Edukacja uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych w świetle prawa oświatowego

Opracowanie : mgr Edward Kubarek
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu


DZIECKO NIEPEŁNOSPRAWNE
w przepisach ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późn. zm. – wybrane artykuły)
Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności:
1) realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki,
odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju,
4) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości
psychofizycznych uczniów, a także możliwości korzystania z pomocy psychologiczno-pedagogicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej,
5) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz niedostosowaną społecznie, zgodnie z
indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami,
5a) opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwianie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych.
Obowiązkiem gminy jest zapewnienie uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art. 71b, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum lub ośrodka umożliwiającego realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym ze sprzężonymi niepełnosprawnościami albo zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. [Obowiązuje od 21 sierpnia 2003 r. (Dz. U. Nr 137, poz.1304) ].
Oznacza to, że obowiązkiem gminy jest zapewnienie bezpłatnego transportu w obie strony ucznia niepełnosprawnego wraz z opiekunem, niezależnie od odległości pomiędzy domem a szkołą zapewniającą kształcenie specjalne, wychowanie i opiekę dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej (ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi), zakwalifikowanych do kształcenia specjalnego przez publiczną poradnię pedagogiczno - psychologiczną bądź inną poradnię specjalistyczną (ale także publiczną) poprzez wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego;
• kształcenie specjalne, wychowanie i opiekę organizuje się dzieciom i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, w szczególności: niesłyszącym i słabo słyszącym, niewidomym i słabo widzącym, z niepełnosprawnością ruchową, z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym, z autyzmem, z zaburzeniami sprzężonymi (co najmniej dwie niepełnosprawności wymienione wcześniej);
• kształcenie, wychowanie i opiekę dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi (niepełnosprawnych), organizuje się w szkołach i oddziałach specjalnych oraz szkołach ogólnodostępnych lub szkołach i oddziałach integracyjnych;
• wczesne wspomaganie rozwoju dziecka mające na celu stymulowanie
psychofizycznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzone bezpośrednio z dzieckiem oraz jego rodziną (mogą je organizować dyrektorzy przedszkoli specjalnych, szkół specjalnych i ośrodków, a także dyrektorzy właściwi ze względu na miejsce zamieszkania dziecka szkół podstawowych ogólnodostępnych i integracyjnych, w porozumieniu z organami prowadzącymi); system oświaty obejmuje:
- przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi, specjalnymi oraz przedszkola specjalne;
- szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne, w tym z
oddziałami integracyjnymi, specjalnymi oraz szkoły specjalne;
- młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodki umożliwiające dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7 (udział dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych), a także dzieciom i młodzieży upośledzonym umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami realizację odpowiednio obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3 (prawo dziecka sześcioletniego do rocznego przygotowania przedszkolnego), obowiązku szkolnego i obowiązku nauki;
- poprzez szkołę specjalną lub oddział specjalny należy rozumieć odpowiednio szkołę lub oddział dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zorganizowane dla uczniów z określoną niepełnosprawnością,
- poprzez szkołę integracyjną lub oddział integracyjny należy rozumieć odpowiednio szkołę lub oddział, w których uczniowie posiadający orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego uczą się i wychowują razem ze zdrowymi rówieśnikami;
- szkołom integracyjnym, specjalnym nie ustala się obwodów szkolnych;
- organem prowadzącym przedszkola integracyjne, przedszkola z oddziałami integracyjnymi, przedszkola specjalne, szkoły podstawowe integracyjne, z oddziałami integracyjnymi i specjalnymi oraz gimnazja integracyjne i z oddziałami integracyjnymi oraz specjalnymi jest gmina;
- organem prowadzącym szkoły specjalne, szkoły ponadgimnazjalne
integracyjne i z oddziałami integracyjnymi i specjalnymi jest powiat;
- jeżeli orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zaleca
kształcenie dziecka w przedszkolu integracyjnym, szkole podstawowej lub gimnazjum integracyjnym, odpowiednią formę kształcenia, na wniosek rodziców, zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania dziecka, do której zadań własnych należy prowadzenie przedszkoli i szkół.

Orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania, zasady kierowania

Rozporządzenie MEN z dnia 12 lutego 2001 roku w sprawie orzekania o
potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży oraz szczegółowych zasad kierowania do kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania Dz.U. Nr 13, poz. 114, z późniejszymi zmianami Dz.U. Nr 23, poz. 192 z 2003 roku:
Zespół orzekający działający w publicznych poradniach psychologiczno
– pedagogicznych oraz innych publicznych poradniach specjalistycznych
na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) wydaje:
• orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi,
• orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno – wychowawczych dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim,
• orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania,
• opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka od chwili
wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki szkolnej.
Orzeczenie może być wydane w przypadku:
• kształcenia specjalnego na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego, okresu kształcenia w danej szkole albo na czas nieokreślony,
- nauczania indywidualnego na czas określony w zaświadczeniu o stanie zdrowia, wydanym przez lekarza ( nie krótszy niż 21 dni),
• zajęć rewalidacyjno – wychowawczych na okres do 5 lat.

Zespół w orzeczeniu zaleca, wskazuje formę kształcenia specjalnego:
• w szkole ogólnodostępnej,
• szkole integracyjnej lub oddziale integracyjnym,
• szkole specjalnej lub oddziale specjalnym,
• specjalnym ośrodku szkolno – wychowawczym
• warunki realizacji potrzeb edukacyjnych, formy stymulacji,
rewalidacji, usprawniania, rozwijania potencjalnych możliwości i mocnych stron oraz inne formy pomocy psychologiczno pedagogicznej.

W orzeczeniu o nauczaniu indywidualnym zespół wskazuje:
• warunki realizacji potrzeb edukacyjnych,
• możliwości uczestniczenia ucznia w życiu szkoły oraz wybranych
zajęciach szkolnych,
• formy terapii, stymulacji, rewalidacji i inne formy pomocy
psychologiczno – pedagogicznej.

Zapewnienie form kształcenia i kierowanie:

Na wniosek rodziców starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka lub jednostka samorządu gminnego zapewnia dziecku formę wskazaną w orzeczeniu :
• starosta kieruje dziecko do odpowiedniej szkoły specjalnej,
ośrodka szkolno-wychowawczego,
• jednostka samorządu gminnego – przedszkole specjalne, szkoła
podstawowa, gimnazjum ogólnodostępne, integracyjne, oddziały integracyjne i specjalne w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach
• dyrektor szkoły organizuje nauczanie indywidualne (na wniosek
rodziców) w porozumieniu z organem prowadzącym.

