Mali odkrywcy. Innowacja pedagogiczna z edukacji przyrodniczej dla kl. I-III

Mali odkrywcy
Innowacja pedagogiczna z edukacji przyrodniczej dla kl. I-III

Autorzy :
Barbara Olbrych
Teresa Ruwińska-Przybyłowicz

Rok szkolny 2015/2016 i 2016/2017

SPIS TREŚCI

Wstęp
1. Założenia innowacji
2. Cele główne i szczegółowe
3. Metody pracy
4. Tematyka zajęć
5. Ewaluacja

Bibliografia

WSTĘP

„Nie zmuszaj dzieci do aktywności, lecz wyzwalaj ich aktywność.
Nie każ myśleć, lecz twórz warunki do myślenia.
Nie żądaj, lecz przekonuj.
Pozwól dziecku pytać i powoli rozwijaj jego umysł tak, aby samo
chciało wiedzieć...”
Janusz Korczak

Inspiracją do napisania programu innowacji pt. „Mali odkrywcy” realizowanej na zajęciach przyrodniczych w klasach I– III stały się nasze obserwacje oraz doświadczenia w pracy z dziećmi. Program skierowany jest dla dzieci w wieku 6-10 lat. Jest to bowiem czas wielkiego przełomu w życiu dziecka, mający największe zwrotne znaczenie w życiu i rozwoju młodego człowieka. Dzieci w wieku wczesnoszkolnym zainteresowane są najbliższym środowiskiem przyrodniczym, jego bogactwem, pięknem, różnorodnością. Przyroda nieustannie dostarcza im ciekawych spostrzeżeń, fascynuje, zastanawia, stanowi inspirację do twórczych działań oraz poszukiwania odpowiedzi na wiele pytań typu: dlaczego?, po co?, w jaki sposób?, gdzie?.
Jednym z najważniejszych aspektów rozwoju umysłowego dziecka w tym wieku jest proces doskonalenia się jego mowy oraz myślenia. Doskonalenie mowy umożliwia dziecku coraz bardziej adekwatną percepcję rzeczywistości i coraz sensowniejsze w niej działanie. Natomiast myślenie, nawiązując do wypowiedzi Lidii Wołoszynowej, to najwyżej zorganizowana czynność poznawcza. W okresie między 6 a 11 rokiem życia następują w nim stopniowe i istotne zmiany doprowadzające do tego, że pod koniec młodszego wieku szkolnego staje się ono wewnętrzną czynnością umysłową, operującą pojęciami, realizowaną w słowach i przebiegającą zgodnie z zasadami logiki. Ta postać myślenia bywa nazywana myśleniem pojęciowym, abstrakcyjnym, symbolicznym albo słowno – logicznym. Okres wieku wczesnoszkolnego w życiu dziecka cechuje stopniowe przechodzenie od myślenia konkretnego do myślenia relacyjnego, logicznego i krytycznego. W okresie tym wzrastają również możliwości pamięci oraz zdolność do uczenia zamierzonego. Wielu psychologów uważa, że pamięć jest zdolnością, dzięki której może występować proces uczenia się. Kształtują się pierwsze zainteresowania, które łatwo modelować i nadawać im właściwy kierunek. Wzrasta zainteresowanie otaczającym światem, literaturą dziecięcą. „Dokładność spostrzeżeń oraz umiejętność uważnej obserwacji kształci pamięć i sprzyja jej rozwojowi” . Zatem mówiąc o pamięci, mówi się równocześnie o uczeniu się.
Mówiąc o wieku wczesnoszkolnym należy wspomnieć o uwadze, która to wg Szumana jest „stanem i poziomem aktywności nerwowej w korze mózgowej, która podtrzymuje sprawną pracę organizmu w zakresie jego poznawczej orientacji i celowej działalności w świecie otaczającym” . Warto również podkreślić, że uczniów rozpoczynających naukę szkolną, charakteryzuje uwaga mimowolna – dostrzegają w otoczeniu to, co ich zaciekawi, co jest nowe i niezwykłe lub kojarzy się z czymś dobrze znanym. Jednakże przy pomocy nauczyciela i nauki szkolnej rozwija się uwaga dowolna, czyli bardziej świadome koncentrowanie się na przedmiotach, zadaniach, które niekoniecznie muszą wywołać zainteresowanie . Dziecko zaczyna widzieć przed sobą cel swoich czynności psychicznych i reagować tylko na te pobudzenia, które zmierzają do realizacji tego celu. Działalność dziecka w klasach I-III jest