Rola i zadania doradcy zwodowego

Wspieranie i przygotowanie uczniów do podejmowania decyzji edukacyjno – zawodowych jest zadaniem statutowym szkoły. Wewnątrzszkolny system doradztwa, rozwijany na terenie szkoły, nie jest systemem diagnozującym, lecz systemem doradczym, który stwarza możliwości. Doradca zawodowy powinien, więc pomagać w rozwiązywaniu problemów pojawiających się z wyborem kierunku kształcenia, planowania kariery zawodowej. Doradca powinien wspierać także rodziców i świadczyć pomoc uczniom
w wyborze kierunku kształcenia i zawodu.
Jak wskazują naukowe studia i potoczne obserwacje, młodzież jest najczęściej niezdecydowana, niedoinformowana i nieprzygotowana do podjęcia tak ważnej decyzji .
Ta sytuacja wymaga włączenia nauczycieli w podejmowanie przez uczniów decyzji edukacyjno-zawodowych. Należy także pamiętać, że potrzeby uczniów w zakresie uzyskiwania porady zawodowej zmieniają się wraz z etapami przygotowania dzieci i młodzieży do wyboru zawodu.
Na etapie szkoły podstawowej do zadań doradcy zawodowego należy głównie: pogłębianie wiedzy ucznia o zawodach i zmieniającym się rynku pracy, analizowanie drogi kształcenia oraz programów kształcenia. W szkołach średnich, zapoznanie uczniów z systemem egzaminów wstępnych. Pedagodzy organizujący orientację zawodową wychowują dzieci do aktywnego wybierania zawodu, aktywizują do kształcenia własnych postaw, życzeń, aspiracji zawodowych oraz zdobywania niezbędnych informacji. Ponadto rozwijają zdolności i chcą pomóc uczniom w jak najlepszym poznaniu siebie.
Pobyt ucznia w szkole ponadpodstawowej powinien doprowadzić go do osiągnięcia umiejętności podjęcia decyzji do wyboru zawodu i sprecyzowania drogi prowadzącej do tego zawodu . W szkole tej do głównych zadań doradcy zawodowego należy:
• Wielostronna, długotrwała obserwacja dziecka, połączona z badaniem jego stanu psychicznego
• Przedstawianie informacji o szkołach, instytucjach, placówkach przygotowujących
do poszczególnych zawodów
• Przekazywanie wymaganych zdolności, cech charakteru, warunków pracy potrzebnych
w różnych zawodach
• Prowadzenie indywidualnych konsultacji z uczniami, rodzicami w celu właściwego ukierunkowania wyboru zawodu
• Rozwijanie oraz utrwalanie pozytywnych cech i zamiłowań zawodowych
• Odkrywanie indywidualnych zdolności i skłonności uczniów
• Kształtowanie postaw dotyczących pracy, życia samego siebie, aspiracji życiowych, zawodowych
• Informacja o możliwościach rynku pracy

W pracy każdego doradcy zawodowego bardzo ważnym aspektem jest poznanie każdego podopiecznego, jego potrzeb, możliwości intelektualnych, osobowości oraz środowiska rodzinnego. Odpowiednia znajomość ucznia oraz środowiska, z jakiego się wywodzi pozwala na lepsze kierowanie jego rozwojem, rozwijanie jego indywidualnych możliwości i motywowanie go do ambitniejszych decyzji edukacyjno – zawodowych. Poza tym istotną rolą jest kształtowanie postawy szacunku do pracy, uznanie jej za jedną z ważniejszych wartości w życiu.
Kształtowanie pożądanych społecznie cech charakteru takich jak: szacunek do pracy, szacunek do drugiego człowieka, pracowitość, uczciwość to istotny element procesu wychowawczego. Prawidłowy stosunek do pracy i motywacja do pracy, pozwala jednocześnie uczniom uświadomić sobie negatywne konsekwencje nieefektywnej pracy dla jednostki i dla społeczeństwa. Warto zatem pobudzić uczniów do refleksji i budować w nich przekonanie, że praca to źródło satysfakcji, niezbędny warunek rozwoju zawodowego i godnej egzystencji człowieka .
Kolejnym istotnym zadaniem doradcy zawodowego jest gromadzenie informacji o uczniach. Poznawanie uczniów i umiejętności nawiązania z nim kontaktów to najbardziej pasjonujące i najtrudniejsze zadanie. W praktyce pedagogicznej gromadzenie informacji o uczniach umożliwia umiejętność obserwowania i komunikowania się. Każdy nauczyciel musi wypracować własne sposoby obserwowania i nawiązania kontaktów. Obserwujemy uczniów, aby oszacować prędkość w przyswajaniu wiedzy, umiejętności stosowane w uczeniu się i współdziałania w grupie rówieśniczej, zauważyć emocje i nastroje oraz określić zainteresowania i predyspozycje. Dzięki analizie i interpretacji odpowiednich danych możemy lepiej zrozumieć uczniów i skuteczniej im pomagać w wyborze dalszej drogi edukacyjnej.
