Studium przypadku ucznia z wadą słuchu

STUDIUM PRZYPADKU DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU

I) Wywiad anamnestyczny:

... urodził się jako pierwsze dziecko, z ciąży pojedynczej w rodzinie głuchej. Oboje rodziców to osoby niesłyszące od urodzenia. Ciąża przebiegała bez komplikacji, matka nie przebyła żadnej z zakaźnych chorób, ani nie zażywała leków. Nie było też konieczności hospitalizowania jej przez cały okres ciąży. W tym okresie nie pracowała, nie była narażona na stres. Poród nastąpił o czasie, ... przyszedł na świat siłami natury w 40 tygodniu ciąży, bez komplikacji. Jego stan ogólny po urodzeniu był bardzo dobry, brak jest jednak informacji na temat punktacji w skali Apgar.
Badania przesiewowe przeprowadzone w szpitalu po porodzie wykazały obustronny niedosłuch odbiorczy.
Ogólny rozwój ... w pierwszych miesiącach życia przebiegał bez zastrzeżeń. Był karmiony naturalnie do ok. szóstego miesiąca. W tym okresie nie przebył żadnych poważniejszych chorób, jedynie standardowe infekcje. Nie stwierdzono u niego żadnych deficytów neurologicznych. Około czwartego miesiąca pojawiły się elementy niemowlęcego gruchania. Około ósmego miesiąca chłopiec zaczął raczkować. Był dzieckiem dość żywym i wykazywał duże zainteresowanie otoczeniem. Manualnie i wzrokowo rozwijał się w sposób prawidłowy, reagował na ruch i światło, chwytał przedmioty. Chętnie się bawił, koncentrował się na przedmiotach adekwatnie do swojego wieku. Zaburzony był rozwój dźwiękonaśladowczy, ... nie wykazywał zainteresowania dźwiękami otoczenia i nie reagował na głosy osób, ani odgłosy zabawek dźwiękowych. Nie reagował na głośne dźwięki muzyki, czy sprzętów domowych podczas snu. Nie pojawiał się również odruch mrużenia oczu, będący reakcją na nagłe i niespodziewane odgłosy, ani zwracania głowy w kierunku źródła dźwięku.
Powtórne badania słuchu, przeprowadzone po ok. 3 miesiącach od urodzenia, potwierdziły obustronną głuchotę chłopca.
W siódmym miesiącu życia chłopcu założono obustronny aparat słuchowy. Aparat nie został zaakceptowany przez ..., przez kolejne miesiące wciąż był dla niego zbędnym ciałem obcym, przeszkadzającym w codziennych czynnościach. Podczas zabawy często skupiał się na tym, aby pozbyć się aparatu, jego obecność była dla niego irytująca i powodowała często rozdrażnienie. Z zaakceptowaniem aparatu mieli również problem rodzice, którzy są pogodzeni ze światem głuchych, który znają od urodzenia. Świat dźwięków jest dla nich obcy i niezrozumiały, a przy tym traktowany, jako niechciany i niepotrzebny. ... w wieku 18 miesięcy został pozbawiony aparatu w wyniku świadomego wyboru rodziców (głównie matki) i już nigdy do niego nie wrócił. Matka podjęła również decyzję o niepodejmowaniu żadnych działań rehabilitacyjnych, pozostawiając dziecko jedynie pod podstawową opieką lekarską.
Rozwój mowy werbalnej u ... nie nastąpił. Rodzice są osobami niesłyszącymi, porozumiewającymi się językiem migowym. Matka jest osobą piszącą, potrafi również artykułować mowę, ale robi to niechętnie. Ojciec jest osobą niepiśmienną, nieartykułującą mowy. Jedynym sposobem komunikowania się z otoczeniem, jaki ... wyniósł z domu, jest zatem PJM (polski język migowy), opanowany w stopniu przydatnym do porozumiewania się w codziennych sytuacjach. Rodzice do momentu rozpoczęcia przez ... nauki w szkole podstawowej byli przeciwni wszelkim działaniom mającym na celu ułatwienie komunikowania się syna z otoczeniem (rehabilitacja, nauka artykułowania mowy, praca nad poszerzaniem zasobu słownictwa miganego). Argumentem determinującym tą decyzję był strach przed nieznanym i niechęć do podejmowania działań wymagających od rodziców ogromu pracy i wielkiego wysiłku, podczas gdy cel wydawał im się nieistotny, a efekty były dla nich niezrozumiałe.
W wieku trzech lat ... zaczął uczęszczać do przedszkola. Było do przedszkole integracyjne. Cały pobyt w przedszkolu wiązał się problemami adaptacyjnymi chłopca. Nie umiał się on porozumiewać z rówieśnikami, ani wychowawcami, co przysparzało mu wiele stresu, nie rozumiał również otoczenia i zasad w nim panujących, co przekładało się na problemy z zachowaniem. ... często reagował agresywnie – wyrażając swój bunt, lub chcąc zwrócić na siebie uwagę. Żywiołowość chłopca i jego dotychczasowe wychowanie w odizolowaniu od życia społecznego, połączone z problemami komunikacyjnymi, powodowały szereg niezrozumiałych zachowań. ... nie umiał brać udziału w zabawie, gdyż nie umiał współpracować z dziećmi, nie stosował się do zasad panujących w grupie przedszkolnej, ponieważ ich nie rozumiał. Brak jest informacji na temat zajęć rewalidacyjnych przeprowadzanych z ... na etapie edukacji przedszkolnej. Wiadomo jedynie, że rodzice mieli do nich stosunek niechętny i nie współpracowali w tym okresie ze specjalistami.
