Rola rodziny i Kościoła w wychowaniu młodzieży według kardynała Stefana Wyszyńskiego

Rodzina jest najbliższym środowiskiem, które w znaczący sposób oddziałuje na rozwój i uspołecznienie każdego młodego człowieka. Poprzez własny przykład i działanie rodzina wpływa na jego osobowość, rozwój zainteresowań, nawyki, upodobania przekonania oraz światopogląd. K. Ferenz, podkreśla, że rodzina jest pierwotną grupą o charakterze społecznym, która pośredniczy pomiędzy jednostką a systemem społecznym . Młody człowiek poprzez życie rodzinne uczy się i przygotowuje do życia w społeczeństwie, jakim jest naród.
Kardynał Wyszyński wiele miejsca w swoim nauczaniu poświęcał rodzinie, obronie jej praw oraz zadaniom i obowiązkom stojącym przed nią. Prymas zauważał, że w epoce industrialnej, coraz wyraźniej odchodzono od modelu tradycyjnej rodziny. Wraz ze wzrostem indywidualnych potrzeb konsumpcyjnych, kryzysu wartości uniwersalnych i ogólnoludzkich, rodzina stawała się coraz bardziej zagrożona i podatna na rozpad. Wyszyński wskazywał na wartość wychowawczą środowiska rodzinnego i podkreślał rangę rodziny ukazując jej pozytywne aspekty wynikające z tradycji chrześcijańskiej . Zwracał uwagę na sakramentalny charakter małżeństwa. W rodzinie widział podstawową społeczność stanowiona przez Boga. Uważał, że rodzina, która żyje zgodnie z zasadami wiary chrześcijańskiej może skutecznie bronić się przed różnymi niebezpieczeństwami zarówno wewnętrznymi jak i pochodzącymi z zewnątrz . Priorytetowe miejsce rodziny w wychowaniu upatrywał w fakcie, ze rodzina powołując do życia nowego członka, jakim jest dziecko-dar Boży, bierze za nie odpowiedzialność i wprowadza je w świat. Prymas podkreśla, że dziecku nie wystarczy tylko dać życie, ale trzeba je w to życie wprowadzić i wychować po chrześcijańsku. Wymaga to od rodziców wzajemnej współpracy i porozumienia opartego na mądrej i rozumnej opiece pełnej miłości . W rodzinie, którą Kardynał Wyszyński nazywa najmniejszą i najtrwalszą komórką, człowiek nieustannie się odnawia, zdobywa doświadczenia, zdobywa mądrość i uczy się miłości. Prymas zdając sobie sprawę, że proces wychowania realizuje się nie tylko w wyniku podejmowanych celowych i świadomych działań, ale także pod wpływem środowiska, podkreśla ważność atmosfery tego środowiska. Wzajemne relacje pomiędzy członkami rodziny oparte na serdecznym porozumieniu i miłości sprzyjają integralnemu i wielowymiarowemu rozwojowi młodego człowieka. Kardynał Wyszyński w swoim nauczaniu nawoływał rodziny do dbałości o właściwy klimat życia rodzinnego. Pragnął, aby rodzina zachowała swoją sakramentalną godność i wypełniała jak najlepiej swoje zadania. Uważał, że rodzina wychowując nowego człowieka wychowuje nowego obywatela i służy narodowi. Dlatego państwo powinno przede wszystkim zapewnić godne warunki rozwoju każdej rodzinie. Prymas postulował, aby rodzinie przyznano pierwszeństwo w ustroju społecznym i politycznym . Dla rodzin wychowujących liczne potomstwo, domagał się od państwa dodatkowych środków, które zapewnią im prawidłowy rozwój i zabezpieczą byt. Dla matek pracujących, wnioskował o skrócenie godzin pracy, aby mogły zająć się swoimi dziećmi i ich wychowaniem. Upominał się także o prawa ojców i o godziwą zapłatę