Pomoc psychologiczno - pedagogiczna

Rozporządzenie MENiS z dnia 07 stycznia 2003 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach Dz.U. Nr 11, poz. 114:

Organizacja pomocy psychologiczno – pedagogicznej

1. Pomoc psychologiczno – pedagogiczna może być udzielana na wniosek:
• ucznia,
• rodziców,
• nauczyciela, w szczególności nauczyciela uczącego ucznia i
nauczyciela prowadzącego zajęcia specjalistyczne,
• pedagoga,
• psychologa,
• poradni psychologiczno – pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej.

2.Korzystanie z pomocy psychologiczno – pedagogicznej jest dobrowolne
i nieodpłatne.

3.Objęcie ucznia zorganizowanymi formami opieki psychologiczno –
pedagogicznej wymaga zgody rodziców.

4.O objęciu ucznia zajęciami lub nauką w klasach wyrównawczych i
terapeutycznych decyduje dyrektor, objęcie ucznia nauką w klasie terapeutycznej wymaga opinii poradni psychologiczno – pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej.

5. Udział ucznia w zajęciach lub nauka w klasach wyrównawczych i
terapeutycznych trwa do czasu zlikwidowania przyczyny, o zakończeniu pomocy decyduje dyrektor na wniosek rodziców lub nauczyciela prowadzącego zajęcia, w odniesieniu do klas wyrównawczych i terapeutycznych na wniosek wychowawcy klasy.

6. Za zgodą organu prowadzącego liczba uczestników zajęć może być
mniejsza niż przewiduje rozporządzenie, w szczególnie uzasadnionych
przypadkach, za zgodą organu prowadzącego, zajęcia specjalistyczne mogą być prowadzone indywidualnie.

7. Zajęcia dla uczniów z zakresu pomocy psychologiczno –
pedagogicznej mogą być organizowane w ramach godzin do dyspozycji dyrektora przewidzianych w planach nauczania.


Pamiętaj, że u około 15% uczniów występują różnorodne zaburzenia
rozwojowe i oni bez wsparcia i pomocy nie są w stanie sprostać wymaganiom szkolnym.

Publiczne przedszkola, szkoły, a także placówki organizują i udzielają
uczniom, ich rodzicom oraz nauczycielom pomocy psychologiczno –
pedagogicznej. Za realizację tego zadania odpowiedzialny jest dyrektor.

Pomoc psychologiczno – pedagogiczna polega na: (Tabela - dop. red.)

Diagnozowaniu
rozpoznawaniu

• środowiska ucznia,
• potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia,
• przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych,

Organizowaniu,
podejmowaniu,
prowadzeniu

• różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej,
• działań profilaktyczno – wychowawczych wynikających z programu wychowawczego szkoły,
• edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród uczniów, nauczycieli i rodziców,
• rozwijania umiejętności wychowawczych rodziców i nauczycieli,
• działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach
kryzysowych.

Wspieraniu, pomocy

• ucznia z wybitnymi uzdolnieniami,
• uczniów w dokonywaniu wyboru kierunku dalszego kształcenia,
zawodu, planowaniu kariery zawodowej,
• nauczycieli i rodziców w działaniach wyrównujących szanse
edukacyjne,
• rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych,
• nauczycielom w dostosowaniu wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia wynikających ze specyficznych trudności w uczeniu się


Podstawową przesłanką do planowania i podejmowania działań z zakresu
pomocy psychologiczno – pedagogicznej winny być potrzeby uczniów,
nauczycieli i rodziców, a nie warunki kadrowo – organizacyjne szkoły,
które mają znaczenie wtórne.


Formy pomocy psychologiczno – pedagogicznej organizowanej w szkole

(Tabela)

Forma
Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze

Uczestnicy
Uczniowie, którzy mają znaczne opóźnienia w uzyskaniu osiągnięć z
zakresu określonych zajęć edukacyjnych wynikających z podstawy programowej dla danego etapu edukacyjnego

Liczba
4 - 8

Prowadzący
Nauczyciele właściwych zajęć edukacyjnych

Zajęcia specjalistyczne:
• korekcyjno – kompensacyjne
Uczniowie, u których stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się
(2 – 5)
Nauczyciele posiadający dodatkowe kwalifikacje

•logopedyczne
Uczniowie z zaburzeniami mowy, które powodują zakłócenia komunikacji
językowej ( 2 – 4 )
Nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie logopedii lub logopedii szkolnej

•socjoterapeutyczne i inne zajęcia o charakterze terapeutycznym
Uczniowie z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie
społeczne ( 3 - 10 )
Nauczyciele posiadający kwalifikacje do pracy terapeutycznej i
socjoterapeutycznej

Klasy wyrównawcze
Uczniowie, którzy mają rozległe braki w opanowaniu wiadomości i umiejętności
10 - 15
Nauczyciele właściwych zajęć edukacyjnych

Klasy terapeutyczne
Uczniowie wykazujący jednorodne lub sprzężone zaburzenia
10 15
Nauczyciele właściwych zajęć edukacyjnych

Zajęcia psychoedukacyjne dla uczniów
Uczniowie - mają zapobiegać zachowaniom dysfunkcyjnym i wspierać ich
rozwój
Nie mniej niż 10 osób
Pedagog, psycholog nauczyciele posiadający przygotowanie do prowadzenia
zajęć specjalistycznych

Zajęcia psychoedukacyjne dla rodziców
Rodzice – wspomaganie wychowawczej funkcji rodziny
Nie mniej niż 10 osób
Pedagog psycholog, nauczyciele posiadający przygotowanie do prowadzenia zajęć specjalistycznych

Warsztaty dla rodziców i nauczycieli
Rodzice, nauczyciele – doskonalenie umiejętności z zakresu
komunikacji społecznej i umiejętności wychowawczych
Grupy warsztatowe do 20 osób
Pedagog, psycholog, nauczyciele posiadający przygotowanie do prowadzenia zajęć specjalistycznych

Porady, konsultacje
Uczniowie, rodzice, nauczyciele
Pedagog, psycholog logopeda, nauczyciele posiadający przygotowanie do prowadzenia zajęć specjalistycznych


Nauczanie indywidualne

Rozporządzenie MENiS z dnia 29 stycznia 2003 roku w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży, Dz.U. Nr 23, poz. 193, 2003 rok:
• indywidualne nauczanie dzieci i młodzieży przewlekle chorej, na
podstawie orzeczenia z poradni psychologiczno - pedagogicznej, prowadzone jest przez jednego lub kilku nauczycieli szkoły.
• Uwaga! Uczeń niepełnosprawny posiadający orzeczenie o potrzebie
kształcenia specjalnego może otrzymać drugie orzeczenie - o potrzebie
indywidualnego nauczania, jeżeli warunki zdrowotne nie pozwolą mu uczęszczać do szkoły razem z rówieśnikami. W uzasadnionych przypadkach dyrektor szkoły może powierzyć prowadzenie indywidualnego nauczania nauczycielowi zatrudnionemu w innej placówce (np. specjalnej, gdy uczeń jest niepełnosprawny, lub nauczycielowi z innej szkoły, który ma stosowne uprawnienia);
• zajęcia w ramach indywidualnego nauczania prowadzi się w miejscu
pobytu dziecka - w szczególności w domu rodzinnym! Nie wyklucza to jednak prowadzenia nauczania indywidualnego w szkole.

