Zarys systemu edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej w Finlandii

W Finlandii prawo do bezpłatnego wykształcenia podstawowego zagwarantowane jest konstytucyjnie. Nauczanie powinno być tak organizowane, aby stosownie do wieku i uczniów przyczyniało się do ich rozwoju. Prawodawca w ustawie o kształceniu podstawowym i gimnazjalnym zaznacza rolę rodziców w edukacji dzieci, stwierdzając, że nauczanie musi być prowadzone w ścisłej współpracy z nimi.
System edukacji w Finlandii jest znacznie zdecentralizowany. Każda z fińskich prowincji posiada Departament Edukacji i Kultury. Większość szkół powszechnych i średnich II stopnia prowadzonych jest przez gminy. Gminy mają bowiem ustawowy obowiązek organizowania i prowadzenia przedszkoli oraz edukacji podstawowej na właściwym dla siebie terenie. Edukacja może być również organizowana przez federację gmin. Powinna być ona tak zorganizowana, aby dzieci miały jak najłatwiejszy dostęp do szkół i przedszkoli. Akcent kładzie się nie tylko na dostępność ale także ważne jest, aby droga do szkoły była bezpieczna i krótka. Bezpieczeństwo dzieci uwzględniane jest również w programach nauczania, które mają na względzie ochronę uczniów przed przemocą, zastraszaniem, molestowaniem. Niezbędne jest stałe monitorowanie realizacji tych zagrożeń. Na szczeblu centralnym za edukację odpowiada Ministerstwo Edukacji i Kultury. Współpracuje z nim Krajowy Urząd do spraw Edukacji, który określa cele, treści oraz metody edukacyjne. Zabezpieczenie środków finansowych na edukację należy do zadań państwa i samorządów. Szkoły posiadają autonomię ale jej zakres ustalany jest na szczeblu lokalnym. W fińskich szkołach nie przeprowadza się inspekcji. Szczególna uwagę przykłada się do samooceny szkół oraz oceny zewnętrznej. W tym celu utworzona została Rada do spraw Ewaluacji Kształcenia. Do jej zadań należy planowanie, koordynacja, i zarządzanie sprawami związanymi z oceną kształcenia w szkołach publicznych.
System opieki wczesnodziecięcej jest w Finlandii bardzo rozbudowany. Według ustawy o dziennej opiece nad dziećmi, obowiązek jego zorganizowania zgodnie z zapotrzebowaniem, spoczywa na gminie. Dzieci już od urodzenia mogą uczęszczać do ośrodków opieki dziennej, przedszkoli, albo mogą zostać oddane pod opiekę osób zajmujących się dziećmi w tym wieku w domach prywatnych, gdzie grupy dzieci są znacznie mniejsze. W Finlandii bardzo popularny jest model opieki rodzinno – przedszkolnej polegającej na tym, że dana osoba może zajmować się maksymalnie czwórką dzieci (wliczając własne) zwykle we własnym domu. Takie przedszkole rodzinne traktowane jest jako jednostka gminna. Za tego rodzaju usługi, niezależnie od wybranego modelu, rodzice uiszczają opłatę, której wysokość zależy od ich dochodów. Opłaty nie pobiera się za udział dziecka w zajęciach prowadzonych w świetlicy organizowanej przez gminę. Zajęcia te mają charakter ogólnorozwojowy, odbywają się w grupach 2-3 dni w tygodniu, po 2,5-3 godziny dziennie pod opieką pracownika. Natomiast dzieci, które ukończą 6 lat mogą uczęszczać do bezpłatnego przedszkola, które zależnie od decyzji lokalnych władz może funkcjonować w szkole, ośrodku opieki dziennej lub innym ustalonym miejscu.
Obowiązkiem szkolnym objęte są dzieci, które ukończą 7 lat . Edukacja obowiązkowa trwa dziewięć lat. Szkoły oferują dziesiąty rok nauki - nieobowiązkowa klasa X przeznaczona jest dla uczniów, którzy nie dostali się do szkoły średniej II stopnia lub nie zdecydowali, co do dalszej nauki i wyrażają chęć uzupełnienia swojej wiedzy. Dla dzieci ze specjalnymi potrzebami obowiązek szkolny może trwać nawet 11 lat. Edukacja obowiązkowa jest bezpłatna. Obok zajęć dydaktycznych bezpłatne są także książki i inne pomoce oraz narzędzia dydaktyczne. Istnieje rejonizacja szkół ale rodzice mają możliwość wybrać inną szkołę powszechną. Istnieje możliwość ustalania na szczeblu lokalnym samodzielnie dodatkowych dni wolnych od zajęć szkolnych. Nie istnieją przepisy, które określałyby liczebność klas. Zwykle są one tworzone dla dzieci w tym samym wieku. W klasach I-VI szkoły powszechnej dzieci uczone są w większości przedmiotów przez jednego nauczyciela. Wyjątek stanowi muzyka, plastyka i wychowanie fizyczne. Te lekcje prowadzone są przez innych nauczycieli. Natomiast w klasach VII-IX każdy przedmiot prowadzony jest przez innego nauczyciela przedmiotowca.
