Praca dyplomowa "Studium przypadku dziecka z mutyzmem wybiórczym"

SPIS TREŚCI

WSTĘP

ROZDZIAŁ I
MUTYZM CHARAKTERYSTYKA ZAGADNIENIA
1.1 Pojęcie i przyczyny mutyzmu.
1.2 Rodzaje mutyzmu.

ROZDZIAŁ II
ANALIZA PRZYPADKU

2.1 Identyfikacja problemu.
2.2 Geneza i dynamika problemu.
2.3 Znaczenie problemu.
2.4 Prognoza.
2.5 Wdrażanie i efekty oddziaływań.
2.6 Plan terapii dziecka z mutyzmem.

PODSUMOWANIE

BIBLIOGRAFIA

WSTĘP

Komunikacja werbalna to najważniejszy element w procesie porozumiewania się. Jest to zjawisko dotyczące wyłączne ludzi i tylko wśród innych może się rozwijać. Dzięki komunikacji werbalnej nie tylko wymieniamy myśli i poglądy z innymi, ale również poznajemy świat oraz zjawiska w nim zachodzące.
Sprawna komunikacja jest szczególnie ważna w przypadku dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Wpływa na funkcjonowanie dziecka w grupie rówieśniczej oraz jego rozwój psychospołeczny. Kształtuje prawidłowy stosunek do samego siebie, oraz wpływa na samoocenę. Niemożność komunikowania się z otoczeniem utrudnia dziecku prawidłowe funkcjonowanie w grupie, zaspokojenia potrzeb oraz rodzi w nim napięcie emocjonalne. U niektórych dzieci występują zaburzenia komunikacji a jednym z przyczyn zaburzeń jest mutyzm.
W swojej pracy chciałabym przedstawić analizę przypadku dziecka z mutyzmem wybiórczym.

ROZDZIAŁ I
MUTYZM CHARAKTERYSTYKA ZAGADNIENIA

1.1 Pojęcie mutyzmu.

Mutyzm nazwa pochodzi od słowa mutus- milczący, niemy.
A. Herzyk określa mutyzm jako brak lub ograniczenie mówienia (ekspresji oralnel) przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się za pomocąpisma.
Zaburzenie to może pojawić się u osób, u których zachowana jest w pełni sprawność aparatu mownego, zarówno w części centralnej (ośrodki mózgowe), jak też w części obwodowej (sprawnie funkcjonujący układ oddechowy, fonacyjny i artykulacyjny oraz prawidłowo zbudowany i w pełni sprawny narząd słuchu).
I.Styczek podaje, że mutyzm pojawia się najczęściej u małych dzieci między 3a 5 rokiem życia. Natomiast z badań E.Minczakiewicz wynika, że zjawisko mutyzmu dotyczyć może zarówno wieku dziecięcego, jak i młodzieńczego, czyli między 5a17 rokiem życia, i pojawia się stosunkowo rzadko u dzieci z prawidłowym rozwojem psychicznym. Najczęściej spotykany jest u dzieci z upośledzeniem umysłowym, zaburzeniami mowy, dysfunkcją narządu ruchu (np. po amputacji kończyny) oraz w autyzmie.
Etiologia mutyzmu jest oczywiście złożona, ale omawiając ją wydaje się niezbędne uwzględnienie podatności genetycznej, obecności zaburzeń neurorozwojowych i schorzeń neurologicznych, silne związki z objawami internalizacyjnymi, zwłaszcza lękowymi, lecz także czynniki związane z rodziną i środowiskiem, w tym dwujęzyczność i imigrację T. Wolańczyk .
Według Zbigniewa Tarkowskiego ,,Istotą mutyzmu jest długotrwałe milczenie osoby, która potrafi mówić. Jest to więc zaburzenie motywacji i gotowości komunikowania się, a nie języka. W przypadku dzieci najistotniejsze jest odróżnienie mutyzmu wybiórczego od nieśmiałości oraz od fobii przedszkolnej i szkolnej.
Podstawowymi symptomami w mutyzmie są:
- stała odmowa mówienia w jednej lub więcej ważnych sytuacji;
zachowana jest zdolność mówienia;