ściśle związana z określonymi potrzebami psychofizycznymi, których zaspokojenie warunkuje jego harmonijny i prawidłowy rozwój oraz powodzenie w edukacji. U dzieci w tym wieku dominuje potrzeba aktywności ruchowej, zabawy, twórczości, akceptacji i sukcesu, więzi i kontaktu z rówieśnikami, oparcia w dorosłych oraz poczucia bezpieczeństwa. Wiek wczesnoszkolny cechuje duża wrażliwość na zewnętrzne bodźce, doznania, wartości estetyczne. Zdaniem psychologów wiek wczesnoszkolny jest okresem wzmożonej ciekawości poznawczej, kształtowania się osobowości dziecka oraz jego podatności na oddziaływania wychowawcze. Duże znaczenie w rozwoju poznawczym dzieci ma także doświadczenie, które umożliwia im gromadzenie wiedzy o otaczającym świecie, przyrodzie, kształtowanie umiejętności obserwacji, wyciągania wniosków i tworzenia uogólnień. Warto również podkreślić, że głównym celem edukacji wczesnoszkolnej jest wszechstronny i harmonijny rozwój dzieci oraz przygotowanie ich do systematycznej nauki na wyższych szczeblach.
.
Nadrzędnym celem innowacji „Mali odkrywcy” jest stworzenie dziecku możliwości zaspokojenia naturalnej ciekawości świata, dziecięcej potrzeby zabawy, działania i twórczej aktywności. Zajęcia przyrodnicze prowadzone w ramach innowacji pedagogicznej, podczas których dominować będzie „zabawa w odkrywcę”, pozwolą uczniom stać się małymi naukowcami, badaczami samodzielnie odkrywającymi tajemnice otaczającej ich przyrody. Dzieci w młodszym wieku szkolnym są otwarte i ciekawe świata. Jest to zatem najlepszy okres, aby ich naturalną ciekawość skierować na właściwe tory. Uczestnictwo w proponowanych zajęciach, odbywających się w atmosferze zabawy, współdziałania i radosnego tworzenia sprzyjać będzie harmonijnemu rozwojowi dziecka.
I ZAŁOŻENIA INNOWACJI
Zespół Szkolno – Przedszkolny w Korczynie, to mała szkoła w gminie Biecz, oddalona od dużych miast. Jej historia sięga przełomu XIX i XX wieku. Dzieci uczęszczające do tej placówki to dzieci ciekawe świata, chętne do pracy i podejmowania nowych wyzwań. Jednak trudna sytuacja materialna większości rodzin nie sprzyja rozwijaniu małych talentów i zainteresowań. Często edukacja odkładana jest na dalszy plan, bo priorytetem staje się zaspokajanie podstawowych potrzeb rodziny. Niejednokrotnie szkoła jest jedynym miejscem gdzie dostrzega się zainteresowania, pasje i talenty dzieci i stwarza im możliwości do ich rozwijania. Na podstawie wieloletniej pracy z dziećmi możemy śmiało stwierdzić, że pomimo wspomnianych wyżej trudności dzieci uczęszczające do naszej szkoły mają ogromną potrzebę tworzenia, odkrywania i poszukiwania nowych rozwiązań. Szkoła, w której pracujemy, jest usytuowana w dogodnym miejscu, które sprzyja wdrożeniu innowacji. Mieści się niedaleko lasu, w sąsiedztwie szkoły znajdują się łąki i pola uprawne oraz gospodarstwa rolne. Szkoła posiada również dobrą bazę m.in. pomoce dydaktyczne, pracownię komputerową, Internet, tablice interaktywne, multimedialne programy edukacyjne.
Wiek wczesnoszkolny jest najlepszym okresem dla dziecka, aby rozwijać umiejętności, zdobywać wiedzę, kształtować postawy i budować podstawę do rozwijania swoich talentów w przyszłości. Udział w zajęciach pozwoli uczniom obserwować uważnie świat przyrody, rozumieć zachodzące w nim zjawiska, podziwiać jego piękno, dostrzegać związki przyczynowo- skutkowe zachodzące w przyrodzie, rozumieć powiązania człowieka z przyrodą i stawać się odpowiedzialnymi za zmiany w środowisku. Ponadto zajęcia pozwolą dzieciom uwierzyć w siebie, wykazać się inicjatywą i być twórczymi. Dla nauczycieli jest to dobry moment, aby odkryć i rozwijać talenty dzieci.

