Projekt z edukacji ekologicznej dla dzieci przedszkolnych na podstawie konstruktywistycznego modelu nauczania

Pomysł projektu powstał podczas spaceru do lasu w poszukiwaniu Pani Jesieni . We wrześniu przypada wielkie Sprzątanie Świata, dlatego zmiana tematu nie była daleka od realizacji zadań wytyczonych przez dzieci. Dzieci zainteresował stan zieleni podczas krótkiego spaceru po pobliskiej okolicy. Uwagę swoją miały zwrócić na zmiany w przyrodzie jakie zachodzą wraz z nadchodzącą jesienią. Po powrocie ze spaceru podzieliły się jednak wrażeniami i uwagami na zupełnie inny temat. Pełne kosze na śmieci , wydeptane ścieżki na trawnikach, nieład wokół niektórych sklepów to wrażenia z wycieczki do lasu. Zainteresowani wyglądem najbliższego środowiska zadawali mnóstwo pytań. Krytycyzm dzieci wobec negatywnych zachowań lokalnej społeczności zainspirował mnie do podjęcia decyzji aby zmienić temat kompleksowy a tym samym całą miesięczną tematykę. Wymiana poglądów dzieci ujawniła fazę wstępnych pomysłów i idei związanych z tematem. Hasłem przewodnim stała się ekologia i związana z tym tematem woda, powietrze, segregacja śmieci oraz inne ciekawe propozycje nasuwające się podczas realizacji projektu. Celem pracy było uświadomienie dzieciom niebezpieczeństw grożących życiu ludzi spowodowanych zanieczyszczeniem i dewastacją najbliższego środowiska przyrodniczego. Podczas wstępnych rozmów i rozpoznawania wiedzy wyjściowej wielokrotnie padało pytanie: Jak można zmienić wygląd naszego środowiska? Pomocne stało się zapoznanie z treścią utworu Heleny Bechler „ Czy to nasze?”. Dzieci wypowiadały się na temat zachowania bohaterów wiersza, oceniając ich postawę. Obserwując ilustracje utworu, porównywali wygląd przyrody przed działalnością chłopców. Wyciągali wnioski : piękne , czyste środowisko bogate w ptaki, owady i różnorodną zieleń ludzie uczynili brzydkim, szarym, brudnym i pozbawionym zwierząt, ze zniszczoną roślinnością. Rozpoczęciem projektu było podjęcie akcji „Sprzątanie świata” po której wypowiadali się na temat posiadanych informacji i własnych spostrzeżeń. Próbowali odpowiedzieć dlaczego trzeba sprzątać świat. Wystosowany list intencyjny podpisali Młodzi Ambasadorowie Środowiska wraz z nauczycielem prowadzącym i nadzorującym projekt.

List intencyjny
Żyjąc tu na Ziemi jesteśmy jej częścią. Woda, powietrze, natura to wszystko nas otacza. Musimy razem współgrać, opiekować się tym, co zostało nam dane. Nie marnujmy żadnej sposobności, aby okazać to w życiu. Ochrona środowiska ma wiele niezliczonych aspektów. Tak naprawdę wielu z nas może znaleźć swój własny sposób aby stanąć w jej obronie, wystarczy tylko trochę chęci i odrobina twórczego myślenia, by zacząć zmieniać świat na lepsze.

Wystąpiła tu faza odkrywania, bowiem ujawnianie i aktywizowanie posiadanej już przez dzieci wiedzy oraz umiejętności dało prezentowanie dylematów z osobistego doświadczenia przez konfrontację własnych wypowiedzi z wypowiedziami oraz działaniami innych. Podstawowa wiedza przekazywana za pośrednictwem proekologicznego filmu pt „ Wielka wędrówka” dała wiele pomysłów i podpowiedzi. Widzowie dowiedzieli się m.in. jak zanieczyszczenie środowiska wpływa na życie roślin i zwierząt. Identyfikując się z bohaterami poznali zagrożenia jakie niosą ze sobą pożary lasów spowodowane wypalaniem traw, zanieczyszczenia powietrza, ścieki, czy autostrady. Film dał okazje do uzupełnienia ich ekologicznej wiedzy . Zdobyta wiedza umożliwiła dzieciom wysnuć wstępne pomysły jak uporać się z selekcja odpadów w praktyce. Doskonale bawili się aranżując śmietnik z przyniesionych przez siebie odpadków , dzieląc śmieci na papier, szkło, metal i inne. Ten praktyczny sposób na naukę selekcji odpadów dał wyraz na przyswojenie wiedzy zaczerpniętej z filmu. Następny etap , w którym dzieci mogły puścić wodze fantazji i popisać się swoja kreatywnością to warsztat plastyczny. Uczestnicy wypracowując własny pomysł na stworzenie plakatu ekologicznego wyruszyli do społeczności lokalnej z apelem wypisanym jako hasło przewodnie . Ekologiczne przesłanie to hasło nawiązujące do dbania o przyrodę. Demonstracji ekologicznej przygotowanej przez dzieci towarzyszyły piosenki “ Nasza planeta Ziemie” oraz “ Ziemia zielona planeta” oraz przebrania dzieci przygotowane z pomocą rodziców.