dramatyczny krzyk ze sztywnieniem języka i warg,
bezgłośny szept;
reakcje werbalne;
kiwanie głową;
gesty dłoni;
grymas, bunt, niezadowolenie;
kiwanie się;
wąchanie zabawek;
kiwanie się;
występowanie echolalii.
Dzieci dotknięte mutyzmem wybiórczym ,,na pierwszy rzut oka” zdają się być zwykłymi dziećmi. Nie maja większych kłopotów z nauką, lubią się bawić reagują na polecenia. Nie mówią jednak , a dodatkowo mogą tym trudnością towarzyszyć następujące objawy R.Goodman, S.Scott :
zaburzenia psychiczne: zaburzenia lękowe, depresja, moczenie mimowolne, zanieczyszczanie się kałem, nadruchliwość, tiki;
zaburzenia mowy: w wywiadzie obecne są czasami: opóźnienie posługiwania się mową, nieznaczne problemy z artykulacją;
funkcjonowanie społeczne: znaczny stopień nieśmiałości, unikanie kontaktów z dorosłymi i z dziećmi;
osobowość: objawy świadczące o sile woli: dzieci są albo uległe w stosunku do obcych a przejawiają agresję wobec domowników, lub odwrotnie.
W literaturze przedmiotu spotkać również można tezę, że mutyzm ma swoje źródło w chorobliwym strachu przed społeczeństwem i nadmiernym zamknięciem się, co może być wynikiem genetycznie uwarunkowanej podatności dziecka na zranienie. Ten biologiczny czynnik jest związany z cechą temperamentną zwaną neurotycznością, wrażliwością emocjonalną lub unikiem urazów . Osobę podatną na zranienie charakteryzuje m.in.: A.Radomska, A.Janowska
lękliwość;
poczucie zagrożenia;
ciągłe zatroskanie i napięcie;
nerwowość;
negatywizm;
nadmierna drażliwość.
J.Urbaniuk przyjmuje, że mutyzm to zespół heterogenny- czyli w etiologi tego zaburzenia istotne jest współwystępowanie i wzajemne oddziaływanie na siebie kilku czynników.
A. Radomska, A. Janowska wyróżniają następujące:
biologiczne;
psychiczne;
społeczne.
Niektórzy badacze twierdzą, że mutyzm wybiórczy pojawia się wtedy, gdy zbiegają się dwa negatywne czynniki, a mianowicie: biologiczne zdeterminowana podatność na zranienie i uraz psychiczny- traumatyczne przeżycia w dzieciństwie, mogą być one związane zarówno z małymi, jak i z wielkimi zmianami w otoczeniu dziecka takimi jak : pobyt w szpitalu, początek szkoły, narodziny młodszego rodzeństwa, przeprowadzka, branie udziału lub bycie świadkiem katastrofy lub klęski żywiołowej (powódź, pożar, wypadek drogowy), śmierć kogoś z bliskiej rodziny, szok po pogryzieniu przez psa.
Te wymienione wyżej przykładowe traumatyczne przeżycia mogą być silnym urazem psychicznym i najczęstszym powodem tego, że dziecko normalnie mówiące przestaje nagle mówić w obecności zwłaszcza obcych ludzi.
J. Urbaniuk wymienia następujące czynniki wpływające na pojawienie się mutyzmu:
TEMPERAMENT(biologiczne predyspozycje):
- nieśmiałość;
- wstydliwość;
- społeczne wycofanie się;
- lękliwość:
- martwienie się,
- negatywizm.
ZMIANY W OTOCZENIU, ŚRODOWISKU DZIECKA (traumy stresory związane ze środowiskiem):
- nowa szkoła;
- przedszkole;
- rozwód,
- pojawienie się rodzeństwa,
- kłótnie rodziców,
- przeprowadzka,
- choroba w rodzinie.
ZABURZENIA ZACHOWANIA ZWIĄZANE Z LĘKIEM W HISTORII RODZINY:
- bardzo intensywne martwienie się, długotrwały stres;
- społeczne wycofanie się;
- fobia, fobia społeczna;
- problemy związane z lękiem separacyjny.
1.2 Rodzaje mutyzmu.