za pracę, która pozwoli utrzymać im rodzinę. Na każdym kroku podkreślał pełną godności i odpowiedzialności rolę obojga rodziców w wychowaniu dzieci. To rodzice, jako pierwsi wychowawcy ukazują młodemu człowiekowi życie, które nie jest zlepkiem fantastycznych wyobrażeń, lecz realną rzeczywistością ukazującą oblicze prawdziwego człowieka . Widział w rodzinie naturalne środowisko, gdzie młody człowiek dojrzewa, kształtuje poczucie swojej tożsamości i godności. Prymas przypisywał rodzinie rolę najlepszej szkoły cnót społecznych oraz skuteczne narzędzie humanizacji i personalizacji społeczeństwa . Kardynał Wyszyński podkreślał prawo rodziców do wychowania swoich dzieci. Priorytet rodziny do wychowania dzieci młodzieży widział w jej historycznej trwałości i pierwszeństwie przed innymi społecznościami . Uważał, że rodzinie przysługuje prawo do wychowania, ponieważ istniała wcześniej niż inne społeczności: „Doświadczenie historyczne poucza, że najbardziej trwałą społecznością jest rodzina i dlatego też jej prawa są w dziedzinie wychowania szczególne” . Każda rodzina ma, więc prawo do wychowania swoich dzieci i zapewnienia im godnych warunków bytowania. W wychowaniu dzieci, Kardynał podkreśla prawo wychowania religijnego, które wynika z prawa Bożego i kanonicznego. Na mocy tego prawa rodzice chrześcijańscy mają niezbywalne prawo do wychowania swojego potomstwa zgodnie ze swoją wiarą. Prymas uważa, że największym darem, jaki powinni przekazać rodzice katoliccy swoim dzieciom jest dar wiary, miłości i nadziei . Rodzice uczestnicząc w Bożym planie zbawienia mają za zadanie doprowadzić swoje dzieci do Boga. Powinni wprowadzić je w życie sakramentalne i liturgiczne Kościoła i umacniać swoja więź przez modlitwę i pobożność. Kardynał Wyszyński był przekonany, iż religijność rodziców, ich osobisty przykład w szczególny sposób wpływa na dzieci i na ich przyszłe zachowanie oraz praktykowanie wiary. Od rodziców domagał się prawdziwego świadectwa wiary i otwarcia oraz wrażliwości na potrzeby młodzieży i dzieci. Nauczanie Kardynała stanowiło nie tylko wykładnię zasad wychowania religijnego, ale obejmowało swym wymiarem całego człowieka i wszelkie jego sprawy uwikłanego w rzeczywistość polityczno-społeczną. Według niego zadaniem rodziców katolickich jest nie tylko wprowadzenie do praktyk religijnych i odpowiedzialności za wiarę i Kościół, ale także odwołanie się do ponadczasowych wartości, takich jak dobro, miłość, prawda, piękno, wolność i sprawiedliwość. Prymas Wyszyński widząc liczne zagrożenia czyhające na młodego człowieka żyjącego w zmiennej rzeczywistości, podkreślał, że Kościół i naród pokładają swoja nadzieję w rodzicach. Nawoływał i popierał organizowanie duszpasterstwa dla młodych małżeństw. Z wielką aprobatą odnosił się do ruchu duszpasterskiego Rodziny Rodzin, który powstał w latach pięćdziesiątych i był poświęcony odrodzeniu polskich rodzin . W ramach programu duszpasterskiego w trosce o zachowanie religijnego charakteru rodziny polskiej, przeprowadził Wielką Nowennę Tysiąclecia, w której programie ujął najważniejsze zadania dla chrześcijańskich rodzin. Główne hasła programowe tej nowenny to: „Świętość małżeństwa katolickiego”, „Rodzina Bogiem silna”, „Młodzież wierna Chrystusowi” .
