Zabawy tematyczne a rozwój społeczny przedszkolaka

Zabawa jest szczególnym rodzajem aktywności, która w rozmaitych formach przewija się przez jego życie. Odgrywa ogromną rolę w rozwoju dziecka. Możemy z całą pewnością stwierdzić, że zabawa uczy, wychowuje, dostarcza doświadczeń, stwarza także warunki do komunikowania się, myślenia i twórczości. Jest źródłem wielu pozytywnych przeżyć.
Szczególne znaczenie zabawa odgrywa w wieku przedszkolnym, kiedy to następuje przejście od zabaw indywidualnych do zabaw zespołowych. Zabawa zespołowa spełnia istotną rolę w socjalizacji dziecka, wtedy ono uczy się podporządkowywać swoje osobiste potrzeby i chęci wspólnym działaniom.
Zabawa jako środek ekspresji oraz podstawowy rodzaj działalności w wieku przedszkolnym w sposób naturalny zaspokaja potrzebę ruchu, emocjonalnych doznań i przeżyć estetycznych, oraz społecznych kontaktów z innymi dziećmi i dorosłymi. Stwarza też okazje do zbierania doświadczeń i obserwacji oraz wiąże się z twórczością plastyczną, konstrukcyjną oraz z ekspresją słowną, ruchową, muzyczną i wokalną (M. Dmochowska, 1980).
Rozwój społeczny dziecka w wieku przedszkolnym wiąże się przede wszystkim z wejściem w nowe środowisko, jakim jest przedszkole. Właśnie w przedszkolu uczy się integrować z nową grupą społeczną, przyswaja zachowania i wzorce w niej obowiązujące. Dzięki rówieśnikom poszerza swoją wiedzę o różnych rolach społecznych, które podejmuje podczas wspólnej działalności zabawowej. Pobyt w przedszkolu umożliwia także zdobycie doświadczeń w nawiązywaniu kontaktów społecznych i przygotowuje do kolejnego wyzwania w życiu, jakim jest podjęcie nauki w szkole.
Młodsze dzieci, 3,4 latki, przejawiają aktywność w zabawach samotnych i równoległych, naśladując działania bawiącego się obok kolegi czy koleżanki. Nie wchodzą jednak w interakcje, jeszcze ze sobą nie współpracują. Pięciolatki są zdolne do zabaw wspólnych, w których każde dziecko podejmuje określone role, wcielając się w lekarza, policjanta, nauczyciela czy strażaka. Dzięki zabawom „na niby” poznają role społeczne- rodzinne i zawodowe. Zazwyczaj dzieci intuicyjnie przyjmują role zgodnie z własną płcią- dziewczynki wcielają się w role kobiece, a chłopcy w role męskie. Wraz z wiekiem, około szóstego roku życia, pojawiają się zabawy zespołowe, które integrują maluchy wokół wspólnego celu. Grupa zaczyna współpracować, aby zrealizować wcześniej określony plan. Dzięki zabawom tematycznym, przedszkolaki uczą się negocjowania, kompromisu, współpracy, kontroli emocji, werbalizowania swoich oczekiwań, słuchania partnera. Ponadto odgrywanie przeżyć bohaterów przy jednoczesnym osobistym przeżywaniu odgrywanej roli uczy regulować własne uczucia i rozumieć uczucia innych.
Temat zabawy pojawia się na samym jej wstępie, kiedy dziecko występuje z propozycją zabawy wobec innych dzieci. Pomysł zabawy powstaje zwykle niespodziewanie na tle sytuacji, w której się dzieci znalazły i początkowo zawiera tylko bardzo ogólnikowy plan i zarys zabawy podany jej w temacie np. „Bawmy się w mamusię i córeczki”, „Bawmy się w policjantów”, „Bawmy się w szkołę”. Wyrażenie „bawmy się w coś” kryje w sobie treść społeczną, bo jest to najczęściej zabawa w człowieka wypełniającego jakąś rolę, w której przedmiotem są czynności znane dzieciom z życia codziennego.
Zabawy tematyczne są często małymi przedstawieniami, w których dzieci przedstawiają fragmenty rzeczywistości wcielając się w fikcyjne osoby. Przedstawienie nie posiada z góry zaplanowanego scenariusza, mali aktorzy spontanicznie i na bieżąco kreują swoich bohaterów i modyfikują własne zachowania. Zabawa trzyma się tematu, a zarazem odbiega od niego, nie ma sztywnych reguł. W zabawach tematycznych dzieci same obdzielają siebie rolami. Zabawkom nadają cechy ludzkie i za ich pomocą wypowiadają wewnętrzne potrzeby i pragnienia.
Zabawa tematyczna stanowi dla dziecka w wieku przedszkolnym dobrą szkołę społecznego uczenia się, służy zrozumieniu ról społecznych pełnionych przez osoby dorosłe. Wymaga także umiejętności przestrzegania poczynionych umów, kontraktów oraz radzenia sobie z odmową czy porażką, a więc zdolności do samoograniczania. Dlatego też stanowi doskonałe źródło wiedzy o kształtujących się umiejętnościach społecznych.
W przedszkolu istnieją dogodne warunki do podejmowania przez dzieci zabaw tematycznych, stanowiących nieodzowny element procesu opiekuńczo-wychowawczo-dydaktycznego. Zabawy tematyczne ze względu na swoją specyfikę (tematykę bliską dziecku, zabawki, rekwizyty oraz odgrywanie roli) umożliwiają podejmowanie określonych zachowań, a tym samym kształtują umiejętności niezbędne do prawidłowego funkcjonowania w grupie społecznej. W zabawie tematycznej uwidaczniają się wszystkie umiejętności warunkujące prawidłowy rozwój kompetencji społecznych. Umiejętność komunikowania się, samoograniczenia, empatii i współpracy stanowią podstawę rozwoju społecznego dziecka, którego początki mają miejsce w okresie wczesnego i średniego dzieciństwa.
Pozytywny wpływ zabaw tematycznych na rozwój społeczny małego dziecka jest bezsporny. Stwarzajmy, więc dzieciom warunki do wspólnych zabaw tematycznych, które stanowią dla nas nauczycieli bogate źródło informacji o rozwoju dziecka i dają wskazówki do podjęcia ewentualnych działań terapeutycznych.

Anna Ziębicka

Bibliografia
1. Czub M. (2014). Rozwój kompetencji społeczno-emocjonalnych dziecka.
W: M. Czub (red.), Diagnoza funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka w wieku od 1,5 do 5,5 lat. Warszawa: IBE.
2. Deptuła M. (1996). Koncepcja diagnozy rozwoju społecznego dzieci w klasach HV. Bydgoszcz: Wyd. Uczelniane WSP.
3. Deptuła M. (2013). Rozwijanie kapitału społecznego jako zadanie nauczycieli. Chowanna, 2(41).
4. Dyner W. J. (1983). Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
5. Eisenberg N., Fabes A., Losoya S. (1 999). Reakcje emocjonalne: ich regulacja, korelaty społeczne i socjalizacja. W: P. Salovey, D.J. Sluyter (red.), Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
6. Elkonin D. B. (1970). Psychologia zabawy. Warszawa: WSiP.