Następnym etapem projektu było rozpoczęcie działań pod hasłem „ Skąpani w powietrzu”. A dokładniej dotyczył on pyłków i zapylonego powietrza. Celem działań było zapoznanie z niektórymi przyczynami zapylenia powietrza unoszący się w powietrzu pył ziemi, pyłki roślin, pyły z fabryk i hut. Zainteresowanie dzieci skutkami przebywania w zapylonym , zanieczyszczonym powietrzu mogły poznać na własnym przykładzie. Dzieci zapoznały się również z działalnością ludzi chroniących powietrze przed dalszym zanieczyszczeniem. Tydzień przebiegał pod hasłem działań laboratoryjnych. Podzielenie się na kilka grup i założenie kółek identyfikacyjnych ułatwiających zapamiętanie zespołu było dobrym pomysłem na dalszy ciąg starań o czyste powietrze wokół nas. Zainspirowane z pomocą nauczyciela działanie przedstawiające w działaniach plastyczno- konstrukcyjnych temat skażonego powietrza na zawsze pewnie pozostanie w pamięci małych badaczy. Porównanie smoka ze smogiem pod przewodnim hasłem „ Żyj w czystym powietrzu” wyrażały dzieci w specyficzny sposób. Prace dzieci wyeksponowane jako dekoracja dało do myślenia dorosłym, którzy oglądali awangardowe prace swoich pociech. Towarzysząca muzyka poważna podczas prac plastyczno- technicznych pomagała w rozwijaniu inwencji twórczej. Repertuar zaczerpnięty z kolekcji Mozarta ( „ Czarodziejski flet”) , Vivaldiego ( „Cztery pory roku”) oraz Girauda ( „ Słońce umarło”) pomógł odważnie i spontanicznie wyrazić swoje odczucia i skojarzenia.

Kolejny etap projektu to tydzień poświecony ekologii pod hasłem „ Chora gleba – chore rośliny - jak im pomóc?”. Mali badacze wybierając się w teren zapoznali się z niektórymi przyczynami zatrucia i zanieczyszczenia gleby. Badały stan roślin w skażonej glebie metoda laboratoryjną. Największą radość dał dzieciom pobyt w gospodarstwie agroturystycznym w którym mogły zobaczyć utytułowane pojemniki na materiały odpadowe i kompostowniki oraz przybliżona im została tematyka związana z naturalnymi metodami użyźniania gleby. Uzupełnieniem wiedzy dzieci było sięgnięcie do literatury m.in. „ Na ratunek Ziemi”, „ Katastrofy ekologiczne „ i inne ciekawe pozycje.
Po raz kolejny Mali Ambasadorowie Środowiska dowiedzieli się po działaniach terenowych o potrzebie segregacji śmieci wytwarzanych przez człowieka. Wykonany album „ Zdrowa gleba- zdrowe rośliny” był następnym działaniem dzieci . Pomysłów na temat prac było wiele. Album został wykonany wieloma technikami i przez cały czas trwania projektu uzupełniany pomysłowymi ilustracjami dzieci.

Ciekawą formą przybliżenia tematyki ekologii był teatrzyk na motywach bajki „ Czerwony Kapturek” zmodyfikowany na potrzeby dzieci. Nie zabrakło również scenek dramowych m.in. „ Dzieci w lesie” i „ Czysto wokół nas” niosące przesłania ekologiczne. Przybliżeniu dzieciom problemów czystości na Ziemi posłużyło również przedstawienie wystawione przez nauczycieli pt. „ Pospieszmy na ratunek” .

