich interpretacji i wykorzystuje je do konkretnego, celowego działania.
Poziom funkcjonowania zmysłów nie zawsze jest prawidłowy. Dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną mają ograniczone możliwości postrzegania świata, odbioru bodźców za pomocą zmysłów, często funkcjonują na poziomie zmysłowym. Funkcjonowanie zmysłów, tempo i stopień ich rozwoju zależny jest od dostarczanej im stymulacji.
Program psychostymulacji zmysłowej przeznaczony jest dla dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną, z deficytami i nieprawidłowościami w zakresie funkcjonowania zmysłów.
Celem nadrzędnym programu jest dostarczenie odpowiedniej ilości i rodzaju bodźców, które usprawnią funkcjonowanie poszczególnych zmysłów, pozwolą uzyskać progres w zakresie postrzegania zmysłowego, w konsekwencji wpłyną na korygowanie zaburzonych funkcji i poprawę ogólnego funkcjonowania.

Cele szczegółowe:
•kształtowanie wrażliwości na bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe i zapachowe
•rozwijanie percepcji dotykowej, wzrokowej i słuchowej
•usprawnianie percepcji smakowej i zapachowej
•gromadzenie nowych doświadczeń
•rozwijanie zdolności postrzegania
•kompensowanie istniejących deficytów

Metody pracy:
•Masaże i Masażyki Terapeutyczne
•Masaż ciała
•Metoda Kinezyterapii Psychoruchowej
•Stymulacja Polisensoryczna „ Poranny Krąg”
•Program „Dotyk i Komunikacja” oraz „Program Aktywności” M.Ch. Knillów
•Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne
•Metoda Zabaw Paluszkowych,
•Terapia Taktylna wg S. Masgutowej,
•Baraszkowanie
•Aromatoterapia
•Sensoplastyka
•Biblioterapia
•Muzykoterapia

Przebieg (warunki organizacji):
•sporządzenie diagnozy (ocena funkcjonowania poszczególnych zmysłów, rozpoznanie możliwości i potrzeb dziecka)
•opracowanie indywidualnego planu pracy dostosowanego do potrzeb i możliwości dziecka (zaplanowanie pracy terapeutycznej)
•realizacja programu, w miarę potrzeb modyfikacja działań terapeutycznych
•ewaluacja programu
Poszczególne etapy pracy terapeutycznej, wszelkie działania należy realizować we współpracy z rodzicami/prawnymi opiekunami dziecka.

Zmysł dotyku umożliwia odbiór bodźców poprzez skórę i błony śluzowe. Jego receptory rozmieszczone są na całym ciele. Stymulacja zmysłu dotyku pozwala właściwie interpretować napływające informacje, a następnie na nie reagować. U dzieci z deficytami rozwojowymi, dotyk na znaczenie terapeutyczne, jest znaczącą formą komunikacji. Może uspokajać, rozluźniać i relaksować, łagodzić dolegliwości bólowe.

Przykładowe ćwiczenia:

•masaż dłoni i stóp piłeczkami o różnej fakturze
•dotykanie, pocieranie dłońmi różnych faktur np. materiał tekstylny, bibuła, szeleszcząca folia, tablice fakturowe
•zabawy w wodzie (zanurzanie i wyciąganie dłoni, uderzanie o powierzchnię wody, przelewanie wody dłońmi
•zabawy z masami przekształcalnymi, z produktami sypkimi

Środki dydaktyczne (propozycje):

•płyny o zróżnicowanej konsystencji, temperaturze
•masy przekształcalne (modelina, plastelina, pucholina, pianki plastyczne, masa solna)
•materiały sypkie (kasze, ryż, fasole, ziarna zbóż, piasek kinetyczny)
•tablice o zróżnicowanej powierzchni i fakturze, materiały tekstylne, bibuła, folia
•klocki sensoryczne

Zmysł smaku pozwala na ocenę i różnicowanie spożywanych pokarmów. Dzięki niemu rozróżniamy smaki: słodki, kwaśny gorzki i słony. Jego działanie jest skorelowane ze zmysłem węchu, który odpowiada za odbiór i rozróżnianie zapachów.

