Terapeutyczna rola bajki w rozwoju emocjonalnym dzieci w wieku przedszkolnym

Gdy pojawia się na świecie nowy człowiek najbliżsi, a zwłaszcza rodzice starają się zadbać o jego prawidłowy rozwój dużo czasu i wysiłku poświęcają na to by dbać o zdrowie dziecka, jego prawidłową dietę, odpowiednie zabawki, nawet książki tylko... czasami zapominają o tym, że należy je dziecku przeczytać. Trochę po macoszemu traktują rozwój sfery emocjonalnej dziecka. Zbyt szybko sadzają dziecko przed telewizorem, komputerem, ekranikiem komórki. Alternatywą dla tego typu rozrywki dla dziecka jest mądra książka, a w wieku najmłodszym baśniowa opowieść. Mały człowiek często jest zagubiony w świecie emocji i uczuć, dobra i zła, rozpoznawania właściwych wzorców i wartości, dotykają je małe i wielkie smutki, pojawiają się kompleksy. Wtedy sięgamy po metodę terapii z książką zwaną biblioterapią, a w pracy z dziećmi po bajkoterapię.
Rozwój emocjonalny dzieci w wieku przedszkolnym, w porównaniu z wcześniejszymi fazami rozwojowymi, cechuje się wzbogaceniem i zróżnicowaniem życia uczuciowego. Związane jest to zarówno z dojrzewaniem układu nerwowego, jak i wpływem środowiska. Chociaż już wcześniej można zaobserwować wyodrębnienie pierwszych uczuć, to jednak prawdziwy ich rozkwit przypada na okres przedszkolny. Dziecko w tym wieku zaczyna przeżywać: zazdrość, gniew, strach, lęk, radość, przyjemność, zmartwienie i ciekawość. Zaczynają także kształtować się uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne.
Dziecko w wieku przedszkolnym szybko przechodzi od łez do śmiechu, od radości do gniewu, od czułości do zazdrości; nie umie jeszcze ukrywać swoich przeżyć emocjonalnych. Już w wieku przedszkolnym należy przyzwyczajać i uczyć dziecko panować nad uczuciami, hamować afekty, negatywne reakcje emocjonalne. Odpowiednia organizacja dnia i zajęć dziecka nie tylko zapobiega wybuchom afektów, kłótniom, ale wytwarza także radosny, przyjemny nastrój, sprzyjający osiąganiu pozytywnych rezultatów w działaniu.
Aby skutecznie i efektywnie wspomagać dziecko w jego rozwoju oraz wspierać je w radzeniu sobie z trudnościami, należy pracować nie tylko z samym maluchem, lecz także z jego rodzicami. To właśnie rodzina jest podstawowym środowiskiem wychowawczym dziecka, opiekunowie zaś są dla niego osobami znaczącymi, z którymi łączą go szczególne więzi. Rodzice są pierwszymi ważnymi osobami, które pojawiają się w życiu dziecka, towarzyszą mu w jego rozwoju najdłużej. To właśnie oni w głównej mierze stwarzają maluchowi warunki do rozwoju. Dążąc do skutecznej pracy pedagogicznej z dzieckiem, nie sposób nie współpracować z rodzicami. Przedszkolak pozostaje w zasięgu oddziaływań systemu zarówno przedszkolnego, jak i rodzinnego. Dlatego wskazane jest, aby praca nauczyciela była wspierana przez rodziców. Świadomość tej współzależności pozwala w zamierzony sposób wspierać rozwój dziecka, także przez aktywizowanie rodziców. Aktywizacja rodziców przez pedagoga polega na inspirowaniu opiekunów i pobudzaniu do podejmowania działań, które mają wspierać malucha w jego rozwoju.
Bajkoterapia to metoda profilaktyczna i terapeutyczna adresowana do małych dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat. Oddziaływanie polega na zapoznaniu małego słuchacza ze specjalnie do tego celu ułożonymi bajkami, zwanymi terapeutycznymi.
Bajki terapeutyczne to historie niezwykłe, świadomie tak skonstruowane i napisane, by dzieci odnajdowały w nich cząstkę siebie, swoich uczuć, konkretnych problemów, z którymi się borykają. Młodzi i najmłodsi czytelnicy mogą utożsamić się z bohaterem i przeżyć z nim daną historię, poznając ją w bezpiecznym miejscu, nierzadko w ramionach mamy lub taty. Bajki te nie są wierszowane, nie posiadają morału. Ich akcja odbywa się w realnym świecie, którego mały słuchacz może doświadczyć. Pozwalając zrozumieć dzieciom, że ich problemy nie są odosobnione, że inne dzieci odczuwają takie same troski, rozterki, emocje. Bajki te wspierają, bo pokazują dziecku, że bać się, smucić, wstydzić – to jest normalne. Inni też przeżywają takie uczucia. Dają poczucie bezpieczeństwa, zawierają wiele wskazówek pomocnych w poradzeniu sobie z problemem, które są propozycja, prezentacją sposobu rozwiązania przez dziecko. Bajka terapeutyczna buduje wiarę w siebie, we własne możliwości w przezwyciężaniu trudności. Bajka terapeutyczna w odróżnieniu od zwykłej bajki, pozwala dziecku na odkrywanie i zrozumienie siebie, opanowanie lęków związanych z jego aktualną życiową sytuacją. Ich celem jest niwelowanie oraz zapobieganie sytuacjom lękowym w życiu dziecka, uczenie radzenia sobie z nimi, dlatego są wykorzystywane w bajkoterapii, czyli profilaktycznej i terapeutycznej metodzie pracy z małymi dziećmi.