Ze względu na etiologię wyodrębnia się dwa rodzaje mutyzmu:

Mutyzm organiczny Mutyzm psychogenny (czynniki zewnętrzne)
-organiczne uszkodzenie obwodowych narządów mowy;
- dysfunkcje, nieprawidłowości w budowie krtani, jamy ustnej, podniebienia, języka, szczęk;
- uszkodzenie mózgu, apraksja, kineza, hiperkineza, afazja ruchowa;
- silne przeżycia lękowe;
- długotrwałe sytuacje stresowe;
-długotrwałe bolesne przeżycia np.: wypadek,alkoholizm rodzica, konflikty domowe, sytuacje patogenne, utrata bliskiej osoby, upokorzenia, uderzenia w godność dziecka;
- narodziny młodszego rodzeństwa;
- nadmiar zakazów;
- drastyczne poniżenia przez rodziców;
- etykietowanie, maltretowanie, molestowanie seksualne;
- odrzucenie przez rodziców;
- deprawacje potrzeb psychicznych;
- nieprawidłowa struktura rodzin

Wymienia się dwa rodzaje mutyzmu funkcjonalnego.
Według A.Herzyk jest to:
mutyzm selektywny i mutyzm sytuacyjny,
mutyzm całkowity.
Natomiast E.Minczakiewicz te dwa rodzaje mutyzmu określa jako;
mutyzm częściowy (selektywny wybiórczy),
mutyzm całkowity.
Mutyzm selektywny(wybiórczy, sytuacyjny) jest to odmowa mówienia
wynikający z zaburzeń emocjonalnych, pomimo braku uszkodzeń narządów mowy i zachowanej zdolności do mówienia. Dziecko, u którego stwierdza się występowanie tego rodzaju mutyzmu, odzywa się tylko do wąskiego kręgu bardzo bliskich osób i określonych okolicznościach. Dziecko takie rozmawia swobodnie z rodzicami i rodzeństwem w domu, natomiast nie odzywa się do nauczycieli i rówieśników w szkole lub przedszkolu. Taki mutyzm przejawia się zwykle pomiędzy 3 a 5 rokiem życia. Opis ten bardzo pasuje do zachowania Mai. Zgłoszenie się do specjalisty następuje na ogół po rozpoczęciu nauki w szkole. Pojawia się też u dzieci normalnie mówiących, w sytuacjach nowych czy trudnych i wycofuje się wraz ze zmianą sytuacji. Ten rodzaj mutyzmu ma charakter przejściowy, co oznacza, że jego objawy pojawiają się w momencie zetknięcia się dziecka z nową sytuacją i ustępuje po pewnym czasie, kiedy dziecko przyzwyczai się do nowej sytuacji. Zdarza się jednak, że w nowej sytuacji , w obecności osób, dziecko przestaje mówić z tymi, z którymi rozmawiało normalnie do tej pory. Może to dotyczyć nawet najbliższych, rodzeństwa czy rodziców. Częstym objawem towarzyszącym jest takie zachowanie przez dziecko fizycznego dystansu do osób obcych i nieznanych przedmiotów otaczających je w nowym miejscu. Dziecko może wykorzystywać komunikacje niewerbalną (gestykulacja, mimika twarzy). U niektórych dzieci jednak komunikacja niewerbalna jest także zredukowana podobnie jak językowa (unikają kontaktu wzrokowego, mimika twarzy jest mało wyrazista).
W sytuacji występowania mutyzmu selektywnego, można zaobserwować u dziecka przykładowe cechy/objawy towarzyszące zaburzeniom lękowym, np.: pocenie się, drżenie rąk, czerwienienie i blednięcie twarzy, trudności w oddychaniu, biegunkę, niestrawność, ból brzucha, trudności w utrzymaniu kontaktu wzrokowego, nadwrażliwość emocjonalną.
Dzieci nadwrażliwe emocjonalnie  K.Szamburski:
- często są egocentrykami,
- denerwują się drobnymi błędami i porażkami,
-zazwyczaj są perfekcjonistami,
- płaczą z błahych powodów,
- są niezwykle spostrzegawcze jezeli chodzi o uczucia innych, ze szczególnym uwzględnieniem tych negatywnych,
- często zachowują się zbyt grzecznie lub zbyt ulegle,
- są szczególnie wyczulone na makabryczne opowieści oraz filmy pełne brutalnych scen i przemocy. Już jako 2, 3-latki przeżywają nawet zwykłe bajki, martwiąc się o los bohaterów.
Mutyzm całkowity jest określany jako ,,mutyzm histeryczny”. Różni się od mutyzmu selektywnego tym, że dziecko nie mówi wcale, nie używa języka mówionego w żadnej sytuacji. Nie obserwuje się zaburzeń w budowie i funkcji narządów mowy, ani trudności motorycznych. Mogą pojawić się nieartykułowane dźwięki, krzyk lub bezgłośny szept, zastępujące wypowiedz językową. Mogą tu występować dodatkowe objawy:
dysfagia (trudności w przełykaniu);
brak łaknienia;
animia (zredukowana mimika twarzy);
afonia (bezgłos) występuje rzadziej.Przyczyna mutyzmu całkowitego są najczęściej ostre sytuacje stresowe
połączone zwykle z przeżyciem silnego strachu i rozpaczy. Dziecko przestaje się odzywać w ogóle, mimo próśb, perswazji i wszelkich prób nawiązywania z nim kontaktu słownego.
Mutyzm organiczny jest to częściowy zanik mówienia lub jego brak. Przyczyna mogą być ograniczone uszkodzenia narządów mowy (np.: nieprawidłowa budowa krtani, jamy ustnej) czy uszkodzenia mózgu. Może występować w postaci częściowego zredukowania ekspresji oralnej lub jej brak. Podstawowymi zaburzeniami mowy są trudności w poprawnym artykułowaniu dźwięków . Z powodu dysfunkcji mózgu, brak ekspresji mowy lub jej ograniczenie występuje na tle innych objawów uszkodzenia centralnego układu nerwowego.
Objawy uszkodzeń CUN:
APRAKSJA ORALNA:
zaburzenia w dowolnych ruchach narządów mowy( warg, języka) spowodowane trudnościami w odpowiednim ułożeniu mięśni tych organów;
trudności w wykonywaniu takich czynności jak : dmuchanie, gwizdanie, wysuwanie i chowanie języka itp., mogą one występować bez znacznych niedowładów mięśniowych;
artykulacja niewyraźna, zamazana, mówienie sprawia dziecku trudności i mutyzm jest konsekwencją tej sytuacji.
Mutyzm akinetyczny:
występuje na tle patologiczne spowolniałej aktywności ruchowej;
brak reakcji na wszelkie bodźce ze środowiska (ziewanie, mruganie, kaszel itp.);
dziecko sprawia wrażenie zmęczonego fizycznie i psychicznie;
wolne tempo wymawiania nawet krótkich zdań;
rozproszenie uwagi.
Mutyzm hiperkinetyczny:
niepokój ruchowy, dotyczący całego ciała i rąk przejawiający się w ruch niecelowy, przymusowych i niekontrolowanych, czasami w postaci ruchów stereotypowych;
w ekspresji zamiast reakcji werbalnej może pojawić się krzyk lub głośne nieartykułowane dźwięki.
Mutyzm afatyczny:
brak ekspresji werbalnej w głębokiej formie afazji ruchowej;
zachowane jest rozumienie mowy;
ma charakter przemijający.