Ciekawa forma zadawanych pytań oraz prostych pomysłów na dbanie o środowisko utrwaliło w małych odbiorcach pozytywny stosunek do świata przyrodniczego. „Zdrowa i chora rzeka” to temat spotkania z rodzicami podczas wspólnego wykonywania makiety środowiska czystego i zanieczyszczonego. Pracę wykonywali na papierze do drukarki igłowej w dwóch kolorach gdzie jeden kolor symbolizował rzekę zdrową, drugi chorą. Projekt zakończył się tygodniem poświeconym ekologii pod specyficznym podsumowującym hasłem : „ Patrzę na świat oczami ekologa - badam, doświadczam, analizuje”. Faza przeglądu zmian w dziecięcym rozumieniu zagadnień ekologicznych pozwoliła w znaczący sposób podjąć działania zmierzające do poszanowania otaczającego nas środowiska. Dzieci podczas działań proekologicznych potrafiły wysnuć wnioski dotyczące zagrożeń środowiska, rozumieć znaczenie słów „ ekologia” i „ ochrona środowiska”. Mając świadomość iż jakość środowiska gwarantuje życie i zdrowie wszystkich organizmów na ziemi dzieci samodzielnie skonstruowały kontener z wytłaczanek po jajkach aby dać przykład lokalnej społeczności jak należy dbać o nasze środowisko. Innym przykładem wszczepienia wrażliwości ekologicznej było skonstruowanie oczyszczalni wody i wykonanie filtra do wody z plastikowej butelki i materiałów filtrujących przyniesionych przez gościa zaproszonego z Oczyszczalni ścieków.

Akcja przeprowadzona w sklepie spożywczym to następny etap projektu a zarazem droga do zmniejszenia objętości śmieci w domowym koszu bowiem moment zakupu to decydująca chwila. Kupując produkty zwracamy uwagę na opakowanie - takimi słowami zaczynała się rozmowa dzieci z klientami sklepu.....działania te przyniosły efekt zadowalający. Bezpieczna gospodarka odpadami wg małych ambasadorów środowiska polegać ma bowiem na realizacji zasady 3xR, tzn. unikanie odpadów reduce, wielokrotne wykorzystanie reuse, i ponowne przetwarzanie surowców recykling. Te trudne słowa wytłumaczone dzieciom przez zaproszonych gości dały przełożenie w kolejnych działaniach tym razem praktycznych. Selektywna zbiórka będąca źródłem surowców, których ponowne przetworzenie wymaga najczęściej dużo mniejszych nakładów niż w przypadku produkcji wykorzystującej surowce pierwotne, nie wpłynęła na degradacje krajobrazu. Mali badacze dzielnie bronili i pilnowali tego, aby do wytyczonych pojemników na odpady okoliczni mieszkańcy wrzucali tylko to co w nich być powinno. Hasło które towarzyszyło dzieciom to” gromadząc makulaturę- ratujesz drzewa, gromadząc szkło i metale- oszczędzasz surowce naturalne i energie, gromadząc odpadki kuchenne na kompost – przyczyniasz się do użyźniania gleby”. Przygotowanie kolorowych plakatów promujących unikanie wytwarzania lub segregowanie odpadów spotkało się z przychylnością mieszkańców, którzy z zaciekawieniem czytali proekologiczne treści. Wystąpiło tu konstruowanie nowych znaczeń i wprowadzenie nowego pojęcia, reguły itd. ciągle w odniesieniu dziecięcych pytań i hipotez. W tej fazie podejmowane były działania mające doprowadzić do rewizji posiadanej wiedzy, do budowania nowych znaczeń. Przy działaniach badawczych, jest niezwykle ważne aby dzieci same formułowały pytania oraz proponowały możliwe odpowiedzi. Eksperyment i działania praktyczne okazały się szczególnie dla dzieci atrakcyjne z odniesieniem do używanego przez nich słownictwa i posiadanej wiedzy. Uruchomione myślenie: nie wiem, ale myślę, że to mogłoby być tak.... stało się cenne poznawczo, było także zaproszeniem dzieci do wspólnego wymyślania działań weryfikacyjnych. Podjęta próba mająca nakreślić konsekwencje zaobserwowanych działań i zdarzeń czemu to może służyć; czy teraz rozumiem dlaczego....pytamy też: co jeszcze jest z naszym stwierdzeniem związane...miało na celu sprawdzenie hipotez, bo to przecież one przewidywały jakieś rozwiązanie. Zainspirowane myślenie: myślałem, że ...a stało się tak...taki właśnie sposób rozumowania był podstawowym wskaźnikiem uczenia się. Ślubowanie na Ambasadora i Przyjaciela Lasu było okazją do spotkania z Leśnikiem.
„Ślubuję, że: nie będę łamać gałęzi, nie będę zrywać roślin chronionych, nie będę podpalać traw, nie będę hałasować w lesie, nie będę śmiecić, nie będę niszczyć ptasich gniazd, a zimą będę dokarmiać ptaki”. Otrzymane od Leśnika legitymacje „ Przyjaciela lasu” to pomysł zmierzający do wszczepienia w młode charaktery odpowiedzialności za las i jego otoczenie. Podobnie jak przygotowane przedstawienie o duszkach: Wodnoludku, Nieboludku i Trawoludku.