„Tak właśnie wiecznie młoda dusza ze swoim kwitnącym
pięknem wychyla się zza starej maski baśni”.
H. Ch. Andersen
Zakończę jakże mądrymi słowami mistrza baśni H.Ch. Andersena. Rozpoznawania i odkrywania w swoim życiu świata kwitnącego i pięknego musimy nauczyć nasze dzieci. Nieważne, że baśń już stara, wiekowa, ale emocje, uczucia, które kryje wciąż aktualne i młode. Wszystkie dzieci lubią słuchać bajek, zarówno tych, które mu dorośli dobrze znamy ze swojego dzieciństwa, jak i tych, które są wytworem naszej wyobraźni. Pamiętajmy, że dziecko do prawidłowego rozwoju potrzebuje dużo miłości, czułości i jeszcze raz mądrej miłości, poczucia bezpieczeństwa, zaspokojenia potrzeby przynależności, koniecznie wiary we własne możliwości. Wszystkie te potrzeby powinniśmy zapewnić dzieciom – my rodzice, wychowawcy, nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy i terapeuci. Bez naszej pomocy i fachowego wsparcia w sytuacjach trudnych dla nich mogą sobie nie poradzić, a taka trauma z dzieciństwa: „nie uleczona” może zaważyć na całym życiu. Czasu, by nauczyć, wysłuchać, porozmawiać, odpowiedzieć, pokazać, wytłumaczyć... i ten czas musimy mieć dla dziecka. Bardzo wielką rolę w kształtowaniu emocjonalnego rozwoju dziecka odgrywa bajka terapeutyczna. Dzięki bajkom terapeutycznym dziecko znajdzie wsparcie emocjonalne, ponieważ pokazują one, że w trudnej dla dziecka sytuacji inni myślą podobnie, podobnie czują i zachowują się. A poprzez szczęśliwe zakończenie dodają im wiary w siebie, w innych, budują nadzieję. Czytanie bajek, potem innych książek to taka terapia długofalowa, która jest dobra zawsze, nie sięgajmy po nią tylko w sytuacjach trudnych i ciężkich dla naszych dzieci.

Magdalena Hering
Nauczyciel wychowania przedszkolnego w oddziale przedszkolnym przy Szkole Podstawowej w Gostkowie
Bibliografia:
1. R. Daniszewski, Dziecięce emocje, „Wychowanie w przedszkolu” 2014, nr 7.
2. K. Trybowska, Wiek przedszkolny, [w]: M. Żebrowska (red), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa 1972.
3. M. Gajtkowska, P.Wesołowska, Współpraca z rodzicami w rozwijaniu kompetencji emocjonalnych dzieci, „Wychowanie w przedszkolu” 2014, nr 5.
4. M. Molicka, Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany zrozumienia świata społecznego i siebie, Poznań 2011.
5. Jakubczyk Kamila, Bajkoterapia jako metoda pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym, „Nauczyciel i szkoła” 2013, nr 13.