Tygodniowy wymiar godzin zajęć indywidualnego nauczania realizowanych
bezpośrednio z uczniem wynosi:
•dla uczniów zerowego etapu edukacyjnego (klasy wstępnej) - od 4 do
6 godzin;
•dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej - od 6 do 8 godzin;
•dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej - od 8 do 10 godzin;
•dla uczniów gimnazjum - od 10 do 12 godzin;
•dla uczniów szkół ponadpodstawowych lub ponadgimnazjalnych - od
12 do 16 godzin
•Dzieci, którym poradnia psychologiczno - pedagogiczna przyznała
nauczanie indywidualne, wymagają szczególnego wsparcia. Najważniejsze jest umożliwienie im kontaktów rówieśniczych w środowisku szkolnym. Uczniowi
nauczanemu indywidualnie, jeżeli pozwala na to jego stan zdrowia, powinno się umożliwić udział w różnego rodzaju uroczystościach klasowych i szkolnych, także z pojedynczym włączaniem go w zajęcia lekcyjne. Dla każdego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, dyrektor szkoły ustala zasady, zakres, miejsce i czas prowadzenia zajęć.

Uwaga!
Nie może jednak istnieć sytuacja, gdy uczeń niepełnosprawny, który
dodatkowo posiada orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, uczęszcza na wszystkie zajęcia lekcyjne ze zdrowymi rówieśnikami, po lekcjach zaś organizuje mu się nauczanie indywidualne w/g. tygodniowego wymiaru godzin zgodnie z cytowanym rozporządzeniem!
•Zajęcia indywidualnego nauczania są dokumentowane zgodnie z
przepisami w sprawie prowadzenia dokumentacji przebiegu nauczania (uczeń zapisany w dzienniku danej klasy, treść i przebieg zajęć odnotowywany w indywidualnym dzienniku zajęć).
•Czasami, przed zmianą organizacji nauczania ucznia
niepełnosprawnego - z nauczania indywidualnego na (często ponowne) nauczanie w klasie ogólnodostępnej bądź integracyjnej (szczególnie w przypadku uczniów z zaburzonym zachowaniem) - praktykuje się organizowanie tego nauczania na terenie szkoły ze stopniowym włączaniem ucznia w grupę klasową.


Kształcenie, wychowanie i opieka dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu1)z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach.
Przedszkola specjalne, oddziały specjalne w przedszkolach ogólnodostępnych, szkoły specjalne oraz oddziały specjalne w szkołach ogólnodostępnych organizuje się dla dzieci i młodzieży:
1) niesłyszących;
2) słabo słyszących;
3) niewidomych;
4) słabo widzących;
5) z niepełnosprawnością ruchową;
6) z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (nie organizuje się
przedszkoli specjalnych i oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych),
7) z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym;
8) z autyzmem;
9) ze sprzężonymi niepełnosprawnościami;
10) z chorobami przewlekłymi (tylko w zakładach opieki zdrowotnej),
11) z zaburzeniami psychicznymi (tylko w zakładach opieki zdrowotnej),
12) niedostosowanych społecznie(nie organizuje się przedszkoli specjalnych
i oddziałów specjalnych w przedszkolach ogólnodostępnych dotyczy
również pkt 13-15),
13) zagrożonych niedostosowaniem społecznym(
14) zagrożonych uzależnieniem;
15) z zaburzeniami zachowania.

Szkoły specjalne przysposabiające do pracy organizuje się dla młodzieży, o której mowa w pkt 7 i 9.
Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych
społecznie w szkołach specjalnych i oddziałach specjalnych w szkołach
ogólnodostępnych jest prowadzone nie dłużej niż do ukończenia przez ucznia:
1) 18 roku życia - w przypadku szkoły podstawowej;
2) 21 roku życia - w przypadku gimnazjum;
3) 24 roku życia - w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej lub dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej.

Przedszkola specjalne, oddziały specjalne w przedszkolach, szkoły specjalne i oddziały specjalne zapewniają:
1) realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
2) odpowiednie warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki
dydaktyczne;
3) realizację programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki, odpowiednich dla danego rodzaju niepełnosprawności i stopnia upośledzenia umysłowego, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej;
4) wielospecjalistyczną ocenę poziomu funkcjonowania ucznia dokonywaną na danym etapie edukacyjnym, nie rzadziej niż raz w roku, przez nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem, będącą podstawą opracowania i modyfikowania indywidualnego programu edukacyjnego określającego zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów oraz rodzaj zajęć rewalidacyjnych lub zajęć socjoterapeutycznych prowadzonych z uczniem, zgodnie z jego indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi i możliwościami psychofizycznymi;
5) udzielanie pomocy rodzicom (prawnym opiekunom) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu ich rozwoju;
6) integrację ze środowiskiem rówieśniczym;
7) przygotowanie do samodzielności w życiu dorosłym.
Nauczyciele prowadzący zajęcia edukacyjne oraz nauczyciele i specjaliści prowadzący zajęcia rewalidacyjne lub zajęcia socjoterapeutyczne, we współpracy z rodzicami (prawnymi opiekunami) ucznia:
1) rozpoznają potrzeby rozwojowe i możliwości edukacyjne dzieci i
młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie;
2) organizują i prowadzą zajęcia edukacyjne i pracę wychowawczą, w szczególności:
a) wybierają lub opracowują programy wychowania przedszkolnego i programy nauczania,
b) opracowują dla każdego ucznia i realizują indywidualne programy edukacyjne, uwzględniając dostosowanie realizacji programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki do indywidualnych potrzeb edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży,
c) przygotowują i prowadzą zajęcia rewalidacyjne lub zajęcia
socjoterapeutyczne;
3) prowadzą lub organizują różnego rodzaju formy pomocy psychologicznej i pedagogicznej dla dziecka i jego rodziny.
Rozporządzenie określa szczegółowe warunki i formę sprawdzianu
przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej, zwanego dalej "sprawdzianem", egzaminu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w gimnazjum, zwanego dalej "egzaminem gimnazjalnym", egzaminu maturalnego, egzaminu dojrzałości, a także egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe oraz egzaminu z przygotowania zawodowego i egzaminu z nauki zawodu.