W okresie przedszkolnym również nie nastąpił rozwój mowy werbalnej. W większości obszarów chłopiec rozwijał się jednak prawidłowo, zgodnie ze swoim wiekiem. Doskonale rozwijała się koordynacja wzrokowo – ruchowa. ... chętnie rysował, w prawidłowy sposób manipulował zabawkami, chętnie wykonywał ćwiczenia gimnastyczne, czynności samoobsługowe nie sprawiały mu większych problemów (potrafił się sam ubrać, założyć buty, zapiąć guzik, zjeść widelcem i łyżką itd.) Bardzo dobrze rozwijały się u chłopca postrzeganie przestrzenne i spotrzegawczość. Do szczególnych zainteresowań ... należały w tym okresie: rysowanie (wspierane przez umiejętności malarskie jego ojca) i układanie puzzli. Czynności te wykonywał chętnie i wytrwale, szczególnie w warunkach domowych, gdzie nie był narażony na stres i mógł swobodnie się na nich skoncentrować. Wykazywał też duże zainteresowanie w dziedzinie techniki – chętnie obserwował działania ojca (np. drobne domowe naprawy, manipulowanie narzędziami), a sam podejmował próby budowania dość skomplikowanych konstrukcji z klocków.
... rozpoczął naukę w szkole podstawowej w wieku siedmiu lat. Jest to szkoła integracyjna. Edukację rozpoczął nie posiadając żadnych umiejętności w zakresie mowy werbalnej, porozumiewając się jedynie językiem migowym w stopniu komunikacyjnym. Żaden z uczniów w jego klasie, ani wychowawca, nie posiadał umiejętności posługiwania się językiem migowym. Początek nauki wiązał się dla niego zatem z nowym stresem i niezrozumiałym dla niego otoczeniem, stawiającym przed nim wymagania, którym nie umiał podołać. ... przez dłuższy okres czasu nie pozwalał na nawiązanie z nim kontaktu i był niechętny do pracy. Pierwszy etap edukacyjny oznaczał dla niego zatem walkę z przełamaniem barier społecznych, aby móc rozpocząć świadomy proces edukacji.
Podczas zajęć lekcyjnych ... pracował z pomocą nauczyciela wspomagającego, posiadającego znajomość języka migowego. Praca z chłopcem w pierwszym okresie wiązała się z wytłumaczeniem mu istoty tego, co dzieje się wokół niego i wyjaśnieniem mu zasad panujących w szkole. Cała klasa wraz z wychowawcą została objęta zajęciami z języka migowego w wymiarze 1 godziny tygodniowo, by ułatwić komunikację między ..., a jego otoczeniem. ... odbywał również 8 godzin zajęć indywidualnych – rewalidacyjnych i logopedycznych - mających na celu wprowadzenie mowy werbalnej (artykulację mowy), poszerzanie zakresu słownictwa i naukę odczytywania mowy z ust. Zajęcia te odbywały się za aprobatą rodziców chłopca.
Zajęcia indywidualne w tym okresie spowodowały duży skok w rozwoju chłopca, co dało mu poczucie pewności siebie, ułatwiło komunikację z otoczeniem i dodało motywacji do nauki i dalszej pracy nad własnym rozwojem.
Już w okresie edukacji wczesnoszkolnej ... zaczął odnosić pierwsze sukcesy: znakomicie radził sobie zadaniami wymagającymi logicznego myślenia, a więc z edukacją matematyczną. Sukcesy przynosiły mu również zajęcia plastyczne i techniczne, zgodne z jego zainteresowaniami. Słabą stroną ... jest pamięć, problematyczne okazywały się zatem zadania wymagające tej sprawności – nauka wierszyka, zapamiętanie szeregu nowych słów, czy dłuższych treści, które dodatkowo były często abstrakcyjne dla chłopca. Niechętnie brał również udział w zajęciach muzycznych i rytmicznych, gdyż nie dawało mu to poczucia sukcesu.
Obecnie ... jest uczniem szóstej klasy szkoły podstawowej. Jest pod stałą standardową opieką lekarską. Jego rodzice nie pracują, a na świat przyszło niedawno jego młodsze rodzeństwo (również niesłyszące). W szkole jest uczniem dość dobrym. Odnosi sukcesy na polu edukacji matematycznej, nie zmienił się zbytnio krąg jego zainteresowań, chętnie uczestniczy zatem w zajęciach artystycznych i technicznych. Opanował w stopniu podstawowym umiejętność odczytywania mowy z ust i poszerzył zakres słownictwa, co znacznie ułatwiło mu porozumiewanie się z otoczeniem. Nawiązał kontakty z rówieśnikami w obrębie swojej klasy. Ma wąskie grono bliższych kolegów, z którymi porozumiewa się najczęściej za pomocą daktylografii. W grupie jest jednak osobą zaborczą, co często powoduje konflikty. Nie zawsze rozumie i stosuje ogólnie przyjęte normy społeczne, wykazuje zachowania agresywne, lub postawę wycofaną, jeśli przyjaźń nie spełnia jego oczekiwań. Często błędnie odczytuje intencje innych dzieci, co utrudnia mu nawiązywanie nowych kontaktów.

