Zajęcia badawcze w nauczaniu zintegrowanym

Na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji lekcji jestem zdania, że zajęcia badawcze na poziomie nauczania wczesnoszkolnego jak i przedszkolnego nie są zbyt często organizowane. Ograniczają się głównie do hodowli roślin-rzeżuchy, szczypioru, fasoli. Eksperymentów bardziej złożonych z pozostałego zakresu edukacji środowiskowej nie zaobserwowałam. Nie stwierdziłam również faktu zainspirowania się dziecięcymi pytaniami, bądź włączenia tych zainteresowań do toku zajęć. Próba projektu dotyczącego zagadnień społecznych (temat: „Różnice i podobieństwa w obyczajach wielkanocnych w religii rzymsko i grekokatolickiej”) wystąpiła jedynie w klasie III. Zarówno w trakcie praktyki, jak i w domu zaproponowałam dzieciom, aby zastanowiły się, co ich ciekawi, a czego można dowiedzieć się poprzez doświadczenia w warunkach szkolnych lub domowych. Okazało się, że padło wiele pytań od osób regularnie odwiedzających bibliotekę szkolną. Biblioteka bowiem dysponuje bogatym księgozbiorem o treściach nawiązujących do edukacji środowiskowej.
Z wielu pytań (np. dlaczego cebula powoduje płacz?; czy z nieba lecą gwiazdy?; jak powstaje tęcza?) wybrałam takie, na które można było odpowiedzieć przy pomocy prostych eksperymentów. Idea konstruktywizmu przyświecająca tym działaniom pozwala na rozwój podstawy badawczej, umiejętności myślenia kreatywnego, krytycznego i analitycznego. Ogromny wpływ zajęć badawczych na rozwój dzieci związany jest z faktem, iż każde doświadczenie tego typu niesie ze sobą ładunek pozytywnych emocji, co wpływa na wytrwałość, koncentrację uwagi oraz spostrzegawczość, łatwość kojarzenia faktów oraz zapamiętywania. Dziecko prowokowane jest do wyciągania wniosków, szukania zależności, określania przyczyn i skutków, uczy się jednocześnie planowania własnych działań, współpracy, poszukiwania oryginalnych pomysłów i rozwiązań.
Zajęcia badawcze przeprowadziłam w środowisku szkolnym i domowym. W obu wypadkach dzieci były zaciekawione i podekscytowane, a nawet zaskoczone osiągniętym rezultatem.
Oto wybrane doświadczenia:
W domu.
W eksperymentach brały udział uczennice klasy I SP–Zosia i Marysia.
Przed rozpoczęciem zabawy Zosia i Marysia pytały: „co to jest doświadczenie?”
Na każde spotkania czekały z zaciekawieniem, chętnie pomagały w przygotowaniach, samodzielnie sprawdzały hipotezy.
Dzień1, pytanie 1- W jaki sposób płynie woda w roślinie?
Postawiona hipoteza przez dziewczynki- „muszą być tam małe rurki”.
Jak to sprawdzić? Czy zobaczymy wodę w roślinie , jeśli jest przeźroczysta? Co można zrobić?
Dziewczynki postanowiły wodę pokolorować. Zaproponowały farbki plakatowe lub barwnik do malowania jaj.
Na efekt trzeba było czekać aż trzy dni, barwę zmieniły płatki margerytek, a także nieznacznie liście. W końcowym efekcie dziewczęta były zadowolone z rezultatów doświadczenia, ale stwierdziły, że zbyt długo trzeba czekać na widoczne zmiany. Dowiedziały się, że woda w roślinie płynie dzięki kapilarom. Dało mi to myślenia, że dla młodszych dzieci należy zaproponować takie doświadczenie, aby ich wyniki widoczne były od razu.
Dzień 2, pytanie 2 - Dlaczego zimą często włosy stoją nam dęba?
Hipotezy- ze strachu, bo włosy są pod czapką.
Do wyjaśnienia tego pytania postanowiłam wykorzystać balonik oraz drobne skrawki papieru, wcześniej podarte.
Napompowany balonik dziewczęta pocierały o wełniany szal i obserwowały zachowanie skrawków papieru. Papierki „podskakiwały” w kierunku balonika przyklejając się do jego powierzchni. Czy tak się stanie, jeśli balon nie zostanie potarty o szal? Następnie balonik potarty o wełniany szal dotykały do włosów, które „stawały dęba”. Jak myślicie, dlaczego tak się stało? zadałam pytanie.
Dziewczynki odkryły, że taki efekt powstał poprzez pocieranie balonika o wełniany szal.
Dlatego włosy stoją dęba zimową porą, bo ocierają się o czapki!
Dzień 3, pytanie 3 - Jak to się dzieję, że pralka pierze, a mydło myje?
Hipotezy dziewcząt-potrzebny jest proszek albo płyn.
Do wyjaśnienia tego problemu wykorzystałam doświadczenie dotyczące obniżenia napięcia powierzchniowego. Uwzględnione zostały: pieprz, cynamon, płyn do naczyń.
Jak myślicie, co się stanie, jeżeli do wody z cynamonem (pieprzem) wlejemy płyn do mycia naczyń? Odpowiedzi-zmiesza się z wodą.
To doświadczenie należało powtórzyć trzy razy, ponieważ za pierwszym razem dziewczęta pomieszały pieprz i cynamon z wodą bardzo energicznie i eksperyment nie udał się.
W wytłumaczeniu rezultatu tego eksperymentu (pieprz i cynamon po dotknięciu palcem namoczonym w płynie do naczyń „ucieka” na brzeg talerza) należało dopomóc dzieciom wyjaśniając, że dzieje się tak, ponieważ na powierzchni wody znajduje się cieniutka, elastyczna błonka. Na cząsteczki wody znajdujące się przy powierzchni działa siła nazywana napięciem powierzchniowym, natomiast płyn powoduje przerwanie „błonki”, co powoduje, że drobinki zanieczyszczeń migrują na brzeg talerza. Podobnie dzieję się z brudnymi ubraniami w pralce.
Płyn do mycia naczyń (detergent) zmniejsza napięcie powierzchniowe wody, czyli zmniejsza wzajemne przyciąganie się cząsteczek wody. Na pozostałej powierzchni wody napięcie nie zmienia się, więc przyciąga pieprz z obszaru zmniejszonego napięcia powierzchniowego