Były sobie trzy duszki: Wodnoludek, Trawoludek i Nieboludek. Każdy z tych duszków opiekował się swoją krainą. Wodnoludek dbał o rzeki, jeziora, morza. Pilnował, aby rybki pływały w czystej wodzie, nad wodą rosły rośliny, w których mieszkały zwierzęta i ptaki. Trawoludek mieszkał wśród łąk i lasów - opiekował się kwiatami, trawą, drzewami, ptakami i zwierzętami. Nieboludek fruwał wysoko, az do słonka. Ten duszek pilnował, aby powietrze było czyste. Duszki bardzo dużo pracowały, starały się aby wszyscy byli zadowoleni i szczęśliwi, ale nie zawsze im się to udawało. Popatrzcie, co ludzie potrafią zrobić w ich krainach. Oglądanie ilustracji przedstawiających przyrodę naturalną i zniszczoną dało wiele do myślenia i zainspirowało do innych twórczych działań. Wykonanie Trawoludka, Wodnoludka i Nieboludka z odpadów: starych gazet, rurek z papieru toaletowego było okazją do wymiany swoich spostrzeżeń na tematy ekologiczne. Praktycznym pomysłem i pamiątką dla przyszłych pokoleń było również stworzenie wspólnie z nauczycielem pod okiem Stowarzyszenia „ Prym” Kalendarza Ambasadora Środowiska. Dni wytyczone w ekologicznym kalendarzu wg autorów „ mają być pretekstem do przeprowadzenia zajęć ekologicznych w przedszkolu i krokiem dla ratowania życia na naszej planecie.” Stosowanie nowo wprowadzonych kategorii, szukanie odniesień praktycznych dla wyprowadzonych wniosków, oraz zestawienie uzyskanych wyników pracy ze swoją i innych uprzednią wiedzą to ujawnienie ostatniej fazy konstruktywistycznego modelu uczenia się i nauczania. Najlepiej jeżeli dzieje się to właśnie poprzez rozwiązywanie nowych problemów – nie zaś przez proste opowiadanie gdzie to może mieć zastosowanie. Wszystkie działania dzieci przebiegały zgodnie z fazami w konstruktywistycznym modelu nauczania. W efekcie utrwalona wiedza regulowała zachowania uczniów oraz interpretacje zjawisk przyrodniczych. Efekt ten widać wyraźnie pośród dzieci które wiadomości na temat środowiska i jego ochrony zdobywali samodzielnie, którzy znaleźli osobistą przyczynę do podejmowania wysiłku z potrzeby samodzielnego zrozumienia czegoś. Projekt przeprowadzony został metodami aktywizującymi, które przez rozrywkę, proekologiczne filmy i zabawę ( gry ruchowe, konkursy, ciekawostki, ...) przybliżyły dzieciom nie łatwy temat ochrony i roztaczania opieki nad naszym cennym środowiskiem. Dzieci do współpracy zaprosiły wyjątkowych patronów projektu : Stowarzyszenie „Prym” działające w lokalnej Gminie, Animatorów Ochrony Wód i Zanieczyszczeń, Ornitologa współpracującego z lokalnym radiem, Leśnikiem z Nadleśnictwa współpracującego z przedszkolem, oraz Technika zoologa – właściciela gospodarstwa agroturystycznego.

W zrealizowanym projekcie ekologicznym zarysowały się fazy konstruktywistycznego modelu nauczania i uczenia się tj :
1) faza orientacji i rozpoznania wiedzy wyjściowej
2) faza ujawniania wstępnych pomysłów i idei związanych z tematem zajęć
3) faza restrukturyzacji wiedzy
4) faza przeglądu zmian w uczniowskim rozumieniu zagadnień
5) faza aplikacji nowej wiedzy

Opracowała
KATARZYNA WOJTCZAK
Publiczne Przedszkole w Poddębicach