Rozwój motoryki małej u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie z autyzmem

Motoryka mała to sprawność ruchowa dłoni i palców. To rodzaj bardzo precyzyjnej koordynacji, w której zasadniczą rolę odgrywają mięśnie krótkie.
Doskonalenie małej motoryki odbywa się od najwcześniejszych lat życia dziecka. Początkowo jest to umiejętność chwytania zabawki, następnie układanie klocków, rysowanie, czynności samoobsługowe, aż w końcu bardziej precyzyjne czynności takie jak sznurowanie butów czy odpowiedni chwyt narządu pisarskiego. Zaburzenia w zakresie motoryki małej nie mijają same, a raczej się nawarstwiają .
Rozwój motoryki małej jest ściśle połączony z rozwojem motoryki dużej, czyli ogólnej sprawności ruchowej człowieka. Trzeba najpierw dbać o stymulowanie wszechstronnej aktywności ruchowej, by dziecko mogło potem wykonywać złożone ruchy motoryki małej. Niewątpliwie istotne jest tutaj to, że każdą sprawność motoryczną trzeba opanowywać osobno, ponieważ różni się ona pod pewnymi względami od pozostałych sprawności. Motoryka nie jest wrodzona, musimy ją nieustannie rozwijać.
Czynności z zakresu motoryki małej pobudzane są przez naśladowanie, percepcję, motorykę dużą, a przede wszystkim koordynację wzrokowo – ruchową.
Zaburzenia w rozwoju motorycznym przejawiają się mniejszą precyzją ruchów i wolniejszym ich tempem. W przypadku motoryki małej, objawiają się one najczęściej poprzez:
- opóźnienie rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku)
- brak lub mała precyzja ruchów związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni
- brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia
- zaburzenia koordynacji wzrokowo – ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny pisma, trudności w zadaniach plastycznych)
- niechętne podejmowanie czynności manualnych .
Dzieci z niepełnosprawnościami o charakterze sprzężonym prezentują zaburzenia o podłożu neurologicznym w obrębie wielu sfer .
Rozwój motoryki małej u dzieci autystycznych i niepełnosprawnych intelektualnie jest zróżnicowany. Zależy on w dużym stopniu od stopnia niepełnosprawności umysłowej. Jak wynika z badań, ilorazy inteligencji dzieci autystycznych są znakomitymi wskaźnikami także innych aspektów rozwojowych dzieci autystycznych, jak również ich późniejszych osiągnięć szkolnych .
Dzieci o tym samym ilorazie inteligencji, w podobnym wieku i poziomie dojrzałości społecznej, cechują się wielką różnorodnością w zakresie funkcjonowania poszczególnych zdolności i umiejętności. Dzieci te często różnią się miedzy sobą zdolnościami manualnymi, różne jest bowiem u nich upośledzenie koordynacji wzrokowo – ruchowej rzutującej na precyzję wykonywanych ruchów .
Dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim wykazują zwykle obniżoną sprawność manualną (motoryczną), mają też problemy z wykonywaniem czynności równoczesnych. Liczne badania pozwalają wyróżnić u nich takie cechy nieprawidłowości ruchowych, jak: niezgrabność, flegmatyczność, zwolnienie tempa ruchu, brak koordynacji pomiędzy pracą różnych grup mięśniowych, zbyt silne lub zbyt małe napięcie mięśni powodujące zakłócenia proporcji między szybkością a precyzją ruchów.
Osoby z upośledzeniem umiarkowanym mają słabą koordynację ruchową i obniżoną sprawność manipulacyjną i manualną, jednak są zdolne do wykonywania prostych, praktycznych czynności. Ich ruchy są mało precyzyjne i niezgrabne.
U osób ze znacznym upośledzeniem intelektualnym koordynacja ruchowa i motoryka rąk jest bardzo niska (poważnie upośledzona).
Osoby z głębokim upośledzeniem umysłowym i z autyzmem mają zwykle bardzo słabo rozwiniętą sprawność manualną lub jest ona niewykształcona w ogóle .
Wśród dzieci autystycznych, w normie intelektualnej lub z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, zdarzają się jednostki bardzo zręczne ruchowo, potrafiące wykonywać precyzyjne prace ręczne. Możliwości wyuczenia się niektórych prac mają dobre lub bardzo dobre, ale wykonują je automatycznie. Nawet gdy są bardzo sprawne, obdarzone fragmentami „fenomenalnych” uzdolnień, nie potrafią realizować swoich potrzeb poznawczych i społecznych (wszystkie te sprawności są oparte na wyuczonym automatyzmie, a działanie automatyczne nie prowadzi do myślenia abstrakcyjnego). Zaznaczyć tu należy, że dzieci, które mają słabe napięcie mięśniowe niechętnie wykonują zadania za pomocą rąk. U dzieci takich występują problemy z wykonaniem określonych sekwencji ruchów i kontrolą ułożenia rąk podczas czynności motorycznych. Charakterystyczne są także specyficzne ruchy rąk i nadgarstków, potocznie określane jako trzepotanie .
Nadal brak jest jednoznacznego stanowiska w zakresie opisu klinicznego autyzmu, jak i korelacji autyzmu z niepełnosprawnością intelektualną, co w istotny sposób ogranicza możliwości przedstawienia specyfiki tego zaburzenia .