Warzywa i owoce w roli głównej - projekt edukacyjny dla uczniów klas czwartych szkoły podstawowej

I. Zajęcia w terenie - wycieczka rowerowa do pobliskiego gospodarstwa ekologicznego.

Cele wycieczki:
- zapoznanie uczniów z zasadami uprawy roślin obowiązującymi w gospodarstwie ekologicznym,
- uświadomienie dzieciom, że produkty pochodzące z gospodarstwa ekologicznego są zdrowsze niż te, które są uprawiane konwencjonalnie,
- kształcenie umiejętności rozpoznawania warzyw i owoców,
- doskonalenie umiejętności obserwacji i zasad korzystania z mapy i legendy,
- zachęcanie do spożywania warzyw i owoców, szczególnie ekologicznych oraz do aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu.

Program wycieczki:
1. Zbiórka przed szkołą i przypomnienie zasad poruszania się rowerem po ścieżce rowerowej.
2. Przejazd rowerami do gospodarstwa ekologicznego.
3. Przywitanie się z właścicielami gospodarstwa.
4. Pogadanka na temat gospodarstwa ekologicznego. Właściciele gospodarstwa opowiadają dzieciom o zasadach uprawy roślin w gospodarstwie ekologicznym. Wyjaśniają uczniom, że
rolnictwo ekologiczne opiera się na produkcji opartej o środki pochodzenia naturalnego, bez użycia chemii:
- nawożenie nawozami organicznymi lub naturalnymi, wytworzonymi we własnym gospodarstwie lub pozyskanymi z innych gospodarstw ekologicznych,
- stosowanie płodozmianu,
- odchwaszczanie mechaniczne, bez chemicznych środków ochrony roślin,
- niestosowanie GMO, czyli roślin genetycznie modyfikowanych.

Nauczyciel i właściciele gospodarstwa uświadamiają dzieciom, że produkty m.in. warzywa i owoce pochodzące z takiego gospodarstwa są zdrowsze, ponieważ zawierają mniej pestycydów i rakotwórczych metali ciężkich oraz innych szkodliwych substancji, a więcej witamin i składników odżywczych niż uprawiane normalnie. Poza tym są smaczniejsze. Dlatego warto je jeść, jak najczęściej.

5. Zabawa pt."Poszukiwacze zdrowia", czyli wędrówka po gospodarstwie z wykorzystaniem mapy.
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Dzieci wyruszają w teren w poszukiwaniu warzyw i owoców. Mają za zadanie dotrzeć we wszystkie miejsca wskazane na mapie, rozpoznać znalezione tam warzywa i owoce oraz wziąć po jednym produkcie ze sobą na miejsce zbiórki. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów, aby podczas wędrówki nie deptali i nie niszczyli rosnących na terenie gospodarstwa roślin. Zabawa kończy się sprawozdaniem grup z wykonania zadania. Dzieci pokazują nauczycielowi zebrane w gospodarstwie produkty i nazywają je. W nagrodę uczniowie mogą wziąć do szkoły znalezione warzywa i owoce, a właściciele gospodarstwa częstują "poszukiwaczy zdrowia" swoimi produktami.

6. Powrót rowerami do szkoły.


II. Zajęcia w sali lekcyjnej

Temat: Poznajemy kolorowy świat warzyw i owoców.
Czas trwania: 2 godziny lekcyjne

Cel ogólny:
- zachęcanie uczniów do codziennego spożywania warzyw i owoców.

Cele szczegółowe:
Uczeń:
- rozpoznaje i omawia przykłady warzyw i owoców z danej grupy kolorystycznej,
- wie, że warzywa i owoce są ważnym źródłem witamin i soli mineralnych,
- wskazuje rejony świata, z których pochodzą warzywa i owoce,
- zna potrawy przyrządzone z warzyw i owoców,
- dba o własne zdrowie.

Metody:
- pogadanka,
- mapa myśli,
- praca z tekstem.

Formy pracy:
- grupowa,
- indywidualna.

Środki dydaktyczne:
warzywa i owoce przywiezione z gospodarstwa, 5 przezroczystych pojemników oznaczonych kolorowymi kartkami, prezentacja multimedialna "Warzywa i owoce w roli głównej", "Atlas warzyw i owoców" lub inne materiały źródłowe o warzywach i owocach, szary papier, kredki, flamastry, mapa fizyczna i polityczna świata lub globus.