Szkoły uwzględniają ogólny program nauczania, przyjmując i wdrażając jego cele edukacyjne i podstawowe założenia. Mają jednak możliwość zmodyfikowania go w taki sposób, aby był on adekwatny z punktu widzenia lokalnych warunków i potrzeb. Znaczną swobodę posiadają również nauczyciele, którzy samodzielnie wybierają metody kształcenia oraz wszelkie materiały i pomoce dydaktyczne. Program kształcenia podstawowego i gimnazjalnego, co do przedmiotów obowiązkowych dla wszystkich zalicza: język ojczysty i literaturę, drugi język urzędowy (fiński albo szwedzki), języki obce, wiedzę o środowisku, wiedzę o zdrowiu, religię lub etykę, historię, wiedzę o społeczeństwie, matematykę, fizykę, chemię, biologię, geografię, wychowanie fizyczne, muzykę, plastykę, prace ręczne (np. ze stolarstwa, elektroniki, zajęcia artystyczne, szycie) i gospodarstwo domowe (nauka gotowania i umiejętności społeczne, elementy dietetyki i przedsiębiorczości). Programy mogą różnić się liczbą godzin przeznaczonych na poszczególne zajęcia. Program kształcenia może zawierać także inne przedmioty, których nauka może być częściowo lub całkowicie nieobowiązkowa (mogą to być przedmioty do wyboru). Uczniowie muszą mieć zapewnione indywidualne konsultacje dotyczące wychowania i edukacji.
Każdy z przedmiotów szkolnych ma określone cele w programie do zrealizowania. Nauczyciele oceniają stopień osiągnięcia przez ucznia tych celów. Programy nauczania określają profil ucznia osiągającego dobre postępy w nauce z wszystkich podstawowych przedmiotów. Profil ten ma charakter wzorcowy i pomaga nauczycielom dokonywać oceny uczniów. Nie otrzymanie przez ucznia promocji do następnej klasy jest bardzo rzadkim zjawiskiem. Występuje wówczas gdy wyniki w nauce z jednego lub dwóch przedmiotów są tak słabe, że ucznia nie można sklasyfikować lub nie ma możliwości, aby kontynuował naukę w wyższej klasie, gdyż nie posiadł jeszcze wiedzy z niższego poziomu. Na zakończenie IX klasy uczniowie otrzymują świadectwo. Natomiast ci, którzy uczęszczali do X klasy, otrzymują dodatkowo świadectwo jej ukończenia.
Fiński system edukacji uwzględnia w swym zakresie potrzeby uczniów objętych różnego rodzaju niepełnosprawnością. Mogą oni brać udział w zajęciach wyrównawczych oraz w zajęciach dla osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Duże nakłady ponoszone są na stwarzanie możliwości uczniom z niewielkimi problemami, aby umożliwić im kończenie edukacji razem z rówieśnikami. Dlatego często uczestniczą oni dodatkowo w edukacji specjalnej w niepełnym wymiarze czasu. Natomiast dla tych, którzy dotknięci są znaczną niepełnosprawnością i nie mogą brać udziału w zajęciach w szkole ogólnodostępnej, tworzone są specjalne ośrodki wykwalifikowane w edukacji dzieci ze specjalnymi potrzebami. Dla uczniów takich opracowywane są indywidualne plany edukacyjne, które mają pomóc w nadrabianiu zaległości edukacyjnych. Plany te weryfikowane są raz do roku.
Nauczyciele należą do grupy zawodowej posiadającej status urzędników służby cywilnej. Placówki przedszkolne i opiekuńcze zatrudniają pedagogów posiadających wykształcenie uniwersyteckie albo politechniczne. Osoby te posiadają zwykle tytuł zawodowy licencjata z zakresu pedagogiki wychowania przedszkolnego albo kształcenia zintegrowanego, a niekiedy mają policealne kalifikacje zawodowe. Jako pomoc pedagogów w opiece nad dziećmi mogą być także zatrudniane osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje wykazane świadectwem ukończenia edukacji średniej II stopnia. Nauczyciele prowadzący edukację dzieci w klasach I – VI są nauczycielami nauczania zintegrowanego i magistrami pedagogiki. Nauczyciele pozostałych klas szkoły powszechnej i szkoły średniej II stopnia są nauczycielami poszczególnych przedmiotów z tytułem magistra z zakresu wiedzy odpowiadającej przedmiotowi, którego nauczają oraz są absolwentami studiów pedagogicznych. Jest to obowiązkowy wymóg względem nauczycieli uczących w ogólnokształcących szkołach średnich II stopnia.

BIBLIOGRAFIA:
1. Małgorzata Czuryk „Ochrona prawa rodziców do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi w systemach edukacji publicznej państw członkowskich Unii Europejskiej”, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2013.
2. Strona www.eurydice.org.pl.