Zajęcia rewalidacyjno – wychowawcze dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim

Rozporządzenie MEN z dnia 30 stycznia 1997 r. w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim Dz. U. Nr 14, poz.76:

• dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu
głębokim, w wieku od 3 do 25 lat, posiadających orzeczenie publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej lub publicznej poradni specjalistycznej o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, organizuje się zespołowe bądź indywidualne zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze;

• celem zajęć jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży,
rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz uzyskiwanie niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu;

• zajęcia organizuje się w szczególności w:
1. publicznych przedszkolach, w tym specjalnych,
2. publicznych szkołach, w tym specjalnych
3. publicznych placówkach opiekuńczo- wychowawczych,
4. zakładach opieki zdrowotnej,
5. domach pomocy społecznej i środowiskowych domach samopomocy,
6. w ośrodkach rehabilitacyjno-wychowawczych,
7. domach rodzinnych, dla osób zakwalifikowanych przez poradnię do udziału w indywidualnych zajęciach;

• wymiar zajęć, w zależności od możliwości psychofizycznych oraz
specyficznych potrzeb rewalidacyjnych uczestników zajęć wynosi:
1. 4 godziny dziennie na zajęciach zespołowych, liczba osób w zespole wynosi 2 do 4,
2. 2 godziny dziennie na zajęciach indywidualnych.

• nauczyciel, który prowadzi zajęcia (musi posiadać odpowiednie
przygotowanie pedagogiczne do pracy z osobami upośledzonymi umysłowo),
opracowuje na podstawie wskazań zawartych w orzeczeniu we współpracy z
psychologiem i rodzicami indywidualny program zajęć;

• na zlecenie MEN wydany został program pracy edukacyjnej z dziećmi
upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim; Małgorzata Kwiatkowska
– Dzieci głęboko nierozumiane, wydawnictwo Oficyna Literatów i
Dziennikarzy :Pod wiatr”, Warszawa 1997. Program może stanowić podstawę do
opracowania dla każdego dziecka indywidualnego programu;

• nauczyciel ponadto zobowiązany jest do prowadzenia dziennika
zajęć rewalidacyjno-wychowawczych i zeszytu obserwacji;

• udział w zajęciach dzieci w wieku obowiązku szkolnego uznaje się
za spełnianie tego obowiązku.


Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci
Rozporządzenie określa:
• warunki organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci,
mającego na celu pobudzanie psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole,
• kwalifikacje wymagane od osób prowadzących wczesne wspomaganie,
• formy współpracy z rodziną dziecka.

Wczesne wspomaganie może być organizowane:
• w przedszkolu, w tym specjalnym,
• w szkole podstawowej, w tym specjalnej,
• w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych,
• w publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej.
jeżeli mają one możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o
potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, w szczególności dysponują środkami dydaktycznymi i sprzętem, niezbędnymi do prowadzenia wczesnego wspomagania.

Organizacja wczesnego wspomagania:

Dyrektor odpowiednio przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni powołuje
zespół wczesnego wspomagania rozwoju dziecka
W skład zespołu wchodzą osoby posiadające przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym:
1) pedagog posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju
niepełnosprawności dziecka, w szczególności: oligofrenopedagog, tyflopedagog lub surdopedagog;
2) psycholog;
3) logopeda;
4) inni specjaliści - w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny.


Do zadań zespołu należy w szczególności:
1) ustalenie, na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka, kierunków i harmonogramu działań w zakresie wczesnego wspomagania i wsparcia rodziny dziecka;
2) nawiązanie współpracy z zakładem opieki zdrowotnej lub ośrodkiem pomocy społecznej w celu zapewnienia dziecku rehabilitacji, terapii lub innych form pomocy, stosownie do jego potrzeb;
3) opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wczesnego wspomagania, z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę dziecka w zakresie realizacji programu, koordynowania działań specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem oraz oceniania postępów dziecka;
4) analizowanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie, wprowadzanie zmian w indywidualnym programie wczesnego wspomagania, stosownie do potrzeb dziecka i jego rodziny, oraz planowanie dalszych działań w zakresie wczesnego wspomagania.
Pracę zespołu koordynuje dyrektor odpowiednio przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni, albo upoważniony przez niego nauczyciel.
Zespół szczegółowo dokumentuje działania prowadzone w ramach indywidualnego programu wczesnego wspomagania.

Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania:

- organizuje się w wymiarze od 4 do 8 godzin w miesiącu, w
zależności od możliwości psychofizycznych i potrzeb dziecka.
- są prowadzone indywidualnie z dzieckiem i jego rodziną.
- w przypadku dzieci, które ukończyły 3 rok życia, zajęcia
mogą być prowadzone w grupach liczących 2 lub 3 dzieci, z udziałem ich
rodzin
- zajęcia , w szczególności z dziećmi, które nie ukończyły 3
roku życia, mogą być prowadzone także w domu rodzinnym.
Miejsce prowadzenia zajęć w ramach wczesnego wspomagania ustala dyrektor odpowiednio przedszkola, szkoły, ośrodka lub poradni, w uzgodnieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami) dziecka.

Współpraca z rodziną dziecka w szczególności przez:

1) udzielanie pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań
pożądanych w kontaktach z dzieckiem: wzmacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami i dzieckiem, rozpoznawanie zachowań dziecka i utrwalanie właściwych reakcji na te zachowania;
2) udzielanie instruktażu i porad oraz prowadzenie konsultacji w zakresie pracy z dzieckiem;
3) pomoc w przystosowaniu warunków w środowisku domowym do potrzeb dziecka oraz w pozyskaniu i wykorzystaniu w pracy z dzieckiem odpowiednich środków dydaktycznych i niezbędnego sprzętu.


Warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (rozporządzenie
Ministra Edukacji i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 ).

Warunki
1. kształcenie, wychowanie i opiekę dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy organizuje się:
• przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych;
• przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych z oddziałami
integracyjnymi;
• przedszkolach i szkołach integracyjnych.