W szkole -temat dnia: ZABAWY Z WODĄ
Dzień 4, pytanie 4 - „Czy igła umie pływać?”

Należy przygotować: kubeczki z wodą dla każdego dziecka, igły, kawałki ręcznika z papieru.

Hipotezy- zdania były podzielone, ale większość orzekła, że igła utonie.

Kolejność działań do wykonania:
-połóż kawałek ręcznika na wodzie, następnie połóż na nim delikatnie płasko igłę (nie martw się jeśli Ci się nie uda za pierwszym razem, to trudna sztuka);
-zaobserwuj, co się stanie kiedy papier opadnie na dno kubka?

Formułowanie wniosków: igła położona płasko na ręczniku papierowym utrzymuje się po jej zatonięciu. Ma to związek z występowaniem rodzaju elastycznej, cieniutkiej błony na powierzchni wody tworzy się. Dzięki niej igła utrzymuje się na wodzie.

Dzień 4, pytanie 5 – „Jak powstają dźwięki o różnej wysokości?”
Należy przygotować: butelki po „Kubusiu” , farby, wodę, ścierki, dzbanki na wodę, łyżki stołowe.
Hipotezy – zależy to od rodzaju materiałów; od mocy uderzenia;
Kolejność działań do wykonania:
-do butelek wlej tak wodę, aby w każdej była inna jej objętość;
-znajdź tyle kolorów (jeśli nie ma gotowych - pomieszaj, poszukaj innych) ile jest butelek i zmieszaj farbę z wodą w butelce;
- posłuchaj, jaki dźwięk wydają butelki, spróbuj tak dolać lub odlać wodę, aby ustawić butelki od najniższego tonu do najwyższego. Od czego to zależy?
Formułowanie wniosków: rodzaj dźwięku zależy od ilości wody w butelce. Im mniej wody, tym wyższy dźwięk.
Dzień 4, pytanie 6 – „Co pływa, co tonie?”
Potrzebne będą: drobne przedmioty z różnego materiału (pieniążki, żetony, papier, spinacze, plastelina, korki, pudełka po zapałkach); miski, woda
Hipotezy: lekkie przedmioty pływają , ciężkie się topią
Kolejność działań do wykonania:
-spróbuj zbadać, jakie przedmioty będą pływać, a które utoną?
- co się stanie, jeżeli do wody włożysz kulkę z plasteliny, a co się stanie, jeżeli tę kulkę rozwałkujesz na płasko i ostrożnie położysz na wodzie?
-które przedmioty toną szybciej, które wolniej? od czego to zależy?
Wnioski: Kiedy umieszczamy na wodzie jakiś przedmiot, siła grawitacji ściągnie go na dół. Istnieje jednak przeciwstawne jej wypychanie, czyli siła wyporu, która może sprawić, że przedmiot uniesie się na wodzie. Dzieci mogą wyczuć tę siłę, gdy spróbują wepchnąć pod wodę drewniany korek. Bryłka plasteliny wrzucona do wody zatonie. Gdy jednak zostanie uformowana w „łódkę” o kształcie spodka, będzie pływała.

Literatura:
1.Dorota Klus-Stańska „W nauczaniu poczatkowym inaczej”;
2.Janice VanCleave „ Fizyka dla każdego dziecka”.