Głównym założeniem innowacji „ Mali odkrywcy” jest rozwijanie zainteresowań przyrodniczych uczniów, zaciekawienie ich światem przyrody oraz rozbudzenie pasji poznawczych, kształtowanie umiejętności kluczowych dotyczących korzystania z informacji, rozumowania oraz wykorzystania wiedzy w praktyce. Bardzo ważne jest, aby zajęcia w ramach innowacji były dla uczniów przyjemnością, a nie kolejnym obowiązkiem, któremu nie mogą sprostać. Treści programowe realizowane będą w taki sposób, aby uwzględniać zasadę stopniowania trudności. Zadania będą dostosowane do możliwości dzieci z uwzględnieniem ich sfery najbliższego rozwoju. Podczas zajęć prowadzonych w ramach innowacji wykorzystywane będą gry i zabawy dydaktyczne, metody aktywizujące oraz twórczego myślenia, aby zajęcia były dla uczniów atrakcyjne i motywowały ich do wysiłku i zachęcały do systematycznego udziału w spotkaniach. Podstawowym celem zajęć będzie wdrażania dzieci do zajmowania własnego stanowiska w oparciu o rzetelną wiedzę, aktywnego uczestniczenia w analizowaniu zagadnień oraz prowadzenia doświadczeń, których efektem końcowym będzie umiejętność formułowania wniosków. Działania dzieci będą polegały m.in. na rozwiązywaniu problemów, stawianiu hipotez, szacowaniu, indukcji i dedukcji oraz na konkretnych działaniach w środowisku i dla środowiska. Uczestnicy zajęć będą nie tylko działać, badać, mierzyć, ale także rozwijać kreatywność i myślenie twórcze poprzez doświadczenia, eksperymenty, wycieczki, obserwacje. Oddziaływanie bodźcowe na wszystkie zmysły – węch, słuch, smak, wzrok, dotyk, oraz emocje sprzyjają percepcji wiedzy. Program innowacji „Mali odkrywcy” ma w przystępny sposób przybliżyć dzieciom świat przyrody, zapoznawać je ze zjawiskami i zależnościami, uświadomić, że są częścią świata, jednym z jego elementów. Dzięki tak skonstruowanemu programowi możemy oczekiwać szybkich, dobrych i trwałych efektów edukacyjnych i wychowawczych. Program ma charakter otwarty i istnieje możliwość dokonywania zmian w zakresie treści, form oraz metod nauczania.
Innowacja „Mali odkrywcy” została opracowana zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego dla I etapu edukacyjnego. Zajęcia będą przeznaczone dla uczniów klas I-III, którzy interesują się przyrodą, mają w sobie pasję odkrywcy, badacza, nurtuje ich wiele pytań i pragną poszukiwać na nie odpowiedzi. Innowacja realizowana będzie w latach 2015/2016 i 2016/2017 w ramach nieodpłatnych dla uczniów zajęć pozalekcyjnych w wymiarze 1 godziny tygodniowo. Zajęcia będą odbywać się za zgodą rodziców.
II CELE
Cele główne:
- zainteresowanie światem, jego różnorodnością, bogactwem i pięknem,
- zaciekawienie światem przyrody oraz rozbudzenie pasji poznawczych,
- kształtowanie umiejętności korzystania z informacji oraz wykorzystania wiedzy w praktyce.
- rozwijanie umiejętności obserwowania środowiska oraz gromadzenia informacji o nim
- wdrażanie do twórczego myślenia
- wykorzystanie naturalnej ciekawości świata dzieci dla rozwijania trwałych zainteresowań przyrodniczych
Cele szczegółowe:
- rozwijanie zainteresowań przyrodniczych,
- budzenie zainteresowań zjawiskami przyrodniczymi,
- wdrażanie do samodzielnego rozumowania, wyciągania wniosków,
- planowanie oraz prowadzenie obserwacji i doświadczeń,
- rozwijanie umiejętności dochodzenia do wiedzy drogą obserwacji, doświadczeń, wnioskowania, uogólniania,
- analizowanie wyników oraz interpretowanie i ocena danych,
- badanie stanu środowiska w najbliższym otoczeniu za pomocą prostych metod,
- modelowanie zjawisk przyrodniczych,
- rozpoznawanie roślin i zwierząt najbliższego otoczenia,
- orientowanie się w terenie za pomocą odpowiedniego wyposażenia,
- propagowanie stylu życia zgodnego z naturą,
- wiara w osiąganie sukcesu,
- wyrabianie umiejętności współdziałania w grupie,
- rozwijanie odpowiedzialności za pracę własną i całej grupy,
- rozwijanie postaw samodzielności i kreatywności,
- ciekawe i pożyteczne spędzanie wolnego czasu.
III METODY PRACY
Metody stosowane na zajęciach są ważnym elementem w osiągnięciu zamierzonych celów. Program zakłada stosowanie metod aktywizujących, które mobilizują dzieci do działania, stwarzają możliwości do poszukiwania, twórczego odkrywania świata. Sprzyjają także pogłębianiu zdobytej wiedzy, jej operatywności i trwałości. Dzieci muszą myśleć podczas wykonywania podjętych działań. Angażują się emocjonalnie; są aktywne w sferze percepcyjnej, ruchowej, werbalnej i emocjonalno – motywacyjnej. W innowacji zastosowane zostaną m.in. następujące metody: pokaz, doświadczenia, zajęcia w terenie, obserwacje, pogadanki, metody aktywizujące, gry dydaktyczne, metoda projektu.
IV TEMATYKA ZAJĘĆ
TEMATYKA TREŚCI SZCZEGÓŁOWE
I. Planeta Ziemia 1. Planety Układu Słonecznego
2. Wykonanie planety Ziemi z masy papierowej lub modelu układu słonecznego.
3. Dlaczego księżyc wygląda czasem jak rogalik?
II. Podróże małe i duże 1. Najciekawsze miejsca na naszej planecie: góry, pustynie, jeziora itp.
2. Podróże przez kontynenty m.in.:
a. Afryka – flora i fauna pustynna.
b. Azja- Himalaje – najwyższe góry świata.
c. Wielka Rafa Koralowa Australii.
d. Ameryka Pd. -Podróż nad Amazonkę.
e. Ameryka Pn. -Wyprawa do Wielkiego Kanionu Kolorado.
f. Europa- Tajemnice Skandynawii i nie tylko.
III. Świat bez tajemnic 1.Jak powstaje tęcza?
2. Dlaczego mydło się pieni?
3.Co potrafią małe cząsteczki?
4. Dlaczego jabłko spada?
5. Dlaczego na Ziemi jest coraz cieplej?
IV. W świecie zwierząt i roślin
1.Jak zwierzęta przystosowują się do otoczenia?
2. Jakie owady żyją w wodzie?
3.Kto rządzi w mrowisku?
4. Jak piją rośliny?
5. Czy grzyby rosną tylko w lesie?
6. Dlaczego buk ma gładką a dąb spękaną korę?
7. Czy istnieją drzewa starsze od dinozaurów?