2. Kształcenie organizuje się na każdym etapie edukacyjnym, w integracji z pełnosprawnymi rówieśnikami, w środowisku najbliższym ich miejsca zamieszkania.
3. Kształcenie jest prowadzone nie dłużej niż do ukończenia przez ucznia:
• 18 roku życia – w przypadku szkoły podstawowej;
• 21 roku życia – w przypadku gimnazjum;
• 24 roku życia – w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej lub
dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej

Zadania przedszkoli, szkół i oddziałów

Zapewniają dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym oraz niedostosowanym
społecznie:
1) realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego;
2) odpowiednie warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki
dydaktyczne;
3) realizację programu wychowania przedszkolnego, programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki, dostosowanych do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej;
4) zajęcia rewalidacyjne lub zajęcia socjoterapeutyczne, stosownie do potrzeb;
5) integrację ze środowiskiem rówieśniczym.
6) udzielają pomocy rodzicom (prawnym opiekunom) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w zakresie doskonalenia umiejętności niezbędnych we wspieraniu ich rozwoju.

W przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi oraz w przedszkolach szkołach integracyjnych zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w odpowiednich typach i rodzajach specjalnych przedszkoli i szkół oraz odpowiednich specjalistów, w celu współorganizowania kształcenia integracyjnego.

Nauczyciele wspomagający i specjaliści:

1) rozpoznają potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci i
młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie;
2) współorganizują zajęcia edukacyjne i pracę wychowawczą w formach
integracyjnych, w szczególności:
a) wspólnie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia edukacyjne wybierają
lub opracowują programy wychowania przedszkolnego i programy nauczania
b) dostosowują realizację programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie,
c) w zależności od indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości
psychofizycznych uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie, wspólnie z nauczycielami prowadzącymi zajęcia edukacyjne, opracowują dla każdego ucznia i realizują indywidualne programy edukacyjne określające zakres zintegrowanych działań nauczycieli i specjalistów oraz rodzaj zajęć rewalidacyjnych lub zajęć socjoterapeutycznych prowadzonych z uczniem,
d) uczestniczą w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych
nauczycieli;
3) prowadzą zajęcia rewalidacyjne lub zajęcia socjoterapeutyczne;
4) udzielają pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne w doborze metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz niedostosowanymi
społecznie;
5) prowadzą lub organizują różnego rodzaju formy pomocy pedagogicznej i psychologicznej dla dziecka i jego rodziny.

Dyrektor przedszkola lub szkoły ustala zajęcia, w których ze względu na potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz
niedostosowanych społecznie, uczestniczą nauczyciele wspomagający i specjaliści.

Rozporządzenie określa szczegółowo warunki i formę przeprowadzenia
sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego, egzaminu maturalnego, egzaminu dojrzałości, egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe oraz egzaminu z przygotowania zawodowego i egzaminu z nauki zawodu.
Warunki i formę dostosowuje się do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, w szczególności przez:
1) zminimalizowanie ograniczeń wynikających z niepełnosprawności,
wykorzystanie odpowiedniego sprzętu specjalistycznego i środków dydaktycznych;
2) odpowiednie przedłużenie czasu przewidzianego na przeprowadzenie
sprawdzianu lub egzaminu.

W czasie przeprowadzania sprawdzianu lub egzaminów, należy zapewnić obecność specjalisty z zakresu danej niepełnosprawności lub niedostosowania społecznego, w szczególności: oligofrenopedagoga, tyflopedagoga, surdopedagoga lub pedagoga resocjalizacji oraz tłumacza języka migowego, jeżeli jest to niezbędne dla uzyskania właściwego kontaktu z uczniem lub absolwentem niepełnosprawnym lub niedostosowanym społecznie i pomocy w obsłudze specjalistycznego sprzętu i środków dydaktycznych.


Zadania i zasady organizacji szkoły i przedszkola publicznego

Ramowy statut określa cele i zadania oraz zasady organizacji przedszkola, szkoły publicznej każdego typu, rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 roku w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych
szkół Dz.U. Nr 61, poz. 624, zmiana: Dz.U. Nr 10, poz. 96 z 2002 roku; Dz.U. Nr 146, poz. 1416 z 2003 roku, w szczególności określa:
• liczbę uczniów w oddziale integracyjnym w przedszkolu, szkole
podstawowej, gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej wszystkich typów, która wynosi od 15 do 20, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych,
• liczbę dzieci w oddziale przedszkola specjalnego, oddziale
specjalnym przedszkola ogólnodostępnego:
1. dla dzieci niesłyszących i słabo słyszących – od 6 do 8
2. dla dzieci niewidomych i słabo widzących – od 6 do 10
3. dla dzieci z chorobami przewlekłymi – od 10 do 16
4. dla dzieci z zaburzeniami psychicznymi – od 6 do 8
5. dla dzieci z niepełnosprawnością ruchową – od 8 do 12
6. dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym – od 6 do 10
7. dla dzieci z autyzmem i z niepełnosprawnościami sprzężonymi –
od 2 do 4
8. w uzasadnionych przypadkach, za zgodą organu prowadzącego przedszkole, liczba dzieci w oddziale może być niższa.

• W szkole specjalnej oraz w oddziale specjalnym w szkole
ogólnodostępnej każdego typu:
1. dla uczniów niesłyszących i słabo słyszących – od 6 do 8
2. dla uczniów niewidomych i słabo widzących – od 8 do 10
3. dla uczniów z chorobami przewlekłymi – od 10 do 16
4. dla uczniów z zaburzeniami psychicznymi – od 6 do 8
5. dla uczniów z niepełnosprawnością ruchową – od 8 do 12
6. dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim – od 10 do
16
7. dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i
znacznym – od 6 do 8
8. dla uczniów z autyzmem i z niepełnosprawnościami sprzężonymi –
od 2 do 4
9. dla uczniów niedostosowanych społecznie, zagrożonych niedostosowaniem
społecznym, zagrożonych uzależnieniem lub z zaburzeniami w zachowaniu
– od 10 do 16
10. w przypadku gdy u co najmniej jednego ucznia w oddziale występują niepełnosprawności sprzężone, liczbę uczniów w oddziale można obniżyć o 2.