ROZDZIAŁ II
ANALIZA PRZYPADKU

2.1 Identyfikacja problemu.

Pracuję jako nauczyciel wychowania przedszkolnego od dziesięciu lat. W roku szkolnym 2014/2015 podjęłam dodatkową pracę, jako logopeda w oddziale przedszkolnym przy szkole podstawowej w jednej z wiejskich szkół w mojej gminie zamieszkania.
Swoją pracę w tej grupie zaczęłam od października po adaptacji dzieci w przedszkolu. Pierwsze maje zajęcia były prowadzone z całą grupą, tak aby dzieci lepiej mnie poznały i zaakceptowały. Moją uwagę przykuła 4 letnia Maja , która nie chciała uczestniczyć w żadnej proponowanej przez mnie zabawie, nawet wtedy kiedy towarzyszyła jej jedna z Pań.
Po rozmowie z wychowawczyniami dowiedziałam się, że dziewczynka bardzo przeżywa rozstanie z mamą wchodząc do grupy – z lękiem i niepewnością , bez płaczu. Kiedy zostanie jest dzieckiem biernym, wycofanym, nie nawiązującym kontaktów z rówieśnikami i wychowawcami pracującymi w grupie. Uważały, iż jest to spowodowane nieśmiałością i wejściem w nowe środowisko. Po kilku zajęciach i obserwacji zachowań Mai nic się nie zmieniło. Nie odzywała się, najczęściej siedziała przy stoliku, bądź na dywanie, nie bawiła się z dziećmi. Uświadomiłam sobie ,że problem nie rozwiąże się sam i muszę podjąć odpowiednie kroki. W celu wyjaśnienia przyczyn zachowań Mai, postanowiłam zebrać więcej informacji o dziecku z rozmowy z mamą. Wynikło z niej, że Maja jest zupełnie inną dziewczynką w domu, pełną życia i energii. Chętnie pomaga mamie w pracach domowych, opiece nad młodszą siostrą i gospodarstwie. Mama stwierdziła, że Maja reaguje tak w przedszkolu bo tęskni za swoją siostrą tylko o rok młodszą, która zostaje w domu. Drążąc temat spytałam się mamy jak zachowuje się Maja w kontaktach z obcymi w codziennym życiu choćby na zakupach w sklepie. Dowiedziałam się wówczas, że dziewczynka zdaniem mamy jest nieśmiała w kontaktach i obcymi, nie odzywa się do nich , wręcz nie lubi gdy przychodzą do ich domu nawet znajomi. Woli w tym czasie być w innym pokoju oglądać bajkę, bawić się z siostrą lub prosi mamę aby zaprowadziła ja do babci która mieszka na dole w tym samym domu. Kiedy przebywa w obecności ludzi jej znanych, dalszej rodziny, z którą ma mniejszy kontakt , to bywa onieśmielona ich obecnością i potrzebuje więcej czasu by czuć się pewnie i z nimi rozmawiać. We wcześniejszych latach zdarzało się reagować płaczem i lękiem. Osoby znane natomiast traktuje z ufnością, rozmawia z nimi , bawi się z ciotecznym rodzeństwem. Niepewności, lęku i wyobcowania pojawiło się w nowej sytuacji przyjścia Mai do przedszkola. Po rozmowie z mamą i i obserwacji dziewczynki postanowiłam zgłębić swoją wiedzę na temat mutyzmu, ponieważ symptomy zachowania dziewczynki wskazywały na to. Poprosiłam o konsultacje z panią psycholog, która przyjechała na zajęcia obserwowała dziewczynkę, również rozmawiała z mamą i paniami uczącymi w tej grupie. Wspólnie postanowiliśmy skierować Maję do Poradni Psychologiczno Pedagogicznej oczywiście za zgodą mamy w celu ustalenia diagnozy. Omówiliśmy wspólną strategię działań, aby jak najlepiej stymulować rozwój psychomotoryczny dziewczynki.

2.2 Geneza i dynamika problemu.

Z wywiadu z mamą dowiedziałam się , że Maja urodziła się z ciąży donoszonej, bez komplikacji o prawidłowej masie i uzyskała dziesięć punktów w skali Apgar. Dziewczynka jest stosunkowo zdrowym i pogodnym dzieckiem. Pod względem wzrostu i wyglądu zewnętrznego nie odbiega od normy. Wśród rówieśników wyróżnia się jako bardzo ładne dziecko.
Maja wraz z rodzicami mieszka na małej wsi. Oboje rodziców mają wykształcenie zawodowe, utrzymują się z prowadzenia gospodarstwa rolnego. Warunki mieszkaniowe mama określa jako bardzo dobre. Maja ma rok młodszą siostrę z którą spędza najwięcej czasu. Ulubionym zajęciem dziewczynki jest układanie puzzli, nawet takich do 120 części. Ma ich w domu ponad 60 pudełek, ciągle kolekcja się powiększa co sprawia Mai największą radość, jak również lubi bawić się z siostrą i kolorować malowanki.
W 2014 roku zdiagnozowano u taty Mai nowotwór wątroby. Ojciec dziewczynki jest często hospitalizowany a opieka nad dziewczynkami przejęła w większości babcia. To utwierdziło mnie w przekonaniu, że może być to jeden z czynników powodujący mutyzm wybiórczy u dziewczynki. Wyjaśniłam mamie jakie są zagrożenia wynikające z mutyzmu zarówno w procesie edukacyjnym jak i emocjonalno-społecznym.
Obserwując dziewczynkę w przedszkolu można było zauważyć nerwowe reakcje na każde zadawane jej pytanie , nieuzasadnione lęki, odzwierciedlające się znieruchomieniem, unikaniem kontaktu wzrokowego, zredukowana mimiką twarzy. W czasie zajęć zorganizowanych Maja nigdy nie zgłaszała się do odpowiedzi, gdy nie wiedziała jak czegoś zrobić podczas pracy z książką lub prac plastyczno – technicznych nie zapytała, cierpliwie czekała, aż ktoś to zauważy i ponownie wytłumaczy. Zawsze wykonuję prace do końca z dużym zaangażowaniem. W czasie swobodnych , dowolnych zabaw Maja bawi się sama mimo zachęty innych dzieci i pań. W czwartym miesiącu pobytu dziecka w przedszkolu Maja zaczęła coraz częściej włączać się w zabawy ruchowe, ćwiczenia gimnastyczne , w których dala się zauważyć opóźnione reakcje w porównaniu do innych dzieci. W czynnościach samoobsługowych Maja radzi sobie dobrze.

