Percepcja wzrokowa i zaburzenia jej rozwoju

Wiemy doskonale, jak dużą rolę odgrywa w naszym życiu wzrok. Aby się o tym przekonać, wystarczy na chwile zamknąć oczy i poruszać się po pokoju, aby wykonać jakąś prostą czynność. Spostrzeganie wzrokowe, (czyli percepcja wzrokowa) uczestniczy we wszystkich działaniach człowieka. Odpowiedni poziom rozwoju percepcji wzrokowej umożliwia dziecku m.in. naukę czytania i pisania, stosowanie reguł ortografii, wykonywanie zadań arytmetycznych. Aby dziecko mogło opanować te umiejętności musi między innymi rozpoznawać barwy i kształty, wyodrębniać szczegóły większej całości i tworzyć całość z poszczególnych elementów.
Spostrzeganie wzrokowe uzależnione jest od prawidłowego funkcjonowania całego analizatora wzrokowego i jego współdziałania z innymi analizatorami. Percepcja wzrokowa rozwija się pod wpływem doświadczeń zdobytych w środowisku i uczenia się. Stopień wrażliwości wzrokowej u dzieci zmienia się zależnie od sytuacji zadaniowej.
Zdolność dokonywania analizy i syntezy wzrokowej ulega systematycznemu doskonaleniu się w wieku przedszkolnym i szkolnym, czego przejawem mogą być stałe postępy, jakie dzieci czynią w rozpoznawaniu i odwzorowywaniu kształtów geometrycznych. Sam już zresztą fakt, że dziecko zaczyna zwracać uwagę na kształty i różnicować je, stanowi świadectwo postępu w zakresie analizy wzrokowej.
Początkowa analiza prowadzi jedynie do wyodrębniania składowych elementów przedmiotu, później zaczyna obejmować również relacje między elementami, np. ich proporcje, stosunki przestrzenne. To dopiero umożliwia wierne zrekonstruowanie analizowanej całości, czyli prawidłową syntezę. Poziom dokonywanej analizy i syntezy zależy oczywiście nie tylko od rozwojowych możliwości dziecka, ale i od treści konkretnych spostrzeżeń. Zarówno dziecko, jak i człowiek dorosły spostrzegają w bardziej zróżnicowany sposób to, co należy do już znanych i interesujących dziedzin rzeczywistości, a rzeczy zupełnie sobie obce widzą w sposób globalny. Wyjaśnia to np. fakt, że wielu chłopców już w wieku przedszkolnym lepiej „zna się” na markach samochodów niż niektórzy dorośli.
Trzeba też podkreślić ogromną rolę, jaką w rozwoju zdolności analityczno -syntetycznego spostrzegania odgrywa mowa. Znajomość nazw przedmiotów i poszczególnych części ułatwia ich spostrzeżeniowe wyodrębnianie, a posługiwanie się przyimkami, takimi jak: na, za, miedzy, nad czy określeniami w rodzaju: na lewo, skośnie, równolegle pomaga w analizie relacji miedzy poszczególnymi elementami spostrzeżenia.
Percepcja wzrokowa rozwija się pod wpływem uczenia się i doświadczeń ze środowiska, dlatego należy się jej uczyć podobnie jak wszelkich innych umiejętności.

Jest wiele sposobów, które poprzez zabawę pozwalają doskonalić percepcję wzrokową:
- Składanie pociętych obrazków (od prostych dwuczęściowych, do skomplikowanych puzzli z ulubionymi bohaterami z bajek)
- Dopasowywanie części obrazków do całości
- Wyodrębnianie różnic między obrazkami
- Wyszukiwanie szczegółów na ilustracjach
- Uzupełnianie brakujących elementów na obrazkach
- Dobieranie parami takich samych obrazków
- Składanie pociętych z papieru figur
- Odwzorowywanie figur z klocków i patyczków
- Różnicowanie przecinających się figur
- Wyodrębnianie figur na obrazkach (ile na obrazku jest trójkątów, kwadratów itp.)

Dzieci z zaburzoną percepcją wzrokową mają trudności w uczeniu się, różnicowaniu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu figur geometrycznych i liter. Nie potrafią poprawnie odtwarzać wzorów w układankach i mozaikach. Dlatego też dzieci nie lubią tego typu zajęć. Nie podejmują ich spontanicznie nawet wtedy, gdy są do nich zachęcone. Bywa też, że pracują chętnie, lecz nie korzystają wówczas ze wzoru, wymyślają własne kompozycje. Rysunki tych dzieci miewają bardzo uproszczoną, schematyczną formę, pozbawione są szczegółów. Specyficznym rodzajem zaburzeń jest nieprawidłowa ocena aspektu kierunkowego figur, ich ułożenia w przestrzeni. Dziecko ma trudności w używaniu określeń dotyczących stosunków przestrzennych i nie spostrzega ich poprawnie. Dlatego rysunki dziecka są chaotyczne, źle rozplanowane, zawierają elementy obrócone w przestrzeni.

W życiu codziennym mamy wiele okazji do rozwijania percepcji wzrokowej u naszych dzieci. Oto propozycje zabaw do przeprowadzenia w domu, w przedszkolu i wspólnej zabawy z dzieckiem.

DOTKNIJ CZERWONEGO
Wymień jakiś kolor, np. czerwony. Dziecko musi szybko odnaleźć w pokoju jakiś przedmiot we wskazanym kolorze i dotknąć go.

PRZEBIERANKI
Niech dziecko na chwilę się odwróci, albo wyjdzie z pokoju. Wtedy szybko zmień coś w swoim wyglądzie. Poproś swojego małego detektywa, żeby odkrył zmianę. Jeśli mu się to uda zmieńcie się rolami.

W KRAINIE RĘKAWICZEK
Do dużego pudełka wrzuć wszystkie rękawiczki, jakie znajdziesz w domu. Pozwól maluchowi pobuszować w pudełku a potem poproś go, żeby posegregował rękawiczki w pary, jednocześnie określając, jakie jest ich przeznaczenie, kto je nosi, itp.

CHIŃSKIE CIENIE
Posadź dziecko naprzeciwko ściany, a z tyłu ustaw lampę. Strumień światła skieruj na ścianę. Stojąc za dzieckiem „rzucaj” na ścianę cienie najróżniejszych zabawek i przedmiotów. Poruszaj nimi ustawiając je z boku z tyłu. Dziecko powinno odgadnąć, czyje to cienie.

PRZESTAWIANKI
Poproś malucha, żeby dobrze rozejrzał się po pokoju. Gdy dziecko wyjdzie z pokoju wprowadź szybko jakąś zmianę: przestaw krzesło, posadź na stole misia itp.

CZEGO BRAKUJE
Zapoznajemy dziecko z różnymi przedmiotami, które układamy kolejno jeden za drugim tak, aby dziecko zapamiętało ich kolejność. Następnie chowamy je a dziecko ma wymienić po kolei wszystkie widziane przed chwilą przedmioty