- w oddziałach integracyjnych w przedszkolach, szkołach
podstawowych i gimnazjach zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających specjalne
przygotowanie pedagogiczne oraz specjalistów prowadzących zajęcia
rewalidacyjne ,
- w szkołach podstawowych i gimnazjach można dodatkowo zatrudniać,
w uzasadnionych przypadkach, pomoc nauczyciela (osobę nie będącą
nauczycielem).
• program wychowawczy, program szkolnej profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska – ważne , aby w placówkach integracyjnych i prowadzących oddziały integracyjne w tych programach uwzględnianie zostały zadania dotyczące systematycznego wspierania integracji i uczniów o specyficznych potrzebach edukacyjnych,
• szczegółowe zasady wewnątrzszkolnego oceniania uczniów (WSO) - w
placówkach specjalnych, integracyjnych, prowadzących oddziały
integracyjne a także w innych placówkach ogólnodostępnych WSO winno uwzględniać kryteria oceniania uczniów z danym rodzajem niepełnosprawności (sposób oceniania i egzekwowania wiedzy, sposób motywowania ucznia do pracy i inne);
• statut szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej
winien określać także organizację zajęć dodatkowych dla uczniów ze
specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym dla uczniów niepełnosprawnych z uwagi na ich szczególne potrzeby. (tzw. program rewalidacyjnego wspierania).
Dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej w szkole ogólnodostępnej,
integracyjnej lub z oddziałami integracyjnymi, specjalnej zapewnia się:
a) realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego,
b) odpowiednie warunki do nauki, oprzyrządowanie i środki dydaktyczne oraz dostępność środowiska szkolnego,
c) realizację, we współpracy z rodziną, programu nauczania dostosowanego do indywidualnych możliwości i potrzeb edukacyjnych, z wykorzystaniem form i metod pracy dydaktycznej odpowiednich do
zaburzeń i odchyleń rozwojowych, d) zajęcia rewalidacyjne lub inne zajęcia specjalistyczne.

Podstawa programowa

Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół Dz. U. Nr 51, poz. 458, z późniejszymi zmianami: Dz.U. Nr 210, poz. 2041 z 2003 roku:
• wszystkich uczniów (pełno i niepełnosprawnych) obowiązuje
podstawa programowa kształcenia ogólnego (co w praktyce oznacza, iż wszystkie dzieci mają te same zajęcia edukacyjne przewidziane w ramowych planach nauczania, tylko każde na poziomie swoich własnych możliwości intelektualnych, emocjonalnych i fizycznych);
• uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym,
realizują odrębną podstawę programową kształcenia ogólnego dla
uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w szkołach podstawowych, gimnazjach i oddziałach przysposabiających do pracy w zasadniczych szkołach zawodowych, w oparciu o którą zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z danymi uczniami opracowuje indywidualne programy edukacyjne (Rozporządzenie MEN z dnia 4 stycznia 2001 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego Dz. U. Nr 5, poz.49). Zespół winien uznawać prawo osób niepełnosprawnych do rozwoju we własnym tempie i uwzględniać to prawo podczas ustalania kierunków pracy z uczniem. Wskazane jest także nawiązanie współpracy z rodziną, włączanie jej w tworzenie planu rewalidacji i w miarę
możliwości w realizowanie pewnych jego elementów w domu rodzinnym ucznia.


Ramowe plany nauczania

Rozporządzenie MENiS z dnia 12 lutego 2002 roku w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych Dz.U. Nr 15, poz. 142, z późniejszymi zmianami: Dz.U. Nr 137, poz. 1155 z 2002 roku; Dz.U. Nr 39, poz. 337 z 2002 roku; Dz.U. Nr 116, poz. 1093, z 2003 roku:
• w szkolnym ramowym, tygodniowym planie nauczania, dyrektor szkoły,
w uzgodnieniu z organem prowadzącym, przydziela dla uczniów ze
specyficznymi trudnościami w uczeniu się godziny zajęć o charakterze terapeutyczno–wychowawczym, z uwzględnieniem zajęć rozwijających, kompensacyjnych i usprawniających oraz zajęć socjoterapeutycznych organizowanych dla uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne (szczegółowe zasady reguluje rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w
publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, Dz. U. Nr 11, poz.110);
• dyrektor szkoły, z wyjątkiem szkoły specjalnej, w uzgodnieniu z
organem prowadzącym przydziela dodatkowe godziny na prowadzenie indywidualnych zajęć rewalidacyjnych z uczniami niepełnosprawnymi (stosownie do zaleceń zapisanych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego z poradni psychologiczno - pedagogicznej).
Mogą to być następujące zajęcia rewalidacyjne:
1. korekcyjne wad postawy,
2. korygujące wady mowy,
3. orientacji przestrzennej i poruszania się,
4. nauki języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji,
5.inne, wynikające z programów rewalidacji ( także ogólnorozwojowe, kompensacyjne i usprawniające, wspierające i stymulujące rozwój).
Poradnia psychologiczno-pedagogiczna w orzeczeniach nie podaje ilości
godzin – to winno zależeć od rzeczywistych potrzeb dziecka, a nie tylko finansów z organu prowadzącego.
•(dla uczniów niepełnosprawnych można wydłużyć okres nauki na
każdym etapie edukacyjnym co najmniej o jeden rok, zwiększając
proporcjonalnie liczbę godzin zajęć edukacyjnych (ze wszystkich lub niektórych przedmiotów) - z punktu widzenia kształcenia integracyjnego wskazane jest organizowanie ciągów klas integracyjnych na poszczególnych etapach edukacyjnych, by uczeń niepełnosprawny, przy wydłużonym etapie kształcenia, miał gdzie realizować swój program (najkorzystniej także w oddziale integracyjnym, nie zaś w dużej klasie bez wsparcia nauczyciela - specjalisty).
Wydłużenie etapu edukacyjnego nie jest tożsame z powtarzaniem danej klasy! Winno być uzgodnione z rodzicami ucznia niepełnosprawnego, dobrze jest także zasięgnąć opinii specjalistów z poradni psychologiczno - pedagogicznej. Uczeń niepełnosprawny, któremu wydłuża się etap kształcenia, nie otrzymuje promocji do klasy programowo wyższej lub nie kończy szkoły właśnie z uwagi
na to wydłużenie. Decyzję o wydłużeniu danemu uczniowi niepełnosprawnemu etapu kształcenia podejmuje się uchwałą Rady Pedagogicznej, najczęściej w trakcie jego trwania. Dla ucznia, któremu wydłuża się etap kształcenia, konieczne jest napisanie programu edukacyjnego na wydłużony rok szkolny, uwzględniając jego potrzeby i możliwości rozwojowe oraz różne rozwiązania organizacyjne;
• obowiązują plany nauczania zgodne z etapem kształcenia (cytowane
rozporządzenie zawiera szczegółowe plany nauczania dla wszystkich typów szkół z wyszczególnieniem rodzajów niepełnosprawności).


