Etyka pracy zawodowej nauczyciela

s. Agnieszka Stasiak

Etyka pracy zawodowej

Nazwa „etyka” wywodzi się od greckiego słowa „ethos”, które oznacza zwyczaj. Pojęcie to było używane już w starożytności – Arystoteles odnosił je do filozoficznej analizy utrwalonych sposobów zachowania ludzkiego. Etyka stanowi dział filozofii, jest nauką o moralności. Zajmuje się m. in. problematyka wartości i norm moralnych obowiązujących w danej społeczności. W refleksji naukowej rozróżnia się etykę normatywną i etykę opisową. Etyka normatywna mówi o tym, co jest dobre a co złe, próbuje wskazać pewne ideały moralne, zasady wg. których człowiek powinien postępować i wynikające z nich powinności. Etyka opisowa zajmuje się natomiast opisem i analizą rzeczywistych przekonań i moralności faktycznie przyjmowanej przez jednostki i całe grupy społeczne. Etyka normatywna wskazuje na to jak człowiek powinien się zachowywać, natomiast opisowa pokazuje, jakimi zasadami ludzie faktycznie się kierują w swoim postępowaniu.
Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania określonej grupy zawodowej, np. lekarzy, dziennikarzy, nauczycieli – i tak w zależności od tego, jaką grupę zawodową weźmiemy pod uwagę, możemy mówić o etyce lekarskiej, etyce dziennikarskiej, etyce nauczycielskiej. W tym sensie etyka zawodowa jest etyką normatywną, starającą się opisać wzór osobowy – od strony etycznej – przedstawiciela danego zawodu, cele etyczne zawodu, normy postępowania w praktyce czyli „Kodeksy zawodowe” i typowe konflikty etyczne mogące pojawić się w praktyce zawodowej.
W niniejszej pracy szczegółowiej zostanie opracowana problematyka pracy zawodowej nauczyciela.
Etyka pracy zawodowej nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury, osobistej odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy i kompetencji. Problematyka moralna nabiera szczególnego znaczenia w zawodach, które wywierają wpływ na losy poszczególnych ludzi, całych grup i społeczeństw.
W 1995 r. Polskie Towarzystwo Nauczycieli opracowało Kodeks etyki nauczycielskiej, który niestety nie został upowszechniony w szkołach i bibliotekach pedagogicznych. W związku z reformą edukacji i awansem zawodowym nauczycieli dostrzeżono obecnie potrzebę uwzględniania problemów etycznych i odbudowania autorytetu nauczyciela.
Grupa społeczna, jaką stanowią nauczyciele tworzy zespół ludzi o określonych kwalifikacjach zawodowych, która winna cechować się określonymi cechami osobowości. Reguły etyki zawodu nauczyciela dotyczą wewnętrznych kwalifikacji zawodowych człowieka i określają jego postępowanie zawodowe z punktu widzenia dobra i zła moralnego. Wymogi dotyczące kwalifikacji zawodowych i etycznych nauczycieli określa dokument - Karta Nauczyciela. W dokumencie tym określono, że aby zajmować stanowisko nauczyciela należy:

 posiadać wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym;
 przestrzegać podstawowych norm moralnych;
 spełniać warunki zdrowotne do wykonywania zawodu (Karta Nauczyciela, Rozdz.3,Art.9).