2.3 Znaczenie problemu.

Mutyzm Mai wpływał negatywnie na jej adaptację w grupie. Brak komunikacji stanowił przyczynę problemów społecznych: bierności i odizolowania się. Powoduje szereg zakłóceń w sferze poznawczej , utrudniając koncentrację uwagi i myślenie. W sferze emocjonalnej zaś, wyzwala objawy lękliwości i poczucie zagrożenia. Dziewczynka była biernym uczestnikiem wszystkich zajęć. Jej izolacja była przyczyną dyskomfortu dla niej, pozostałych dzieci, nauczycieli i dla mnie jako terapeuty. Intensywna i systematyczna praca w początkowym stadium przebiega dużo łatwiej i szybciej . Nieleczony lub nie zdiagnozowany mutyzm utrwala się, a milczenie staje się uwarunkowanym odruchem, który pogłębia się i jest trudniejszy do wyleczenia.

2.4 Prognoza.

Pozytywna:
dobra współpraca z Mają i jej mamą;
przełamanie blokady i komunikowanie się z rówieśnikami i nauczycielami;
aktywny udział na zajęciach oraz życiu grupy;
optymalny rozwój psychofizyczny dziecka;
ukształtowanie pozytywnego stosunku emocjonalnego do przedszkola, nauczycieli i osób tam pracujących;
nabywanie wiary we własne możliwości;
wzrastanie poczucia bezpieczeństwa dziecka;
rodzenie sobie w sytuacjach trudnych;
zostanie zlikwidowane zaburzenie.
Negatywna:
brak kontaktu z Maja i jej mamą;
pogłębienie się problemu;
zła akceptacja wśród rówieśników;
niski poziom wiedzy i umiejętności;
mały zasób słownictwa;
niski poziom sprawności manualnej i fizycznej;
obniżona samoocena dziecka;
brak przystosowania się do reguł panujących w grupie;
brak sukcesów edukacyjnych.

2.5 Wdrażanie i efekty oddziaływań.

Wdrażanie oddziaływań.
W pracy z Mają , dobre efekty terapii przynosi:
współpraca z mamą dziewczynki;
współpraca z nauczycielami pracującymi z Mają;
cierpliwość i życzliwość podczas zajęć;
nawiązanie kontaktu wzrokowego z dzieckiem;
niewerbalna aktywność dziecka;
ćwiczenia oddechowe, odprężające;
stopniowe ignorowanie komunikatów niewerbalnych dziecka;
nagradzanie komunikacji werbalnej;
cichy szept dziecka.
Po analizie własnych obserwacji, rozmowie z psychologiem, nauczycielami
pracującymi z Mają na co dzień , oraz mama dziewczynki wyznaczyłam cele i kierunki działań, które zaczęłam wdrażać w życie. Korzystałam z propozycji książkowych, rad koleżanek, które spotkały się z podobnymi przypadkami wśród swoich wychowanków, oraz zasobu internetu aby jak najbardziej zgłębić pracę z dzieckiem z mutyzmem.
Pracując z Mają stosuję zasadę dziewięciu etapów, zaleconą w leczeniu mutyzmu przez specjalistów. Cierpliwością , życzliwością i delikatnością wdrożyłam dziewczynkę do zajęć, gier i zabaw bez narzucania i zmuszania. Bardzo ważne w mojej pracy było nawiązanie kontaktu wzrokowego z Mają, dzięki któremu łatwiej mi było uzyskać u niej poczucie bezpieczeństwa i zaufania. Zajęcia przeplatałam różnymi ćwiczeniami oddechowymi i zabawami odprężającymi pytając się Mai czy ma na nie ochotę. Uważam to za sukces , gdy Maja odpowiadała mi ,,tak”lub ,,nie” stosując nie gest kiwania głową , jak to było zazwyczaj a krótkimi komunikatami werbalnymi. Wraz z paniami pracującymi z Mają zaczęliśmy stopniowo ignorować komunikaty niewerbalne Mai , aby w jak największym stopniu wywołać u niej aktywność, współżycia i współdziałania w grupie. Pochwałami zachęcałam do podjęcia kolejnych wyzwań. Coraz częściej Maja włącza się samodzielnie do zabawy i aktywniej uczestniczy w zajęciach. Maja wykonuje prace plastyczne i uczestniczy w zajęciach ruchowych. Podczas tych zabaw często można zauważyć uśmiech na jej twarzy i usłyszeć cichy szept do dzieci i nauczycielek.