Warunki i tryb dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania
przedszkolnego, programów nauczania

Rozporządzenie MENiS z dnia 5 lutego 2004 roku w sprawie warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania ich dopuszczania Dz.U. Nr. 25, poz. 220:
• w szkole podstawowej, w gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalej
(także integracyjnej oraz z oddziałami integracyjnymi), w tym dla uczniów niepełnosprawnych (posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego) uczących się w klasach ogólnodostępnych, wyboru programu nauczania przewidzianych w planie nauczania zajęć edukacyjnych dla danego oddziału (klasy), ucznia dokonuje nauczyciel prowadzący zajęcia, uwzględniając możliwości i zainteresowania uczniów (w tym uczniów niepełnosprawnych). By dobrze dobrać program nauczania dla całej klasy integracyjnej nauczyciel przedmiotu (wiodący) winien skonsultować się w tej sprawie z nauczycielem
wspierającym danej klasy;
• w odniesieniu do ucznia niepełnosprawnego nauczyciel może:
1. wykorzystywać w pracy dowolny program edukacyjny z zestawu dopuszczonego przez ministra, w tym również z programów dla szkół specjalnych, z zamieszczaniem w aneksie uwag do realizacji tego programu, uwzględniających możliwości ucznia (tu nie występuje obniżenie wymagań),
2. częściowo wykorzystywać program z zestawu w postaci dostosowywania
treści, metod i form pracy do możliwości ucznia (tu w oparciu o orzeczenie występuje obniżanie wymagań edukacyjnych do poziomu i możliwości
ucznia),
3. opracować własny program dla danego ucznia.
• opisane wyżej modyfikacje programów (2, 3) wchodzą w skład
szkolnego zestawu programowego i powinny zyskać pozytywną opinię rady
pedagogicznej – potwierdzoną wpisem do księgi protokołów rady pedagogicznej, rady rodziców (w tym wypadku wskazane uzgodnienie tego z rodzicami poszczególnych uczniów niepełnosprawnych i uzyskanie ich pisemnej zgody) oraz nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego posiadającego wykształcenie wyższe z dziedziny wiedzy zgodnej z zakresem treści, które obejmuje program lub posiadającego wyższe wykształcenie z zakresu pedagogiki specjalnej zgodnej z rodzajem niepełnosprawności dziecka lub posiadającego doświadczenie w zakresie pracy w oddziałach integracyjnych;
• uczniowie niepełnosprawni w oddziale integracyjnym, w klasach
ogólnodostępnych w zasadzie powinni korzystać z takich samych podręczników co ich zdrowi rówieśnicy w tej samej klasie, od nauczycieli zależy jednak, jakie podręczniki z danego zestawu kupią rodzice dla ucznia niepełnosprawnego a jakich kupować nie muszą, gdyż uczeń nie będzie w stanie z nich skorzystać z uwagi na utrudnienia związane z niepełnosprawnością - w takiej sytuacji uczeń niepełnosprawny pracuje wykorzystując pomoce dydaktyczne
przygotowane przez nauczyciela. Podręczniki do kształcenia specjalnego, zamawiane poprzez Kuratorium Oświaty, winny być traktowane jako pomocnicze (do prac domowych, różnorodnych zajęć dodatkowych i rewalidacyjnych);
• podręczniki szkolne i książki pomocnicze do kształcenia specjalnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym, niewidomych, słabo widzących,
niesłyszących kształcących się w oddziałach integracyjnych, szkołach
ogólnodostępnych są dofinansowywane z budżetu państwa i szkoły mogą
je zamawiać nieodpłatnie za pośrednictwem Kuratorium w Krakowie wyłącznie na formularzu dostępnym na stronach internetowych www.wsip.com.pl Szkoły ogólnodostępne załączają ksero orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Każdy uczeń niepełnosprawny winien posiadać dwa programy: edukacyjny
(stosownie do potrzeb) oraz terapeutyczny (uwzględniający kompleksową
rewalidację i opiekę). W klasach młodszych celowe wydaje się opracowywanie całościowych programów edukacyjno - terapeutycznych, w klasach starszych oddzielnych).


Ocenianie, klasyfikowanie, promowanie oraz przeprowadzanie egzaminów i sprawdzianów uczniów w szkołach publicznych