Przebieg zajęć:

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby przywiezione z gospodarstwa warzywa i owoce umieścili w przezroczystych pojemnikach oznaczonych odpowiednimi kolorami (zielonym, żółto -pomarańczowym, czerwonym, niebiesko - purpurowym i białym).
2. Nauczyciel przeprowadza z uczniami pogadankę, która ma na celu wprowadzenie do tematu. Zadaje dzieciom pytania:
- Czy lubicie jeść warzywa i owoce?
- Czy jedliście już dzisiaj jakieś warzywo lub owoc?
- Jak często jadacie warzywa i owoce?
3. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów. Następnie wyświetla na tablicy prezentację multimedialną "Warzywa i owoce w roli głównej". Wspólnie z dziećmi analizuje piramidę zdrowego żywienia. Po dokonaniu analizy uczniowie dochodzą do wniosku, że w zdrowej diecie człowieka szczególnie ważne miejsce przypada warzywom i owocom. Nauczyciel wyjaśnia dzieciom, że powinny one stanowić przynajmniej połowę dziennej porcji zjadanej żywności. Należy sięgać po nie kilkakrotnie (5 razy w ciągu dnia) i jadać je w różnej postaci: surowe, gotowane, soki, wywary. Warzywa i owoce są bowiem bogatym źródłem różnorodnych składników odżywczych, które wpływają na stan naszego zdrowia, rozwój, kondycję fizyczną, dobre samopoczucie, koncentrację uwagi itp. Stwierdza też, że jedną z przyczyn zbyt małego spożycia warzyw i owoców jest fakt, że niewiele o nich wiemy. Nauczyciel zapowiada w ten sposób kolejną część lekcji.
4. Nauczyciel dzieli uczniów na 5 grup (dzieci losują kartki w takich kolorach, w jakich występują warzywa i owoce):
- zielonych,
- żółto - pomarańczowych,
- czerwonych,
- niebiesko - purpurowych,
- białych.
5. Grupy otrzymują od nauczyciela zadania do wykonania (takie same dla wszystkich grup). Uczniowie wybierają jedno warzywo lub owoc z pojemnika ze swojej grupy kolorystycznej. Zadaniem grup jest opisanie i zaprezentowanie produktu w ciekawy i barwny sposób. W tym celu uczniowie przygotowują na arkuszu szarego papieru mapę myśli, w której uwzględniają wygląd wybranego warzywa lub owocu, jego pochodzenie, ewentualne odmiany, znaczenie dla zdrowa i urody, przykłady potraw z jego wykorzystaniem oraz ciekawostki. Uczniowie podczas wykonywania zadania korzystają z "Atlasu warzyw i owoców" lub innych materiałów źródłowych. Nauczyciel nadzoruje pracę grup, w razie potrzeby udziela wskazówek i wyjaśnień.
6. Prezentacja pracy grup.
Po zakończeniu wykonywania zadania każda z grup prezentuje efekty swojej pracy. Nauczyciel uważnie słucha wypowiedzi uczniów i ocenia prezentację pod względem merytorycznym, jak i estetycznym.
7. Praca domowa.
Przygotuj samodzielnie w domu własną potrawę z warzyw lub owoców. Napisz w zeszycie przepis na jej wykonanie. Nagraj filmik lub wykonaj zdjęcia dokumentujące to wydarzenie.


III. Temat: Czy znasz warzywa i owoce?

Czas trwania zajęć: 2 godziny lekcyjne.

Cel ogólny:
- usystematyzowanie i utrwalenie wiadomości na temat roli warzyw i owoców w codziennej diecie.

Cele szczegółowe:
Uczeń:
- zna nazwy warzyw i owoców z danej grupy kolorystycznej,
- wie, jakie znaczenie dla organizmu mają poszczególne warzywa i owoce,
- rozumie potrzebę przestrzegania zasad zdrowego żywienia.

Metody pracy:
- quiz tematyczny

Formy pracy:
- grupowa

Przebieg zajęć:

1. Chętni uczniowie prezentują filmiki lub zdjęcia z przygotowywania potrawy z warzyw lub owoców. Nauczyciel podsumowuje i ocenia efekty ich pracy w domu.
2. Turniej wiedzy na temat: Czy znasz warzywa i owoce?
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy według tej samej zasady, co na poprzednich zajęciach. Wyjaśnia dzieciom reguły przebiegu turnieju. Każda grupa wybiera jedno pytanie z trzydziestu. Za każdą poprawną odpowiedź grupa otrzymuje 1 punkt, za brak odpowiedzi lub podanie błędnej 0 punktów. Wygrywa zespół, który otrzyma największą ilość punktów. Turniej trwa tak długo, aż nie wyczerpią się wszystkie pytania.
Przykładowe pytania turnieju:
1. Australijski ptak i egzotyczny owoc mają taką samą nazwę. Podaj ją. (kiwi)
2. Białe warzywo o intensywnym aromacie, które w wierszu Jana Brzechwy "Na straganie" krzyczało "a to feler" to... . (seler)
3. Które z wymienionych warzyw nie pasuje do zestawu? Uzasadnij odpowiedź. Kalafior, chrzan, czosnek, cukinia. (cukinia - należy do grupy zielonych)
4. Wymień 5 nazw warzyw i owoców z grupy zielonych.
5. Może być czerwona, zielona, żółta, a nawet pomarańczowa, ale witaminy C dostarcz tyle co dwie cytryny. (papryka)
6. Należą do grupy niebiesko - purpurowych, wspaniale regulują pracę przewodu pokarmowego. Doskonale smakują jako powidła, niezłe są też suszone. (śliwki).
7. Wysuszone na słońcu winogrona to... . (rodzynki)
8. Przysmak egipskich faraonów. Niewolnicy budują piramidę Cheopsa dostawali ją w swoich racjach żywnościowych. Warzywo to ma ostry smak i charakterystyczny zapach.
9. Można je chrupać w całości. Polecane przed klasówkami i egzaminami, bo wpływa na jasność umysłu. Ma wiele witamin i składników mineralnych. (rzodkiewka)
10. Wymień 5 nazw warzyw i owoców z grupy czerwonych.
11. Te typowo letnie owoce o intensywnej ciemnoczerwonej barwie i wspaniałym aromacie zawierają dużo błonnika pokarmowego i nie tylko. Można je jeść na surowo i w postaci galaretek. Sok z nich to doskonały środek napotny, obniżający gorączkę. (maliny)
12. Jak nazywa się to najczęściej w Polsce spożywane warzywo. Nie można go jeść na surowo, ale świetnie smakuje gotowane lub smażone w oleju? Król Jan III Sobieski sprezentował je swojej ukochanej żonie, Marysieńce, ale długo musiało czekać, aby zagościć na polskich stołach. (ziemniak)
13. To żółto - pomarańczowe warzywo, którego pestki są lekiem zwalczającym pasożyty przewodu pokarmowego, a miąższ poprawia wygląd i elastyczność skóry jest nieodzownym elementem święta Halloween. (dynia)
14. Spada niedaleko od jabłoni, a najwięcej witamin ma pod skórką. (jabłko)
15. Ostry w smaku i bardzo zdrowy. Bez niego nie byłoby ćwikły. (chrzan)
16. Wymień 5 nazw warzyw i owoców z grupy żółto - pomarańczowych.
17. Razem z koperkiem należy do grupy "zielenin". W czasach antycznych była ziołem "pogrzebowym". We współczesnej kuchni doceniana ze względu na świeży smak i oryginalny zapach. Jej zielony "pióropusz" jest znakomitym dodatkiem do zup, sosów i twarożków. (natka pietruszki)
18. Które z wymienionych owoców nie pasuje do zestawu? Uzasadnij odpowiedź. Banan, pomarańcza, wiśnia, burak. (burak to warzywo)
19. Charakterystyczną cechą tych żółto - pomarańczowych owoców jest omszona skórka. Świetnie smakują w deserach i galaretkach. Ich bliską kuzynką jest nektarynka. Podaj ich nazwę. (brzoskwinie)
20. To warzywo jest jak kula, ostre w smaku, ale zdrowe. Doskonałe do sałatek, świetne jako lek na kaszel. Gdy ją kroisz, to niestety płaczesz. (cebula)
21. Wymień 5 nazw warzyw i owoców z grupy żółto - pomarańczowych.
Hanna Bogdańska, projekt edukacyjny „Warzywa i owoce w roli głównej”. 5
22. Żadne warzywo na kuli ziemskiej nie ma tylu składników odżywczych. Robi się z niego także doskonały sos do potraw chińskich i japońskich. (soja)
23. Chociaż przywędrował do Polski jako lekarstwo na dżumę, stał się prawdziwym przysmakiem polskiej kuchni. (ogórek)
24. Zielone warzywo, dodatek do kiszonych ogórków, z którego napar podawany był w Starożytnym Rzymie gladiatorom jako środek napotny do walki. (koper)
25. Królowa ta sprowadziła do Polski cały zestaw warzyw, popularnie nazywanych włoszczyzną. (Bona)
26. Wymień 5 nazw warzyw i owoców z grupy białych.
27. Najmniej kaloryczne, ale pełne witamin i składników mineralnych warzywo, należące do grupy zielonych. (sałata)
28. Należy do rodziny strączkowych, jego ziarna są soczyste, delikatne i słodkie. Najlepiej smakuje z marchewką. (groszek zielony)
29. W wierszu Jana Brzechwy "wlazł na tyczkę i przedrzeźniał ogrodniczkę". (pomidor)
30. Warzywa i owoce dostarczają organizmowi wielu cennych składników mineralnych. Wymień 4 z tych składników. (np. potas, wapń, magnez, żelazo)

Materiały źródłowe:
- Małgorzata Kozłowska - Wojciechowska "Atlas warzyw i owoców", Warszawa 2008,
- Małgorzata Kozłowska - Wojciechowska "Jem kolorowo! Program edukacyjny dla uczniów klas piątych szkół podstawowych", Unilever S.A., 2007
- http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/zywnosc-ekologiczna-dlaczego-warto-ja-kupowac_42094.html
- http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/zasady-zywienia/nowa-piramida-zdrowego-zywienia-wiecej-warzyw_43478.html
- http://gajanet.pl/przyjazne-rolnictwo/zasady-rolnictwa-ekologicznego/

Opracowanie: Hanna Bogdańska