Metody kształcenia: tradycyjne i współczesne. Analiza porównawcza

METODY KSZTAŁCENIA: TRADYCYJNE I WSPÓŁCZESNE
(ANALIZA PORÓWNAWCZA )

Cele projektu:
poznawczy –zapoznanie z pojęciem metody nauczania, oraz ich rodzajem;
kształcący – kształcenie umiejętności dobierania właściwych metod nauczania w zakresie różnych przedmiotów.
Plan:
1. Co rozumiemy pod pojęciem słowa „metoda nauczania” ?
2. Jakie znamy tradycyjne metody nauczania?
3. Jakie są nowoczesne metody nauczania ?
4. Jakie pytania pozwolą rozwinąć dyskusję na dane zagadnienie ?
5. W jaki sposób skonstruować test kontrolny ?

Ad 1. Termin - „metoda” pochodzi od greckiego słowa: methodos, co znaczy badanie, sposób badania, droga prowadząca do prawdy. Metody nauczania mają swoją długą historię. Najstarszą grupę stanowią metody słowne. Metoda kształcenia jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczyciela i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. O wartości metody kształcenia decyduje charakter tych czynności oraz środków dydaktycznych. Mówiąc o metodzie jako drodze nauczania, bierze się pod uwagę tok logicznego nauczania, przy czym odróżnia się zwykle tok indukcyjny i dedukcyjny.
Dydaktyka ogólna podaje główne warunki, od których zależy wielorakość i zmienność nauczania. Są one następujące :
-metoda nauczania zależy od celu lekcji, od wieku ucznia, od specyficznych właściwości przedmiotu nauczania.

Ad 2. Wyodrębniamy cztery grupy metod kształcenia: (wg Okonia).
a) metody asymilacji wiedzy oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym;
b) metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów;
c) metody waloryzacyjne, zwane też eksponującymi – o dominacji aktywności emocjonalno – artystycznej;
d) metody praktyczne – cechujące się przewagą aktywności praktyczno – technicznej, zmieniającej otoczenie lub stwarzającej nowe jej formy.

Metoda asymilacji wiedzy, to grupa metod, zwanych metodami podającymi. Do tej grupy należą następujące metody: pogadanka, dyskusja, wykład, praca z książką, oraz programowane uczenie się w wersji liniowej, rozgałęzionej i mieszanej.
Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniem i jest skuteczna, gdy przypomina, żywą codzienną rozmowę. Ze względu na rolę dydaktyczną, jaką może spełniać metoda pogadanki, wyróżnia się trojakie jej zastosowanie a mianowicie jako:
- pogadanki wstępnej,
- pogadanki przedstawiającej nowe wiadomości,
- pogadanki utrwalającej.
Dyskusja jest to metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami, przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób.
Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy jakiemuś audytorium. Rozróżnia się kilka typów wykładu: najprostszy z nich to wykład konwencjonalny, bardziej złożony to wykład problemowy i wykład konwersatoryjny. Obok wykładu często stosuje się formy doń zbliżone, lecz znacznie prostsze, a mianowicie opis i opowiadanie.
Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im osobami, rzeczami, zjawiskami krajobrazami i wydarzeniami historycznymi.
Opowiadanie polega na przedstawieniu jakiejś akcji – rzeczywistej lub fikcyjnej – która przebiega w określonym czasie.
Praca z książką – polega na samodzielnym posługiwaniu się przez ucznia książką i czasopismem w procesie nauczania. Najczęściej stosowane sposoby takiej pracy to:
- uczenie się z podręcznika;
- sporządzanie notatek;
- posługiwanie się lekturą uzupełniającą.

Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy.
W klasycznej metodzie problemowej uwzględnia się cztery istotne momenty. Obejmują one:
- wytwarzanie sytuacji problemowej,
- formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania,
- porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach.
Cechą charakterystyczną tej metody jest dominacja uczenia się nad nauczaniem.
Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku.
Metoda sytuacyjna, polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje „za „ i „przeciw”.
Inne metody, to: giełda pomysłów (burza mózgów), mikronauczanie, gry dydaktyczne, które dzielimy na: zabawy inscenizacyjne, inscenizacje o charakterze realnym.
Metody waloryzujące (eksponujące), można podzielić na metody impresyjne i ekspresyjne. Tę grupę metod znamionuje wielkie bogactwo odmian, zależnie bowiem od rodzaju wartości zmienia się sposób ich eksponowania i wpływania na takie składniki osobowości, jak uczucia, przekonania światopoglądowe postawy, system wartości i charakter.