Zgodnie z rozporządzeniem MEN z dnia 7 września 2004 roku w sprawie
warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz. U. nr 199, poz.2046 z póź. zmianami)
• nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni
psychologiczno - pedagogicznej lub innej publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom, w przypadku uczniów ze specyficznymi trudnościami może nastąpić to również w oparciu o opinię wydaną przez niepubliczną poradnię. W stosunku do ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego albo nauczania indywidualnego dostosowanie wymagań edukacyjnych może nastąpić na podstawie tego orzeczenia. Dostosować nie zawsze oznacza zmniejszać.
Nauczyciel zmniejsza wymagania w stosunku do uczniów z upośledzeniem umysłowym i uczniów o niższym poziomie funkcjonowania intelektualnego (co diagnozuje i zaleca poradnia), w odniesieniu do pozostałych uczniów niepełnosprawnych, nauczyciel biorąc pod uwagę maksymalny poziom możliwości ucznia, szuka różnorodnych sposobów i metod, by uczeń posiadł należyte wiadomości i umiejętności bez zaniżania wymagań edukacyjnych.
• nauczyciel, na początku roku szkolnego, informuje uczniów
niepełnosprawnych i ich rodziców o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego, dostosowanego do indywidualnych możliwości ucznia, programu (program indywidualny, modyfikacje programowe, aneks o sposobie realizacji programu) oraz sposobach sprawdzania jego osiągnięć edukacyjnych;
• nauczyciel ocenia osiągnięcia edukacyjne ucznia niepełnosprawnego w odniesieniu do stopnia realizacji przez niego dostosowanego programu
(programu indywidualnego, modyfikacji programowych, aneksu o sposobie realizacji programu -uczeń niepełnosprawny także może uzyskiwać oceny celujące i bardzo dobre oraz otrzymać świadectwo z wyróżnieniem;
• w klasach integracyjnych ocenę z zachowania, tak jak i w innych
klasach, ustala wychowawca klasy, oceny klasyfikacyjne śródroczne i roczne ustalają nauczyciele prowadzący dane zajęcia edukacyjne, po zasięgnięciu opinii nauczyciela współorganizującego kształcenie integracyjne (nauczyciela specjalnego, wspierającego) - w praktyce zawsze dwaj nauczyciele razem oceniają ucznia niepełnosprawnego;
•uczeń niepełnosprawny, tak jak każdy inny, w klasach I - III
otrzymuje ocenę opisową z zachowania i osiągnięć edukacyjnych
(klasyfikacyjnych); w klasach starszych z osiągnięć edukacyjnych (klasyfikacyjnych) z poszczególnych przedmiotów otrzymuje ocenę wyrażoną cyfrą w/g. skali od 1 do 6 a z zachowania w/g. skali: wzorowe bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie, naganne. Dopuszcza się stosowanie ocen opisowych z zajęć edukacyjnych i zachowania na II i III etapie edukacyjnym- w takiej sytuacji winno mieć to swoje umocowanie w statucie szkoły (w WSO);
•przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego
stwierdzono zaburzenia lub odchylenia rozwojowe, należy uwzględnić wpływ stwierdzonych zaburzeń lub odchyleń na jego zachowanie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego nauczania lub opinii publicznej poradni psychologiczno– pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej. ( ust. 5 a rozporządzenia MEN z dnia 8 września 2006 r. Dz. U. z 2006 r nr 164, poz. 1154)
•uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i
znacznym otrzymują oceny bieżące, klasyfikacyjne śródroczne i końcoworoczne wyłącznie w formie opisowej na wszystkich etapach kształcenia, zarówno z zachowania, jak i z zajęć edukacyjnych. Klasyfikacja śródroczna i końcoworoczna ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w klasach I - III polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych i ustaleniu jednej oceny klasyfikacyjnej oraz oceny z zachowania. Klasyfikacja
śródroczna i końcoworoczna ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu
umiarkowanym i znacznym, począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych z zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania (Dz.U. Nr 15 z 2002 roku, poz. 142).
Szczególnie w ocenie opisowej należy podkreślać osiągnięcia i umiejętności z zakresu zajęć edukacyjnych "Funkcjonowanie w środowisku", gdzie można zamieścić informacje o osiągnięciach ucznia także z czytania, pisania, liczenia i inne). Ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym promuje się do klasy programowo wyższej, uwzględniając specyfikę kształcenia tego ucznia, w porozumieniu z rodzicami;
• dyrektor szkoły może zwolnić ucznia niepełnosprawnego z zajęć
z wychowania fizycznego na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia w tych zajęciach, wydanej przez lekarza na dany okres. Nie wszyscy uczniowie, także z niepełnosprawnościami fizycznymi, posiadają takie opinie, z czego wynika, iż mają pełne prawo do udziału w zajęciach z wychowania fizycznego (uczniowie z różnego rodzaju niepełnosprawnościami mają bardzo dużą potrzebę ruchu, którą szkoła powinna pomóc im zaspokoić);
• jeżeli uczeń realizuje ogólną, tą samą podstawę programową co zdrowi rówieśnicy, nie wolno zwalniać go z żadnych innych zajęć (przedmiotów nauczania), w szczególnych przypadkach można zmienić organizację nauczania danego przedmiotu - uczeń niepełnosprawny na koniec semestru i roku szkolnego uzyskuje ocenę klasyfikacyjną ze wszystkich zajęć edukacyjnych (przedmiotów nauczania);
• przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, plastyki i
muzyki w odniesieniu do uczniów niepełnosprawnych należy brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków
wynikających ze specyfiki tych zajęć;
• na podstawie opinii publicznej bądź niepublicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub orzeczenia publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej oraz na pisemny wniosek rodziców dyrektor szkoły może zwolnić ucznia z wadą słuchu lub głęboką dysleksją rozwojową z nauki drugiego języka obcego .Zwolnienie może dotyczyć części lub całego okresu kształcenia w danym typie szkoły.
• Uczniowie z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się mają prawo przystąpić do sprawdzianu, egzaminu gimnazjalnego i maturalnego w warunkach i formie dostosowanych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych ucznia. (tu wydłużenie czasu pisania, pomoc nauczyciela wspierającego, korzystanie z osobnego pomieszczenia i inne), na podstawie opinii wydanej przez publiczną bądź niepubliczną poradnię
psychologiczno-pedagogiczną nie później niż do końca września roku szkolnego, w którym odbywa się sprawdzian lub egzamin gimnazjalny oraz maturalny. W przypadku uczniów posiadających orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego nauczania dostosowanie warunków może nastąpić na podstawie tego orzeczenia.
• uczniów z określonymi dysfunkcjami obowiązują standardy wymagań określone w rozporządzeniu MEN z dnia 10 sierpnia 2001 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (Dz. U. Nr 92, poz. 1020 oraz z 2003 r. Nr 90, po. 846.);

• Centralna Komisja Egzaminacyjna opracowała odrębne standardy
wymagań sprawdzianów i egzaminów dla uczniów niewidomych i słabo widzących, niesłyszących i słabo słyszących, standardy wymagań dla uczniów z trudnościami w uczeniu się (upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim) są takie same, jak dla uczniów ze szkół ogólnodostępnych, natomiast w informatorach opisany jest poziom wymagań tych standardów w pracy z uczniem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim. Podstawowe wersje informatorów Centralnej
Komisji Egzaminacyjnej w sprawie sprawdzianów i egzaminów zawierają aneksy przeznaczone dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
Zaś dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przygotowano odrębne publikacje (wszystkie informatory zostały rozesłane do szkół przez okręgowe komisje egzaminacyjne);

• uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub
znacznym nie przystępują do sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego;
• uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim ze sprzężoną
niepełnosprawności, może być zwolniony przez dyrektora komisji okręgowej z obowiązku przystąpienia do sprawdzianu i egzaminu gimnazjalnego, na wniosek rodziców, zaopiniowany przez dyrektora szkoły. Na świadectwie ukończenia szkoły zamiast wyniku sprawdzianu lub egzaminu wpisuje się „zwolniony”.


Warunki i tryb przyjmowania uczniów do szkół publicznych

Rozporządzenie MENiS z dnia 30 lutego 2004 roku w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do szkół publicznych oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych, Dz.U. Nr 26, poz. 232 z 2004 roku określa:
• do szkół podstawowych i gimnazjów ogólnodostępnych, integracyjnych i prowadzących oddziały integracyjne przyjmowane są dzieci pełnosprawne na warunkach określonych w rozporządzeniu, dzieci niepełnosprawne, posiadające orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów)