Ręka jako narzędzie manipulacji - gazetka terapeuty ruchowego

Rozwój manipulacji w wieku niemowlęcym

Manipulacją nazywamy umiejętność chwytania i operowania przedmiotami. Czynność ta wykształca się u człowieka już w okresie niemowlęcym.

Etapy rozwoju chwytu.

Odruch chwytny.
Prymitywny rodzaj chwytu występuje już u noworodka. Nie jest to jednak chwyt dowolny, lecz ma charakter odruchu bezwarunkowego.

Chwyt dowolny.
Niemowlę próbuje chwytać przedmioty w piątym miesiącu życia. Jest to początek chwytu dowolnego.
Około 12 miesiąca życia kształtuje się doskonały chwyt opuszkowy. Wszystkie palce przyjmują pozycję całkowitego zgięcia, a nadgarstek – zgięcia grzbietowego. Dziecko może trzymać nawet bardzo małe przedmioty między koniuszkami, a nawet opuszkami kciuka i palca drugiego.
W ciągu następnych lat życia dalej doskonalą się swobodne, niezależne ruchy palców, zwiększa się ruchomość łuków śródręcza i doskonali się chwyt. Całkowitą dojrzałość ruchów palców dziecko osiąga około 6 roku życia. Nadal doskonali złożoność i precyzję ruchów.

Rozwój manipulacji w wieku po niemowlęcym

Naukę manipulowania rzeczami kontynuuje dziecko w okresie poniemowlęcym podczas zabaw oraz posługując się rozmaitymi przedmiotami codziennego użytku. Trzeba je nieustannie pilnować. To ściągnie ze stołu serwetę, to wysypie zawartość szufladki, to znów wydaje głośne okrzyki radości, bo wysmarowało buzię kremem lub pastą do zębów. Takie czynności, wywołujące zniecierpliwienie, a nawet gniew osób dorosłych, są dla dziecka wysoce kształcące.
Dzięki manipulacji doskonali się stopniowo motoryka rąk i koordynacja wzrokowo – ruchowa, to znaczy, że dziecko wykonuje coraz sprawniej rozmaite czynności motoryczne pod kontrolą wzroku. Jednocześnie dostosowuje swe ruchy do kształtu i odległości przedmiotów.
Mogłoby się wydawać, że wszystkie dzieci w podobnym czasie i w ten sam sposób wyrabiają sobie mięśnie, uczą się samoobsługi i trzymania narzędzi. Ale to nieprawda. Dzieci mogą z różnych względów wymagać dodatkowej zachęty i pomocy. Jeżeli rodzice zbyt często wyręczają swoje dzieci ubierając je i rozbierając, dzieci nie mają możliwości nauczyć się, jak robić to samodzielnie.

Wskazówki dla rodzica pomocne w nauce ubierania się dziecka:

1. Rozbieranie się jest łatwiejsze od ubierania. Zacznij od pomagania dziecku w zdejmowaniu butów, skarpetek i bielizny, a naukę ich wkładania zostaw na później.
2. Przeanalizuj sposób, w jaki zdejmujesz ubranie. Weź pod uwagę to, że ramiona dziecka są krótsze od twoich, a jego palce i dłonie mniejsze. Pomóż mu podwinąć koszulkę, a następnie zdjąć z ramion lub pociągnąć za dół.
3. Asystuj dziecku, wykonując część ruchu za niego. Na kolejnym etapie pozwalaj mu zaczynać, a sama kończ zdejmowanie ubrania. Jeśli pierwsze ruchy sprawiają dziecku więcej trudności, możesz je wykonać za nie i zachęcić dziecko do pomagania ci w kolejnych.
4. Prowadź dłoń dziecka, pozwalając mu trzymać ubranie lub but.
5. Ubrania o rozmiar większe są łatwiejsze do ściągnięcia i włożenia niż dopasowane.
6. W miarę jak rozbieranie się staje się dla dziecka łatwiejsze, zacznij uczyć je ubierania. Na przykład jeśli chcesz je nauczyć, jak powinno włożyć skarpetkę, umieść jej górną część między kciukiem, a drugim i trzecim palcem dziecka, a następnie połóż ręce na dłoniach i pokieruj jego ruchami.
7. Poprzez codzienne ubieranie i rozbieranie się, dziecko wzmacnia mięśnie i stopniowo opanowuje trzymanie, chwytanie i puszczanie. Uczy się, jakie ruchy składają się na kolejne kroki. Rozwija umiejętność planowania motorycznego, niezbędną do nauki pisania.
8. Zachęć dziecko, żeby ubierało się i rozbierało obiema rękami. Kiedy zdobędzie wprawę w czynnościach manualnych, jedna ręka stanie się dominująca, a druga pomocnicza. Dziecko będzie umiało jedną ręką trzymać kredkę, a drugą – kartkę. W szkole wielu uczniów nie potrafi sobie pomagać ręką niepiszącą. Jeśli wcześnie wyrobimy w dziecku nawyk używania obu dłoni, wzmocnimy jego integrację obustronną, czyli sprawną i płynną współpracę lewej i prawej części ciała.
9. Kierunki ruchów rąk podczas ubierania się, czyli do góry, na dół, do środka, na zewnątrz i dokoła są takie same, jak podczas pisania i stanowią podstawowe pojęcia dla nauki obu umiejętności.
Pamiętajmy o tym, aby nie wyręczać dziecka i nie ułatwiać mu wykonywania precyzyjnych czynności.
Pamiętajmy również, że zbyt wysokie wymagania, jakie stawiamy przed dzieckiem, mogą powodować, że nie chce ono wykonywać danej czynności, a dorośli mogą wyciągać błędne wnioski, co do jego rozwoju fizycznego.