Efekty oddziaływań
W ciągu całego roku szkolnego 2014/2015 Maja poczyniła bardzo duże postępy, które były wynikiem systematycznej pracy jej , mojej, nauczycieli z nią pracujących i mamy dziewczynki. Maja zintegrowała się ze środowiskiem przedszkolnym, w którym czuła się bezpiecznie, nie ma problemów z rozłąką z najbliższymi. Chętnie zostaje w przedszkolu. Zdecydowanie u dziecka wzrosło poczucie własnej wartości i pewności siebie. Coraz chętniej i aktywniej bierze udział w zajęciach. Mile zaskoczyła mnie postawa dzieci w grupie, które otoczyły Maję opieką, zawsze są gotowe jej pomóc, próbują włączyć ją do wspólnej zabawy. Częste pochwały motywowały Maje do pracy i wyrabiały nawyk systematyczności i wytrwałości w osiąganiu sukcesu. Po wykonywaniu różnorodnych ćwiczeń w trakcie terapii wzrastał wszechstronny rozwój dziecka we wszystkich sferach. Ogromnym sukcesem całej naszej pracy było w początkowej fazie nawiązanie kontaktu wzrokowego, a na wskutek dalszej pracy komunikatów werbalnych. Maja nadal mówi bardzo mało , przede wszystkim są to komunikaty ,,tak”, ,,nie” czy sygnalizowanie swoich potrzeb, ale przychodzi to Mai coraz łatwiej. Chętnie nazywa też obrazki, czy wykonywane czynności mówi szeptem w coraz większym gronie.

2.6 Plan terapii dziecka z mutyzmem.

W terapii dziecka z mutyzmem stosowane są dwa sposoby oddziaływań: pierwszy nastawiony na eliminację objawów, drugi na eliminację niekorzystnych czynników środowiskowych. Sposoby te wzajemnie się uzupełniają. Konieczna jest przede wszystkim współpraca otoczenia i udział rodziców, nauczycieli w zajęciach.

Cel główny: nawiązanie kontaktu werbalnego z Mają.
Cele szczegółowe:
uwolnienie dziecka od lęku mówienia;
wytworzenie motywacji do komunikowania się werbalnego dziecka z otoczeniem;
zwiększenie pewności siebie i samoakceptacji;
kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami;
kształtowanie umiejętności nawiązywania i prowadzenia rozmowy;
kształtowanie umiejętności werbalnego sygnalizowania własnych potrzeb;
częsty i efektywny kontakt z mamą Mai;
Zadania:
wykazanie dużej cierpliwości i łagodności w kontaktach z dzieckiem;
zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa;
zaangażowanie pań nauczycielek, pracowników szkoły i dzieci z grupy do ułatwienia Mai pobytu w przedszkolu;
stopniowe zwiększanie wymagań;
stała współpraca z mamą Mai;
zachęcenie mamy Mai do zaproszenia koleżanek do domu, w którym dziewczynka czuje się pewnie i bezpiecznie.

Metody pracy: wielostronnego działania dziecka.

Formy pracy: indywidualna i grupowa ( formy pracy będą wspierane przez wszelkie metody inicjujące aktywność dziecka w zależności od jego indywidualnych możliwości).