II) Opis wady słuchu.

U ... zdiagnozowano obustronny głęboki niedosłuch odbiorczy. Jest to wada genetyczna, dziedziczona od obojga rodziców. Niedosłuch został zdiagnozowany już po urodzeniu, kolejne badania potwierdzały diagnozę. Chłopiec został zaaparatowany w siódmym miesiącu życia, aparat został jednak zdjęty około 18 miesiąca decyzją rodziców chłopca. ... aż do wieku szkolnego nie był rehabilitowany.
Obustronny głęboki niedosłuch i fakt, że rodzice odrzucili możliwość rehabilitowania syna spowodowały, że ... nie miał możliwości poznać świata dźwięków nawet w najmniejszym stopniu. Rodzice zamknęli się wraz z dzieckiem we własnym świecie ciszy, traktując świat dźwięków, jako coś obcego i zbędnego. Dźwięki otaczającego świata nie wzbudziły w ... zainteresowania w pierwszym okresie życia, gdyż nikt mu ich nie wskazał, nie zwrócił uwagi na fakt ich istnienia i nie rozwinął jego możliwości w ich odbiorze, nawet gdyby one istniały. Chłopiec został ograniczony do zabaw i czynności opierających się na koordynacji oko – ręka. Ta sfera poznawcza rozwinęła się u chłopca bardzo dobrze, rekompensując mu brak możliwości odbioru słuchowego.
Według specjalisty wada słuchu chłopca jest trwała i nie rokuje poprawy.
Wadzie słuchu chłopca towarzyszy zaburzony rozwój mowy. W dużym stopniu jest on spowodowany brakiem rehabilitacji i niechęcią rodziców do artykułowania mowy. W domu rodzinnym ... nie miał możliwości zetknąć się z artykulacją, gdyż rodzice jej nie stosują. Po raz pierwszy ... zetknął się z nauką artykulacji w szkole podstawowej. Do tej pory porozumiewał się tylko językiem migowym wyniesionym z domu rodzinnego. Stopień znajomości języka migowego został oceniony, jako podstawowy, niezbędny do codziennej komunikacji. W momencie rozpoczęcia edukacji w szkole podstawowej chłopiec nie umiał także odczytywać mowy z ust, gdyż takiej umiejętności również nie nabył w domu rodzinnym, ani podczas rehabilitacji.
Brak umiejętności odczytywania mowy z ust i artykułowania mowy znacznie utrudniał komunikację chłopca z otoczeniem. Problemy pojawiły się już w przedszkolu, gdzie chłopiec nie rozumiał rówieśników i wychowawców oraz sam był niezrozumiały dla nich. Stąd wzięły się też jego problemy adaptacyjne. Brak porozumienia między ... i otoczeniem miał również znaczący wpływ na jego zachowanie. Chłopiec był narażony na duży stres, często reagował agresywnie na zaistniałe sytuacje, niechętnie brał udział w zajęciach grupowych i nie miał motywacji do pracy. W jego otoczeniu nie było osób porozumiewających się, jak on, językiem migowym, nie miał więc szans na wyrażenie swoich potrzeb i umiejętności. Mógł się opierać jedynie na kontakcie gestowo – mechanicznym. Dopiero w szkole podstawowej mógł nawiązać kontakty z rówieśnikami i wychowawcą, gdy zespół klasowy został objęty zajęciami z nauki języka migowego i rozpoczął pracę z nauczycielem wspomagającym potrafiącym porozumiewać się tym językiem.
Do słabych stron chłopca należy przede wszystkim słaba pamięć. ... nie potrafi opanować jednorazowo większego zakresu materiału, czy słownictwa. Problemem jest dla niego zapamiętanie wierszyka, czy dłuższej informacji. Przekłada się to na brak sukcesu w edukacji w zakresie takich przedmiotów, jak historia, biologia, geografia oraz utrudnia opanowanie nowego zasobu słownictwa, zarówno w piśmie, jak i w zakresie języka migowego. Pamięć chłopca wymaga stałych ćwiczeń i wytrwałej pracy.
Na podstawie wyników diagnozy psychologicznej stwierdzono, że intelektualna sprawność chłopca jest zgodna z jego wiekiem. Adekwatnie do wieku rozwinęło się też u niego myślenie przyczynowo – skutkowe. Jako wysokie zostały ocenione umiejętności przestrzenne. Stąd też ... chętnie podejmuje się rozwiązywania zadań matematycznych i bierze czynny udział w zajęciach technicznych. Daje mu to poczucie sukcesu, dodaje pewności siebie i rozwija jego motywację do pracy.