Najważniejsze informacje o uczniach, odgrywające kluczową rolę w planowaniu kariery zawodowej, dotyczą zainteresowań, uzdolnień, aspiracji, temperamentu (typu układu nerwowego), motywacji, stanu zdrowia, uznawanych wartości, samooceny .
Dla doradcy ważne są także dane na temat rodziny m.in.: status materialny, pozycja społeczna rodziny, relacje w rodzinie, uznawane wartości, wykształcenie. Sukcesy szkolne uczniów warunkuje w pewien sposób środowisko rodzinne. Wykształceni i aktywni zawodowo rodzice mogą intensywniej stymulować rozwój edukacyjny i społeczny dziecka.
Nie jest możliwe planowanie kariery zawodowej bez dostępu do określonych informacji. Uwzględniając aspekty wyboru zawodu na różnych poziomach kształcenia, informacja powinna być dostosowana do potrzeb ucznia. I tutaj kształtuje się kolejne zadanie dla doradcy zawodowego. Specjalista w trakcie nakierowywania ucznia na dalsza drogę edukacyjna powinien przekazywać następujące informację:
1. Informacje na temat własnej osoby
Samopoznanie to wiedza o samym sobie, której wykładnikiem jest samoświadomoś i ocena swoich zdolności, zainteresowań, mocnych i słabych stron, umiejętności, a także uznawanych wartości i potrzeb. Samopoznanie ułatwia identyfikację z określonymi rolami zawodowymi, a trafna i obiektywna samoocena umożliwia podejmowanie zadań odpowiadających możliwościom. Literatura podaje wiele metod, które można wykorzystać, aby pomagać uczniom w samopoznaniu. Należą do nich: ankiety i kwestionariusze zainteresowań, inwentarze zainteresowań, testy, gry i ćwiczenia grupowe .
2. Informacje o zawodach
Wybór kierunku kształcenia lub zawodu jest ściśle powiązany z poznaniem zawodów. Podczas nauki w szkole uczeń powinien zdobyć wiedzę o zawodach, której źródłem
są charakterystyki zawodów i specjalności, stanowiące zbiór usystematyzowanych wiadomości. Wiedza przydatna uczniowi to znajomość zadań wykonywanych w danym zawodzie, warunków i charakteru pracy, przeciwwskazań oraz świadomość społecznego i gospodarczego znaczenia danego zawodu. Doradca nie tylko podaje pewne informacje, lecz również skutecznie zachęca do samodzielnego ich poszukiwania. Dzieci mogą samodzielnie przygotować charakterystyki zawodów, przeprowadzać wywiady z osobami wykonującymi ciekawe zawody.
3. Informacje o możliwościach kształcenia
Rozumiemy tutaj ofertę edukacyjną szkół, wykaz rodzajów szkół, kryteriów i zasad rekrutacji. Ponadto zasady egzaminowania i uzyskiwanie świadectwa, kółka zainteresowań, sukcesy edukacyjne szkoły. Wszechstronne i pełne planowanie kariery zawodowej, warunkuje nie tylko pozyskanie informacji o zawodach, ale także zapewnienie dostępu
do informacji edukacyjnej, czyli informacji o możliwościach kształcenia.
4. Informacje związane z poszukiwaniem pracy
Przygotowanie się do poszukiwania pracy, czyli poznanie aktualnej sytuacji gospodarczej i rynku pracy, zasad rekrutacji i polityki firm. Specjalista przygotowując młodzież
do poszukiwania pracy, kształtuje w nich umiejętność poszukiwania informacji o ofertach pracy, czytania ogłoszeń, przygotowania CV i listu motywacyjnego.
Kolejna rolą doradcy zawodowego w współczesnej szkole to współpraca z rodzicami. Specjalista musi mieć świadomość, że rodzina odgrywa istotną rolę przy wyborze szkoły lub zawodu, a wpływ rodziny może okazać się korzystny lub niekorzystny. W wielu rodzinach pielęgnowane są pewne tradycje zawodowe (dotyczy to np. zawodu lekarza, prawnika, aktora), zdarza się, że członkowie rodziny wykonują ten sam zawód, a rodzinna tradycja determinuje wybór zawodu. Często rodzice, którzy mają ukształtowane poglądy na temat, kim będzie ich dziecko w przyszłości, samodzielnie podejmują decyzje odnoszące się do przyszłości edukacyjno – zawodowej dziecka. W takich sytuacjach należy uświadomić im, że zainteresowania, predyspozycje, umiejętności dziecka to kluczowe czynniki wyboru. Sugerując wybór zawodu, rodzice często nie biorą pod uwagę tych czynników i często też nie są świadomi tego, że zły wybór może w konsekwencji oznaczać trudności w nauce, a w dalszej perspektywie niezadowolenie i trudności w pracy zawodowej .
Kontakty doradcy zawodowego z rodzicami mają najczęściej formę spotkań, które służą wymianie informacji. Spotkania takie powinny odbywać się systematycznie i przebiegać w atmosferze bezpieczeństwa i zaufania. Partnerstwo w relacjach z rodzicami, wyrażone poszanowaniem ich stanowiska związanych z wyborem drogi edukacyjnej dziecka, jest przykładem dobrej współpracy i poszanowaniem ich ważnej roli w procesie decyzyjnym.