Według Kardynała Wyszyńskiego wychowanie rodzinne ma istotny wpływ na kształtowanie się osobowości dzieci i młodzieży na ich zainteresowania, postawy społeczne, moralne i światopoglądowe. Rodzina odgrywa także ogromną rolę w przekazywaniu wzorów zachowań, ideałów osobowych i systemu wartości młodemu pokoleniu. Przygotowuje do przyszłego życia i pełnienia ról społecznych. Rodzice powinni troszczyć się o rozwój umysłowy swoich dzieci, zachęcać je do aktywności i rozwijania zainteresowania sprawami otoczenia. Powinni w nich kształtować poczucie odpowiedzialności oraz solidarności społecznej . Najskuteczniejszą metodą rodziców w wychowaniu dzieci, aby osiągnęły dojrzałość chrześcijańską jest według niego przykład świadectwa życia rodziców, opartego na miłości i prawdziwej wierze. Istotną rolę w skutecznym wychowaniu młodego człowieka jest także wychowywanie i działanie poprzez słowo . Za pomocą słowa, rodzice mogą wyrazić miłość, troskę oraz przekazać dobre rady swoim dzieciom a także napominać i przestrzegać je przed zagrożeniami. Aby słowo było skutecznym narzędziem w wychowaniu konieczne jest posiadanie przez rodziców autorytetu i uznania w oczach dzieci. Dlatego tez wszelkie kontakty rodziców z dziećmi w rodzinie powinny opierać się na miłości, zaufaniu, szacunku i szczerości. Wyszyński zachęcał rodziców, szczególnie dorastającej młodzieży, aby szanowali prawa ludzi młodych do samostanowienia o sobie i niezależności. Postulował, aby rodzice wobec błędów młodości swoich dzieci, w sytuacjach konfliktowych okazywali im cierpliwość i wyrozumiałość przy równoczesnym zachowaniu zdrowego krytycyzmu i spokoju. Zdaniem Wyszyńskiego w wychowaniu nie powinno być miejsca na przymus i użycie siły. Uważał, że stosowanie przez rodziców wobec dzieci licznych kar, zwłaszcza cielesnych oraz demonstracja władzy, siły i przymusu jest bezużytecznym i nieskutecznym środkiem w wychowaniu. Wychowanie powinno opierać się na rozumnej miłości, otwarciu na drugiego człowieka i poszanowaniu jego godności. Powinno także gwarantować integralny i pełny rozwój osoby ludzkiej we wszystkich jej wymiarach i przygotowywać do życia. Styl wychowania proponowany przez Kardynała Wyszyńskiego miał prowadzić do spotkania z Chrystusem i Kościołem oraz doprowadzić do pełni dojrzałości chrześcijańskiej, do pełni człowieczeństwa.
Udział Kościoła w wychowaniu młodzieży zdaniem kardynała Wyszyńskiego ma bardzo duże znaczenie i odgrywa ważną rolę w kształtowaniu prawego sumienia i struktury moralnej młodego człowieka. Podstawowymi funkcjami urzeczywistniania się Kościoła jest jego działalność nauczycielska, pastoralna oraz liturgiczna . W encyklice Humanae vitae Kościół jest nazwany Matką i Nauczycielką wszystkich ludów . Prymas przypisywał Kościołowi rolę nauczyciela ludzkości, i uzasadniał jego prawo do wychowania oraz przysługujący mu zakres zadań i powinności. Funkcja wychowawcza Kościoła w kształtowaniu religijnej i moralnej postawy człowieka, była centralnym tematem jego nauczania. Udział Kościoła w wychowaniu posiada według niego, potrójny charakter: historyczny, aktualny i postulatywny . A. Rynio zauważa, że Prymas Wyszyński już w swojej pracy doktorskiej podkreślał historyczne znaczenie funkcji wychowawczej Kościoła . Powinności wychowawcze Kościoła wynikają z jego nadprzyrodzonego charakteru i ewangelicznego posłannictwa: (Mt 28, 19-20) „Idąc tedy nauczajcie wszystkie narody...” . Zadanie to, upoważnia Kościół do głoszenia prawd wiary i moralności oraz obejmuje wszystkich ludzi. Misja Kościoła w dziedzinie wychowania jest szczególna i dotyczy doprowadzenia człowieka do Boga i do osiągnięcia szczęścia wiecznego-zbawienia. Powinność wychowawcza Kościoła przejawia się w rozpowszechnianiu podstawowych zasad wychowania i w pracy wychowawczej. Zadanie to, Kościół wykonuje poprzez działalność apostolską kapłanów oraz świeckich i poprzez ich przykład i świadectwo