V. Tajemnice naszego ciała 1.Dlaczego widzę, słyszę i czuję.
2. Dlaczego nasze kości są twarde?
3. Dlaczego się męczymy?

V EWALUACJA
Ewaluacja jest zaplanowanym działaniem sprawdzającym, w jaki sposób zostały osiągnięte zakładane cele innowacji. Badanie efektów innowacji odbędzie się pod koniec pierwszego i drugiego roku realizacji, tj. 2015/2016 i 2016/2017. Po analizie wyników ewaluacji rada pedagogiczna i dyrektor dokona oceny efektywności działań podejmowanych na zajęciach. Dziennik zajęć, karty pracy i inne wytwory pracy uczniów będą gromadzone, przechowywane i udostępnione do wglądu dyrektorowi szkoły oraz rodzicom uczestników.
1. Metody badawcze ewaluacji:
- obserwacja uczniów na zajęciach
- ankiety skierowane do uczniów - ankiety skierowane do rodziców - wystawa wytworów prac plastycznych, technicznych uczniów - dokumentacja fotograficzna
- turniej wiedzy przyrodniczej

2.Narzędzia badawcze:
- kwestionariusz ankiety dla uczniów
- kwestionariusz ankiety dla rodziców
- karty pracy uczniów

3. Przedstawienie rezultatów innowacji:
- organ nadzorujący szkołę
- zebranie Rady Pedagogicznej Zespołu Szkolno – Przedszkolnego w Korczynie
- spotkania informacyjne z rodzicami.

BIBLIOGRAFIA
1. Gloton G, Clero C. Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1986,
1. Zborowski J., Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, Warszawa 1986,
2. John Williams – Modele, projekty, eksperymenty, Nasza Księgarnia, Warszawa 1996,
3. Al. Khamisy D. - Rozwijanie pojęć przyrody nieożywionej u dzieci sześcioletnich”, Warszawa 1996,
4. Elkonin D. B.- Psychologia zabawy, Warszawa 1984,
5. Kielar - Turska M. - Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, Warszawa 1992,
6. Kielar - Turska M. Muchacka B.- Stymulująca i terapeutyczna funkcja zabawy, Kraków 1999,
7. Kostic Z - Między zabawą a fizyką, 1965,
8. VanCleve J. – Astronomia dla każdego; Biologia dla każdego; Chemia dla każdego; Matematyka dla każdego. 101 doświadczeń,
9. Taylor B. – Powietrze i latanie; Bateria i magnesy; Kolor i światło; Baterie i magnesy; Co pływa, a co tonie.