III) Program edukacyjno – terapeutyczny.

Indywidualny program edukacyjno – terapeutyczny opracowany dla ... obejmuje przede wszystkim zapewnienie mu optymalnych warunków do rozwijania kompetencji komunikacyjnych i odnoszenia sukcesów na drodze edukacyjnej oraz wspieranie rozwoju chłopca przy wykorzystaniu wszystkich możliwości percepcyjnych z uwzględnieniem jego niepełnosprawności.
... wymaga kształcenia specjalnego. Zgodnie z zaleceniami orzeczenia poradni psychologiczno – pedagogicznej uczęszcza do integracyjnej szkoły podstawowej.
W klasie zapewniono chłopcu odpowiednie warunki – ma miejsce blisko nauczyciela, a siedząc z przodu klasy ma ograniczoną możliwość obserwowania rówieśników, co mogłoby rozpraszać jego uwagę na lekcji. Tempo pracy jest dostosowane do jego możliwości i potrzeb. Ma wydłużony czas na przepisanie treści z tablicy oraz rozwiązanie zadań, szczególnie gdy chodzi o zadania treściowe, wymagające analizy i zrozumienia. Podczas zajęć lekcyjnych towarzyszy mu nauczyciel wspomagający posługujący się również językiem migowym, który tłumaczy niezrozumiałe dla chłopca treści przy pomocy znanego chłopcu języka i jednocześnie pracuje z nim nad poszerzaniem zasobu słownictwa. Sposób przekazywania wiedzy oraz oceniania został zindywidualizowany.
W zakresie zajęć specjalistycznych ... bierze udział w następujących zajęciach: zajęcia z surdopedagogiem (1 godz tygodniowo), zajęcia rewalidacyjne (2 godziny tygodniowo) oraz zajęcia z logopedą (1 godzina tygodniowo).
Ze względu na zaburzenie słuchu i wynikające z niego trudności w uczeniu się, chłopiec pracuje z surdopedagogiem, gdzie wspierane są przede wszystkim takie sfery, jak pamięć, koncentracja uwagi i postrzeganie. Programy komputerowe, gry pamięciowe i ćwiczenia z zastosowaniem wizualnych środków oraz graficznych pomocy dydaktycznych mają na celu wpłynąć na umożliwienie efektywniejszego przetwarzania bodźców z otoczenia, a co za tym idzie usprawnienie komunikowania się i efektywniejszego uczenia się.
Zajęcia logopedyczne ukierunkowane są głównie na rozwijanie i wzmacnianie funkcji językowych chłopca. Ze względu na znaczne opóźnienie rozwoju mowy czynnej i biernej u ..., logopeda pracuje z chłopcem nad rozwijaniem kompetencji w zakresie odczytywania mowy z ust i artykułowania mowy. Zajęcia te kładą główny nacisk na lepsze rozumienie komunikatów słownych oraz podejmowanie komunikacji za pomocą mowy.
Podczas zajęć rewalidacyjnych ... pracuje pod kierunkiem specjalisty nad poszerzaniem zasobu słownictwa – zarówno w mowie, jak i w zakresie języka migowego oraz nad wzmocnieniem funkcjonowania chłopca w sferze poznawczej i komunikacyjnej, bazując na mocnych stronach chłopca. Ćwiczenia stosowane przez nauczyciela opierają się często na zadaniach przestrzennych, technicznych i na rysunku, czyli umiejętnościach dających chłopcu poczucie sukcesu, a przyczyniających się do rozwijania zasobu słownictwa i zdobywania umiejętności przydatnych w życiu codziennym. Rozwijanie są również kompetencje czytelnicze, mające na celu kształtowanie kultury czytania, a co za tym idzie poszerzanie zasobu słownictwa i kształtowanie światopoglądu.