Uwzględniłam zasady pracy z dzieckiem:
zasadę indywidualizacji;
zasadę stopniowania trudności;
zasadę celowości;
zasadę wszechstronności;
zasadę życzliwości.
A.Herzyk podaje dziewięć etapów oddziaływania terapeutycznego, które
uznane są za sprawdzony wieloetapowy program terapii dziecka z mutyzmem.
Etapy terapii:
Etap pierwszy:
Terapeuta jest biernym obserwatorem kontaktu dziecka z osobą, z którą dziecko zwykle rozmawia (jest to najczęściej matka lub inny członek rodziny). Należy dokładnie obserwować, kiedy od dziecka można uzyskać odpowiedź werbalną i jaka jest ta odpowiedź. Wskazany jest dystans fizyczny, nie należy zbliżać się do dziecka.
,,Bierna obserwacja kontaktu dziecka z matką.”
Etap drugi:
Terapeuta zbliża się do dziecka (skraca odległość), może zacząć rozmowę z matką. Oswaja dziecko swoją obecnością, ale nie zwraca się jeszcze bezpośrednio do dziecka.
,,Skracanie dystansu fizycznego- rozmowy z matką przy dziecku, bez bezpośredniego zwracania się do dziecka.”
Etap trzeci:
Terapeuta nawiązuje z dzieckiem bezpośredni kontakt niewerbalny (np. podaje zabawkę, pomaga w układaniu klocków itp.) oraz mówi do dziecka pochwały typu ,,dobrze narysowałeś”. Nie wymaga od dziecka żadnych odpowiedzi. Nadal matka pełni wiodącą rolę w rozmowie.
,,Nawiązanie kontaktu niewerbalnego; stosowanie wobec dziecka pochwał bez wymagania odpowiedzi- mama nadal pełni wiodącą rolę w rozmowie”.
Etap czwarty:
Terapeuta prosi dziecko o niewerbalną odpowiedź (np. podaj mi, połóż proszę na stole itp.). matka nadal jest blisko dziecka, rozmawia z nim, chociaż terapeuta coraz częściej zaczyna ją zastępować.
,,Proszenie dziecka o niewerbalne odpowiedzi- terapeuta zaczyna zastępować matkę w rozmowach z dzieckiem”.
Etap piąty:
Terapeuta czyni próby nawiązania kontaktu z dzieckiem poprzez stawianie pytań, na które reakcją może być odpowiedni gest lub odpowiedź ,,tak” lub ,,nie” (np. czy masz chusteczkę do nosa?”). Matka powoli wycofuje się z reakcji werbalnych.
,,Wprowadzenie gestu potakującego lub zaprzeczającego głową- matka jest nadal blisko dziecka, ale już z nim nie rozmawia”.
Etap szósty:
Tytko terapeuta zostaje z dzieckiem, matka staje się biernym obserwatorem, siadając nieco dalej od dziecka. Zajęcia te nie powinny wymagać od dziecka ciągle odpowiedzi werbalnych. Należy zaczynać od zabaw czy zajęć nie wymagających wypowiedzi np. rysowanie. Podczas wykonania rysunku terapeuta może zadawać dziecku pytania lub komentować czynności dziecka.
,,Nauczyciel rozmawia z dzieckiem (werbalnie bądź niewerbalnie)- matka jest tylko biernym obserwatorem”.
Etap siódmy:
Matka zachowuje dystans wobec dziecka . Terapeuta wykorzystuje w kontaktach werbalnych wyliczanki, piosenki, zagadki, rysowane wierszyki, historyjki obrazkowe, ilustracje do znanych dziecku bajek itp.
,,Nauczyciel rozmawia z dzieckiem (werbalnie) – matka znajduje się w dalszej odległości od dziecka”.
Etap ósmy:
W pomieszczeniu zostaje tylko terapeuta i dziecko, a matka znajduje się w innym pomieszczeniu. W zajęciach wykorzystujemy ćwiczenia w mówieniu (np. odpowiedzi na pytania, omawianie historyjek obrazkowych, podejmujemy próby komentarzy wykonywanych przez dziecko czynnościach.
,,Nauczyciel rozmawia z dzieckiem- matka znajduje się w innym pokoju”.
Etap dziewiąty:
Próba wprowadzenia na zajęcia znanej dziecku osoby, która jest biernym obserwatorem zajęć. Na tym etapie terapii aktywność w kontaktach z dzieckiem całkowicie przejmuje terapeuta.
,,Wprowadzenie do pomieszczenia innej osoby, z którą dziecko nie rozmawia- nauczyciel jest teraz w roli matki. Dalej stosuje takie same etapy, jak na początku”.

W terapii z Maja do zrealizowania celów stosowałam odpowiednie ćwiczenia i treści programowe z zakresu:
stymulacji rozwoju sprawności językowej i komunikacyjnej:
- ćwiczenia aparatu artykulacyjnego;
- zabawy dźwiękonaśladowcze, ortofoniczne;
- nazywanie przedmiotów, zwierząt, części ciała, kolorów, czynności itp.;
- opowiadanie historyjek obrazkowych, treści obrazków;
- prezentowanie piosenek, wierszy, bajek;
stymulacja rozwoju sprawności grafomotorycznej:
a. ćwiczenia rozmachowe mięśni rąk:
- kreślenie w powietrzu dużych , płynnych, swobodnych ruchów w kształcie fal, koła, ósemek;
- zamalowywanie dużej dowolnej powierzchni;
- zamalowywanie określonej powierzchni;
- pogrubienie konturów czyli obwodzenie po śladzie linii pojedynczych szlaczków, obrazów konturowych przy zastosowaniu mazaków;
b. ćwiczenia usprawniające mięśni dłoni i drobne mięśnie palców:
- zamalowywanie małych powierzchni kredkami np. konturów otrzymanych z obrysowywania szablonów, obrazków w kolorowankach;
- kreskowanie, wypełnienie kształtów kropkami, kółkami oraz liniami poziomymi, pionowymi, i skośnymi;
- wypełnianie różnych konturów linią ciągłą tworząc spirale;
- kopiowanie rysunków wodzenie po wzorze przez kalkę techniczną;
- pogrubianie konturu- czyli wodzenie po wzorze np. po liniach pojedynczych zbliżonych do szlaczków, po konturach obrazków;
c. ćwiczenia płynnych, rytmicznych, ciągłych i postępujących ruchów pisarskich:
- obrysowywanie szablonów od wewnątrz i od zewnątrz;
- rysowanie po śladzie obrazków i znaków graficznych;
- odwzorowywanie szlaczków wg. wzoru;
- samodzielne rysowanie różnorodnych szlaczków i wzorów;
- łączenie kropek liniami, tworzenie obrazków kończenie rysunków.
Stymulacja rozwoju percepcji słuchowej:
- klaskanie, tupanie, wystukiwanie według usłyszanego rytmu;
- zagadki słuchowe mające na celu rozpoznawanie dźwięków;
- śpiewanie rytmicznych piosenek z wyklaskiwaniem i podskokami według usłyszanego rytmu;
- podział wyrazów na sylaby;
- nauka krótkich wierszyków i tekstów piosenek.
Stymulacja rozwoju percepcji wzrokowej:
- różnicowanie, porównywanie, wyodrębnianie różnic i podobieństw;
-dostrzeganie istotnych cech, szczegółów;
- wyszukiwanie, i porównywanie podobnych i różnych figur pod względem
kształtów w zbiorze figur geometrycznych;
- obrysowywanie różnych kształtów;
- odwzorowywanie różnych kształtów;
- segregowanie obrazków;
- loteryjki obrazkowe; puzzle, memo- układanki pamięciowe;
- dobieranie par jednakowych znaków.