życia. Jest to wychowanie otwarte na każdego człowieka, ukazujące prawa i obowiązki osobiste oraz społeczne . Kardynał Wyszyński uważał, że jednym z podstawowych zadań wychowawczych Kościoła jest ukazanie ludziom życia zgodnego z planem Bożym i z Jego prawem miłości, wpisanym w serce człowieka. Prymas pragnie, aby młodzi ludzie najpierw szukali wartości duchowych, ukrytych w naturze ludzkiej przez Stwórcę i budowali w oparciu o nie Królestwo Boże na ziemi. Szczególnie ważnym zadaniem Kościoła wobec młodzieży jest rozwijanie daru wiary i religijności oraz doprowadzenie młodych do pełni dojrzałości w Chrystusie . Pełnia ta miała się wyrażać we wzrastaniu człowieka w przyjaźni z Chrystusem, naśladowaniu Go swoim przykładem życia. Zadaniem wychowawczym Kościoła w umacnianiu przyjaźni z Bogiem jest włączenie młodych ludzi do świadomego i czynnego uczestnictwa w kulcie liturgicznym, sakramentach świętych i słuchaniu Słowa Bożego. Według Kardynała Wyszyńskiego, udział młodzieży w życiu liturgiczno- sakramentalnym stanowi najistotniejszy czynnik wychowujący chrześcijanina . Pragnieniem Prymasa była odnowa wiary, miłości i więzi społecznej w jedności z Chrystusem. Mając na uwadze wychowanie do czynnego uczestnictwa w życiu religijnym podkreślał rolę parafii, jako środowiska kształtującego i formującego osobowość chrześcijanina. Parafia będąca znakiem widzialnego Kościoła jest miejscem wspólnoty, gdzie dokonuje się przekazywanie prawdy objawionej, a życie eucharystyczne pomaga i obdarza łaską oraz uświęca człowieka . Parafialne wychowanie liturgiczne miało także uczyć miłości do sztuki i muzyki sakralnej oraz rozwijać postawę apostolstwa i służby drugiemu człowiekowi. Kardynał Wyszyński był zdania, że skuteczność działania apostolskiego uwarunkowana jest przede wszystkim zjednoczeniem z Chrystusem, dlatego przed duszpasterzami Kościoła stawiał szczególne zadania mające przygotować młodego człowieka do włączenia go w służbę apostolsko-misyjną. Zalecał, aby duszpasterze i wychowawcy pogłębiali swoją wiedzę o życiu ludzi młodych, poznali ich potrzeby i dążenia, odznaczali się żywą wiarą i ukazywali młodzieży Chrystusa, jako Przyjaciela. Prymas proponował duszpasterzom sposoby działania polegające na zachęcaniu młodzieży „do dobrego i powstrzymywanie od złego” przy użyciu takich środków jak: zachęta, pomoc, pochwała, ostrzeżenie, upomnienie, nakaz . Duszpasterze mieli zachęcać młodzież do pracy nad sobą, konstruktywnych działań poprzez stawianie jej wysokich i pozytywnych wymagań. Podkreślał także konieczność systematycznej pracy z młodzieżą, która powinna opierać się na wzajemnym zaufaniu, szacunku i przyjaźni. Zasadniczym zadaniem duszpasterzy było przygotowanie młodego człowieka do służby Chrystusowi w Kościele, służby wobec braci . Za niezwykle istotne w wychowaniu młodzieży Prymas uważał ukazywanie cennych i pozytywnych wartości w samym człowieku, jego życiu, rodzinie, narodzie, Kościele, pracy zawodowej . Program wychowania duszpasterskiego nakreślony przez Kardynała uwzględniał potrzeby, dążenia młodzieży do autentyzmu, prawdy, szacunku, wolności i sprawiedliwości. Środkami umacniającymi postawę wiary o szczególnym znaczeniu była Msza Święta, modlitwa, sakramenty, nabożeństwa liturgiczne. A. Rynio wśród metod proponowanych przez Kardynała Wyszyńskiego w wychowaniu religijno- moralnym wyróżnia metodę Voir-Juger-Aigir , postulowaną przez księdza J. Cardijna na terenie Belgii i Francji po 1925 roku . Metodę tę zalecał także papież Jan XXIII w encyklice Mater et Magistra . Polegała ona na prowadzeniu akcji apostolskiej wychowawczej i społecznej przy czynnym udziale młodzieży, której zadaniem jest dostrzeżenie swojego stanu, ocenienie go i zaprojektowanie oraz wdrożenie odpowiednich zadań . Metoda ta pozwalała odkryć kreatywność młodego człowieka i zachęcić go do aktywności na rzecz rozwoju swojej religijności, wiary i człowieczeństwa.