Przykładowe ćwiczenia stymulujące zmysły smaku i węchu:

•poznawanie zapachu i smaku produktów słodkich (miód, lizak, słodki owoc itp.)
•próbowanie produktów o smaku słodkim i kwaśnym (np. miód, cytryna)
•rozpoznawanie zapachu i smaku owoców oraz porównywanie z konkretnym owocem
•poznawanie i porównywanie zapachu trzech różnych substancji (podanie do powąchania produktów spożywczych np. cytryna, cebula, ocet, kosmetyków np. mydło, szampon, pasta do zębów)
•degustacja trzech substancji o wyrazistym smaku np. słone ciastko, słodki owoc kwaśny owoc)
•poznawanie zapachu wonnych olejków (miętowy, eukaliptusowy, pomarańczowy itp.)
•wprowadzenie smaków produktów związanych z konkretnym daniem np. sałatka owocowa

Środki dydaktyczne (propozycje):

•świeże owoce, warzywa, produkty spożywcze o zróżnicowanym zapachu i smaku
•suszone owoce i warzywa
•kosmetyki używane do codziennej pielęgnacji
•olejki eteryczne (np. miętowy, eukaliptusowy, sosnowy)
•zapachowe olejki spożywcze (np. waniliowy, pomarańczowy, migdałowy, cytrynowy)

Zmysł wzroku umożliwia rozpoznawanie i różnicowanie bodźców wzrokowych oraz pozwala na ich interpretowanie. Dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną z uwagi na niejednokrotnie mniejsze możliwości ruchowe często mają ograniczone pole widzenie, co implikuje trudności w zakresie percepcji wzrokowej. Z tego powodu niezwykle istotne
w procesie terapeutycznym jest usprawnianie zmysłu wzroku. Ćwiczenia stymulujące zmysł wzroku można łączyć z ćwiczeniami stymulującymi pozostałe zmysły.

Przykładowe ćwiczenia:
•oglądanie czarno – białych etykiet i obrazów
•dotykanie i oglądanie zabawek o zróżnicowanej kolorystyce (np. misie, lalki, klocki)
•oglądanie, dotykanie zabawek przedstawiających np. zwierzęta i słuchanie ich odgłosów, w miarę możliwości naśladowanie odgłosów zwierząt
•„zagadki obrazkowo – dźwiękowe” (słuchanie dźwięków, oglądanie obrazków prezentujących dźwięk, następnie odnajdywanie właściwego obrazka z dwóch prezentowanych)
•oglądanie odblaskowych przedmiotów w świetle lampy UV
•zabawy z odblaskową z chustą (zabawa „A ku- ku”, „Gdzie jest ...”, baraszkowanie)

Środki dydaktyczne (propozycje):
•czarno – białe etykiety i obrazy
•zabawki o zróżnicowanej kolorystyce, zabawki odblaskowe
•błyszczące, szeleszczące przedmioty
•latarki, lampa UV
•kolorowe chusty tekstylne, odblaskowe chusty, bibuły

Zmysł słuchu umożliwia percepcję dźwięków z otoczenia. Pozwala poznawać rzeczywistość, wpływa na nastrój i samopoczucie, również na orientację w przestrzeni. Dla dzieci
z deficytami w rozwoju ma istotne znaczenia, umożliwia rozpoznawanie osób najbliższych dziecku, dostarcza sygnałów ważnych dla fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa, pozwala na wypoczynek.

Przykładowe ćwiczenia:
•słuchanie dźwięków naturalnych (odgłosy otoczenia, zwierząt, pojazdów, przedmiotów i sprzętów codziennego użytku)
•słuchanie muzyki (piosenki dla dzieci, muzyka poważna, muzyka relaksacyjna)
•zabawy z instrumentami muzycznymi (uderzanie dłonią w bębenek, potrząsanie grzechotką, dzwonkiem, wybrzmiewanie dźwięków na cymbałkach)
•słuchanie i rozpoznawanie wytwarzanych dźwięków (uderzanie łyżeczką o kubek, gniecenie papieru, szeleszczenie folią, przelewanie płynów, przesypywanie ziaren)

Środki dydaktyczne (propozycje):
•płyty CD z odgłosami otoczenia, zwierząt , pojazdów, sprzętów codziennego użytku
•odtwarzacz płyt CD/ magnetofon
•instrumenty muzyczne
•sprzęty i przedmioty codziennego użytku(sztućce, naczynia, kubki itp.)
•papier, szeleszcząca folia, bibuła
•pojemniki z produktami sypkimi wydającymi różne dźwięki (np. butelki z kaszą, grochem, monetami, kamykami)

Bibligrafia:

1.Franczyk A.,Krajewska K.:Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Wydawnictwo „Impuls”, Kraków 2010
2.Kurczak –Wawrowska: Zabawy na co dzień. Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2007
3.Masgutowa S.(red.):Neurokinezjologiczna Terapia Taktylna dr Swietłany Masgutowej. Metoda pracy z dziećmi i dorosłymi z wyzwaniami psychoruchowymi rozwoju. Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwoju Ruchowego i Integracji Odruchów, Warszawa 2005
4.Walczowska – Dutka M.: Program Nauki Komunikacji dla dzieci za specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005