Ad. 3 Współczesna szkoła musi zapewnić swoim absolwentom umiejętność samodzielnego zdobywania wiedzy w toku własnej aktywności poznawczej. Istotnym czynnikiem innowacji jest tworzenie nowych metod nauczania i rozwiązań metodycznych oraz stosowania metod aktywizujących i różnych technik rozwijania twórczego myślenia.
Przykładem metody, która wpływa na stymulowanie zdolności twórczych uczniów jest synektyka. Przyśpiesza ona proces uczenia się, a przede wszystkim rozwija myślenie twórcze. W synektyce preferuje się następujące zasady :
- zasadę kojarzenia różnych pozornie niemających nic wspólnego elementów;
- zasadę odrzucania utartych reguł;
- zasadę poszukiwania analogii.
Metoda ta posiada wiele specyficznych propozycji, jak na przykład: przekształcanie zwyczajnego w niezwykłe. Celem tego zabiegu jest znalezienie oryginalnego rozwiązania. Metoda ta preferuje zasadę zespołowości pracy twórczej.
Obecnie proponuje się różnorodne techniki służące twórczemu rozwiązywaniu problemów (Trop).
A oto proponowane techniki:
Burza pytań polega na zastosowaniu identycznych reguł jak w „burzy mózgów”, ale w innym celu; celem jest generowanie pytań i wątpliwości na wybrany temat.
Test zdań niedokończonych, polega na podaniu uczniom zestawu niedokończonych zdań z poleceniem ich uzupełniania w dowolny sposób.
Kruszenie – polega na wykrywaniu wielu wad danego przedmiotu poprzez krytykowanie, w celu wykrycia możliwych i pożądanych kierunków jego ulepszenia.
Indeks rzeczowy - istotą tej techniki jest systematyczne zestawianie przypadkowych haseł związanych z pewną dziedziną wiedzy.
Tytuł książki – technika polega na wymyślaniu tytułu określonego problemu.
Świat baśni – jest niewyczerpanym źródłem ciekawych pomysłów polegających na naśladowaniu pozytywnych bohaterów.
Superpozycje – technika polega na wykorzystaniu skojarzeń między słowami opisującymi rozwiązania zadania modelowego a słowami użytymi do opisu problemu wyjściowego.
Gra słów – polega na zabawie słowami w swobodny sposób, poprzez dowcipne zestawienie słów dostrzeżenie ich dwuznaczności np. wymyślanie hasła reklamowego.
Obecnie należy stosować takie metody nauczania, które pozwolą absolwentom rozwinąć ich dyspozycje poznawcze, w tym głównie samodzielne myślenie i działanie oraz umiejętność samodzielnego zdobywania wiedzy w toku własnej aktywności poznawczej.

Ad. 4 Propozycja pytań do punktu 4

1. Co oznacza termin „metoda nauczania” i jak go można rozumieć?
2. Co to są metody nauczania a środki nauczania?
3. Czym różni się opowiadanie od opisu?
4. Czym różnią się metody podające od metod poszukujących?
5. Jakie metody nauczania stosował nauczyciel na hospitowanej lekcji, i czy były zasadne?
6. Czym charakteryzuje się senektyka?

Ad. 5 Proponowany test wyboru.
O wartości metody kształcenia decyduje:
- rodzaj szkoły
- charakter czynności nauczycieli i uczniów
- poziom nauczania

Metoda pogadanki polega na:
- rozmowach uczniów między sobą w grupie
- rozmowie nauczyciela z uczniem
-swobodnych wypowiedziach indywidualnych uczniów

Wykład polega na:
-bezpośrednim przekazywaniu wiedzy uczniom
-opracowaniu tematu w grupach
- relacjonowaniu opracowanych tematów przez słuchacza

Giełda pomysłów to:
- handel zdobytymi wiadomościami
- burza mózgów
-klasyfikacja pomysłów

Kruszenie to:
- badanie właściwości badanych materiałów
- wykrywanie wielu wad danego przedmiotu
- kruszenie minerałów

Gra słów to:
- swobodne flirtowanie
- zabawa słowami w swobodny sposób
- Wymyślanie słów na daną literę

LITERATURA :
1. W. Okoń „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej” PWN Warszawa 1987 r.
2. Cz. Kupisiewicz „ Podstawy dydaktyki ogólnej” PWN Warszawa 1980 r.
3. F. Brzeziński „Dydaktyka kształcenia ogólnego” Impuls Kraków 2001 r.
4. S. Nalaskowski „Metody nauczania” wyd. A. Marszałek Toruń 2000 r.