Zawód nauczyciela stawia wysokie wymagania. Rezultaty pracy wychowawczej zależą przede wszystkim od stosunku uczniów do nauczyciela, od jego autorytetu. Autorytet nie może być narzucony czy sztucznie wykreowany, ale powinien być uznany, wybrany i zaakceptowany przez wychowanków ze względu na wiedzę, kompetencje, a przede wszystkim ze względu na cechy moralne nauczyciela. Mimo negacji i odrzucania autorytetów, uczniowie potrzebują osobowych wzorców. Dorastającemu młodemu człowiekowi potrzebny jest przewodnik – dobrze znający drogę, jasno widzący cel, wymagający wobec siebie, wyrozumiały wobec innych, opanowany, zdyscyplinowany, skoncentrowany na tym, co najważniejsze, oddany sprawie młodzieży, podchodzący z otwartym sercem do tych, którzy nie potrafią jeszcze tego docenić. Miarą etyki w wychowaniu jest odpowiedzialność za ucznia, za jego rozwój i dobro, a w konsekwencji za jego dojrzałość. Wychowanie już z samej istoty jest działalnością etyczną, ukierunkowaną na czyjeś dobro, bo w przeciwnym przypadku przestało by wychowaniem. M. Śnieżyński (Kraków 1995) stwierdza, że odpowiedzialność wychowawcy przybiera podwójny wymiar. Z jednej strony odpowiada "za" - ucznia, za przebieg procesu nauczania i wychowania, za realizację potrzeb psychicznych młodzieży, za jej wszechstronny rozwój, ale równocześnie odpowiada "przed" - dyrektorem, przed rodzicami, którzy oddali największy swój skarb w jego ręce. Odpowiada również przed samym sobą, przed swoim sumieniem. Od tego, kim jest nauczyciel jako człowiek, zależą sukcesy wychowawcze.
Mówiąc o etyce zawodu nauczyciela nie można pominąć norm moralnych regulujących współpracę i współżycie w zespołach nauczycielskich. Warunkiem powodzenia w pracy wychowawczej jest utrzymanie właściwej atmosfery w gronie nauczycielskim. Ważną sprawą jest dbałość o autorytet zawodu oraz konieczność dyskrecji z przebiegu posiedzeń Rady Pedagogicznej, rozmów, spraw służbowych i życia prywatnego kolegów. Należy dbać o to, aby dobra sława zawodu, którą podtrzymuje się na zewnątrz, znajdowała pokrycie w rzeczywistości, aby wzajemny szacunek i życzliwość panowały między nauczycielami naprawdę. Konflikty szybko przenikają do młodzieży i środowiska, obniżając nie tylko prestiż danego zespołu nauczycielskiego, ale także efekty jego pracy. Każdy nauczyciel powinien mieć świadomość własnych niedociągnięć, ułomności, wad zawodowych, a także umieć przyjąć krytykę. Konieczne jest to do tego, by nauczyciel lepiej i owocniej spełniał swe zawodowe powołanie (Barbara Tarnowska, Wychowawca 2/2002).
W statutach i programach pracy placówek oświatowo – wychowawczych zwykle zawarte są punkty dotyczące etyki zawodowej nauczyciela.
Oto przykładowy „Dekalog nauczyciela”:

1. Działać na serce przez miłość, na rozum przez przekonanie, uspokajać swoim spokojem – być cierpliwym, rozsądnym, opanowanym, unikać emocji i nieprzemyślanych decyzji.
2. Zachęcać a nie zniechęcać – pobudzać do działania, aktywności, kreatywnego myślenia, wiary we własne siły.
3. Sukces ucznia – moim sukcesem – cieszyć się z osiągnięć swoich podopiecznych, czerpać z nich siłę do dalszej pracy.
4. Być mediatorem – pośredniczyć między szkołą, domem, środowiskiem lokalnym.
5. Dążyć do kompromisu – widzieć sprawę nie tylko oczami nauczyciela, ale także i ucznia.
6. Otwierać duszę dziecka na piękno – uczyć wrażliwości, poczucia dobrego smaku, taktu i właściwej kultury bycia w każdej sytuacji.
7. Aby zło zwyciężać, ze złem trzeba walczyć – dawać dziecku szansę poprawy, ukazywać drogi dojścia ku dobremu i ku zmianie zachowania.
8. Nadzieja jest matka mądrych, którzy umieją daleko patrzeć – uczyć perspektywicznego spojrzenia w przyszłość, mądrego i odpowiedzialnego planowania dalszego życia.
9. Najlepszym przykładem: przykład własnego życia – staram się być pogodnym, uśmiechniętym człowiekiem, uczciwie i mądrze kierować własnym życiem.
10. Pamiętać, że bilansem każdego dnia jest zaakceptowanie jego rezultatu wraz z rozczarowaniem i trudem.

Podsumowując, można powiedzieć, że każdy człowiek podejmujący pracę zawodową, w szczególności ten, który odpowiada za rozwój i wychowanie dzieci i młodzieży, powinien sobie zdawać sprawę, jak wielkim obowiązkiem jest jego zawodowe powołanie, znać etyczne podstawy swojej pracy, mieć świadomość zadań, które powinien realizować będąc przedstawicielem tego zawodu i jasno widzieć cel swojej działalności.

Literatura:
- Homplewicz J. Etyka pedagogiczna, Warszawa 1996.
- Internet: http://www.men.waw.pl
http://www.wsseuczelnia.edu.pl/public/Etyka-zaw.htm
- Karta Nauczyciela. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982, z późniejszymi zmianami.
- Kozakiewicz M. Etyka zawodu nauczyciela, w: Encyklopedia pedagogiczna, red. W. Pomykało, Warszawa 1993.
- Słownik etyczny, red. S. Jedynak, Lublin 1990.
- Śnieżyński M. Nauczanie wychowujące, Kraków 1995.
- Tarnowska B. Etyka zawodowa nauczyciela, Wychowawca nr 2, 2002.