Rozpoczynając terapię z Mają musiałam zadbać o dobry kontakt z jej mamą i włączyć ją aktywnie do uczestnictwa w procesie terapeutycznym. Ponieważ to właśnie w domu dziecko spędza najwięcej czasu, a rodzina to pierwszy i jednocześnie najlepszy terapeuta. Zadbałam o to aby rodzina Mai zrozumiała sens swoich i moich działań dla dobra dziecka. Podczas zajęć w przedszkolu maja była otoczona miłością, zrozumieniem dla jej problemu, tak aby czuła się bezpieczna. Staraliśmy się jak najlepiej umożliwić jej wszechstronny rozwój, rozwijać jej zainteresowania, budować poczucie własnej wartości, a także zadbać o to, aby dziecko uwierzyło we własne siły i możliwości. Integrowałam również w zabawach i ćwiczeniach Maję z rówieśnikami, gdzie dzieci okazywały Jej życzliwość i cierpliwość, a każda werbalna aktywność dziecka była nagradzana. Aktywizowałam Maję tam gdzie było to możliwe np.: rozdawanie obrazków. Wykorzystując przyjazne nastawienie do dziewczynki zachęcałam jej koleżanki do wspólnych zabaw. Starałam się tak organizować zajęcia , aby Maja czuła się pełnowartościowym dzieckiem w życiu grupy, nie wyręczając jej w wykonywaniu określonej czynności.

PODSUMOWANIE

Na okres wakacji poleciłam mamie , aby w miarę możliwości Maja
miała jak największy kontakt z dziećmi. Po prawie trzy miesięcznej przerwie w mojej pracy Maja powitała mnie uśmiechem odpowiedziała dzień dobry i przedstawiła mi swoją młodszą siostrę i chciała od razu iść ze mną na zajęcia.
Uważam, że nie osiągnęłabym tego sukcesu gdyby nie dobra współpracy z Mają, jej mamą i nauczycielami dziecka , za którą jestem bardzo wdzięczna. Razem przyczyniliśmy się do osiągnięcia zamierzonych celów. W dalszym
ciągu będę kontynuować pracę z Mają , aby w lepszym stopniu rozwijać jej wszechstronny rozwój i przede wszystkim sprawność komunikacyjną.
Każdy, kto zetknie się z dzieckiem dotkniętym mutyzmem, musi pamiętać, że nie wolno stosować żadnych form przymusu. Należy uciekać się do zrozumiałych dla dziecka, akceptowanych przez nie kontaktów społecznych. W każdym przypadku, obojętnie, czy mamy do czynienia z mutyzmem organicznym, czy funkcjonalnym, zachodzi potrzeba mówienia do dziecka i organizowania normalnych warunków komunikacyjnych. Należy pamiętać, że milczenie dziecka nawet wtedy, gdy pojawi się w sytuacji niektórych tylko osób, jest świadectwem zaburzenia jego osobowości.

BIBLIOGRAFIA

1. Florek – Moskal M., Epidemia milczenia, ,,Wprost”,nr25,2006.
2. Goodman R., Scott S., Mutyzm wybiórczy, [w:] Psychiatria dzieci i młodzieży, red.J. Rabe- Jabłońska, Wrocław 2000.
3.Herzyk A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii,Lublin 1992.
4.Minczakiewicz E., Mowa-rozwój, zaburzenia, terapia, Kraków 1997.
5.Plewińska A., Konsekwencje lęku szkolnego, ,,Edukacja i Dialog” nr3,2006.
6.Radomska A., Jankowska A., W fortecy milczenia, ,,Charaktery” nr4, 2000.
7.Styczek I., Logopedia, Warszawa 1979.
8.Szamburski K., Diagnoza niepłynności mówienia [w:] Diagnoza logopedyczna, red. E.Czaplewska, S. Milewski, GWP, Sopot 2012.
9.Tarkowski Z., Mutyzm- istota, istota, diagnoza i terapia [w:] Materiały z konferencji ,,Od ciszy do słowa- kompleksowe wsparcie z mutyzmem wybiórczym, ORE, Warszawa 2015.
10.Urbaniuk J., Dziecko z fobią społeczną, [w:] Dzieci chore, niepełnosprawne i utrudnieniami w rozwoju, red. B. Winczura i A. Stawarski, Kraków 2008.
11.Walczykowska K., Mutyzm wybiórczy w praktyce pedagogicznej, ,,Edukacja i Dialog” nr3, 2006.
12.Wolańczyk T., Mutyzm wybiórczy- etiologia, obraz kliniczny, diagnoza, [w:] Materiały z konferencji ,,Od ciszy do słowa- kompleksowe wsparcie z mutyzmem wybiórczym, ORE, Warszawa 2015.