Zakres wychowawczej funkcji Kościoła w kształtowaniu młodzieży jest bardzo rozległy. Kościół odgrywa istotną rolę w wychowaniu młodego człowieka, jego formacji duchowej w harmonii z łaską wiary, miłości i nadziei. Poprzez swój nadprzyrodzony charakter pragnie doprowadzić człowieka do osiągnięcia pełni dojrzałości chrześcijańskiej. Pomaga kształtować prawe sumienie człowieka, rozwijać jego osobowość, uzdalniać do wyboru dobra i doprowadzić do doskonałości. Wskazuje drogę do kształtowanie wnętrza, oświeca sumienie człowieka światłem prawdy, umacniania wolę do wyboru dobra, czynienia dobrych uczynków i unikania zła. Ponadto stara się ochronić młodzież przed zamętem moralnym proponując jasne zasady postępowania oparte na uniwersalnych wartościach : miłości, prawdzie, sprawiedliwości, dobru i wolności.
Podsumowując powyższe rozważania na temat rodziny i Kościoła w wychowaniu młodzieży, można powiedzieć, że ich rola jest ogromnie ważna. Rodzina jest najważniejszą grupą społeczną, która w decydujący sposób wpływa na młodego człowieka i jego życie. Przygotowuje go do funkcjonowania w społeczeństwie, pomaga rozeznać i przyswoić zasady i normy oraz wartości i wzorce kulturowe. Rodzina jest najważniejszym środowiskiem wychowawczym młodego człowieka, ponieważ tkwią w niej największe możliwości jego wielowymiarowego rozwoju . W rodzinie człowiek bierze swój początek, rodzi się, uczy podstawowych czynności i sprawności życiowych. Zdobywa doświadczenia, uczy się relacji społecznych, rozwija życie emocjonalne i intelektualne oraz wrażliwość na wartości wyższe, duchowe. Dlatego tak istotne jest, aby rodzina, na której ciąży ogromna odpowiedzialność za wychowanie młodego człowieka była środowiskiem prawidłowo funkcjonującym w społeczeństwie. Kardynał Wyszyński zdając sobie sprawę z licznych trudności, które przeżywają rodziny, nawoływał, aby zwrócić się ku Bogu i w nim szukać wsparcia oraz siły. Zwracał się do rodziców katolickich, aby podjęli pracę nad sobą i w duchu chrześcijańskich zasad i moralności starali się wychowywać swoje dzieci. Prymas uważał, że o efektach wychowana, oprócz odpowiednich metod, środków, technik i narzędzi decyduje przede wszystkim człowiek, jego dojrzałość i poczucie odpowiedzialności. Korzystał z każdej okazji, aby przypominać o prawach człowieka i o prawach rodziny, której przyznawał priorytetową rolę w wychowaniu młodego człowieka. Nie pomijał także w swoim nauczaniu roli szkoły i państwa oraz narodu w wychowaniu i nauczaniu młodzieży. Kardynał Wyszyński apelował do każdego człowieka, aby szanował godność własną i godność drugiej osoby, budował ład Boży oraz bronił prawdy.Prymas pragnął ukazać wizję wychowania młodzieży w poszanowaniu Bożych prawd w duchu moralności chrześcijańskiej. Zwracał się do władz państwowych, by uznała, że największą i najcenniejszą wartością narodu jest człowiek. Będąc duchowym ojcem narodu i nauczycielem troszczył się o wszystkie „dzieci Boże” powierzone jego prymasowskiej posłudze.

Bibliografia
Drożdż B. (1997). Wychowawcza funkcja Kościoła w społeczeństwie pluralistycznym, Studium pastoralne. Legnica.
Ferenz K. (1993). Wprowadzanie dzieci w kulturę. Wrocław.
Majka J. (1987). Katolicka nauka społeczna. Rzym.
Paweł VI. (1999). Humanae vitae, nr 19,. Wrocław.
Romaniuk K. (1980). Pismo święte Nowego Testamentu. (Romaniuk K., Red.) Poznań.
Rynio, A. (1995). Wychowanie młodzieży w nauczaniu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Lublin.
Skreczko A. (2007). Wychowanie domowe. Białystok.
Wyszyński S. Kazania i przemówienia autoryzowane w tomach 1-67 (1956- 1981). Warszawa: Archiwum Prymasowskie Jasnogórskich Ślubów Narodu, "Gabinet Warszawski".