Dyrektor szkoły jako kreator bezpiecznego wizerunku szkoły

AGRESJA I PRZEMOC W SZKOLE. DYREKTOR JAKO KREATOR BEZPIECZNEGO WIZERUNKU SZKOŁY

Przemoc i agresja wśród młodzieży to czynniki będące coraz częściej źródłem nieprzystosowania społecznego młodych ludzi. Dlatego jest to tematyka coraz częściej poruszana przez pedagogów i psychologów, którzy skupiają się na promowaniu i budowaniu właściwych relacji społecznych w środowisku szkolnym, które jest pewnego rodzaju środowiskiem zapoczątkowującym cechy osobowościowe człowieka.
Ponieważ jako nauczyciel często obserwuję negatywne zachowania uczniów postanowiłam swoją pracę poświęcić tematyce występowania agresji i przemocy wśród młodzieży z punktu widzenia nauczyciela oraz przedstawić rolę dyrektora w zapewnieniu bezpieczeństwa w placówce, którą kieruje.

AGRESJA W LITERATURZE PRZEDMIOTU

Pojęcie agresji i jej klasyfikacja

W literaturze istnieje wiele definicji agresji. W dziedzinie psychologii termin agresja oznacza „działanie skierowane przeciwko osobom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie lub gniew. Celem jest wyrządzenie szkody przedmiotowi agresji, określonym osobom lub grupom społecznym” .
Na to zjawisko zwrócił również uwagę J. Ranschburg, który definiuje agresję jako „każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej, mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu” .
Natomiast według G. Miłkowskiej „zachowaniami agresywnymi są tylko niektóre z wymienionych rodzajów zachowań, w szczególności zaś zachowania skierowane na zewnątrz, przeciw określonym osobom lub rzeczom, a przybierające formę ataku” .
D. Wójcik natomiast określa to zjawisko jako „zachowanie człowieka mające na celu wyrządzenie szkody innej osobie lub instytucji” .
Zatem zauważyć należy, że nie ma jednej definicji agresji, jednak większość z nich oznacza działanie świadome, którego celem jest wyrządzenie komuś krzywdy bez względu na to, czy jest to krzywda sprawiająca ból fizyczny, czy nie. Warto zauważyć, że zachowania agresywne są często odpowiedzią, reakcją na czyjeś zachowanie, nie pojawiają się one bez powodu. Mogą one być sprowokowane słowem, gestem, czy tez stanowić środek do osiągnięcia jakiegoś celu. Mogą też oznaczać bezradność człowieka w konkretnej sytuacji, co zdarza się czasem uczniom mającym poczucie niesprawiedliwości a jednocześnie poczucie bezradności wobec nauczycieli na zajęciach lekcyjnych.
Możemy wyróżnić kilka rodzajów agresji.

Agresja werbalna

W zachowaniu młodzieży szkolnej agresja przejawia się zazwyczaj w formie słownej, w nagłej, niekontrolowanej potrzebie wyrażenia negatywnych uczuć i jest ona najczęściej reakcją na niechciane działanie drugiej strony. W takich przypadkach mamy do czynienia
z jedną z dwóch podstawowych kategorii agresji, czyli agresją słowną. Jest to nic innego jak kierowanie wobec kogoś przykrych słów, wyszydzanie, ubliżanie, czy drwienie z kogoś. Tego typu brutalne środki wyrazu mają swoje odbicie w świadomości osoby atakowanej. Skutkiem takich zachowań jest poczucie krytyki, skompromitowania, czy odrzucenia, co zawsze wywołuje pogorszenie relacji międzyludzkich i naruszenie norm społecznych w danym środowisku. W przypadkach, gdy dotyczy to konfliktów między uczniami, takie poczucie upokorzenia czy odrzucenia może nieść daleko idące skutki, prowadząc do ogromnego spadku motywacji do nauki, niechęci obcowania z rówieśnikami, poczucia wstydu, obniżenia poczucia własnej wartości, a nawet skrajnych zachowań jak próba samobójcza. Młodzi ludzie mają świadomość, że narzędzie które służy im do zadania bólu drugiej osobie jest „tylko” słowem, nie niosącym za sobą konsekwencji prawnych, stąd też mniejsza obawa o poniesienie kary. To słowo może jednak wyrządzić ogromne szkody w świadomości ludzkiej, nieraz większe od bólu fizycznego. Często też ofiara agresji nie informuje nikogo o zaistniałym incydencie, gdyż obawia się postrzegania jej jako donosiciela, bądź też jest po prostu zastraszana. W efekcie zjawisko agresji słownej jest trudne do zauważenia, udowodnienia, a co za tym idzie zwalczania jej przyczyn i skutków.

Agresja fizyczna

Fizyczny rodzaj agresji obejmuje świadome naruszenie nietykalności cielesnej drugiej osoby. Jeśli takie działanie skierowane jest przeciwko przedmiotom, mówimy tu o wandaliźmie. Jak i w innych formach agresji, istotnym elementem jest tutaj celowość działania, czyli nieprzypadkowe uszkodzenie ciała lub mienia w sposób bezpośredni.
W szkołach można zaobserwować takie zjawiska na każdym etapie edukacyjnym. Przedmiotem agresji bywają uczniowie słabsi fizycznie, lepiej uczący się, lepiej lub gorzej ubrani. Bójki, niszczenie cudzej własności lub mienia szkolnego jest powszechne w dzisiejszych czasach. Agresywność pojawia się również wobec nauczycieli, szczególnie w postaci przeszkadzania w lekcji, bojkotowaniu decyzji aby zaimponować otoczeniu. Niekiedy ofiarą padają inni pracownicy szkoły.
Szokującym jest fakt, że zjawisko to można tez zauważyć w stosunku nauczycieli wobec uczniów. Krzyk, stosowanie ironii, wyszydzanie, upokarzanie również zdarzają się w polskich szkołach i oznaczają brak profesjonalizmu i bezradność pedagogów. W takich przypadkach mamy do czynienia ze złym funkcjonowaniem całego systemy jakim jest szkoła jako placówka oświatowa, lub też ze złym zarządzaniem.

Cyberprzemoc

Specjaliści omawiają w swoich publikacjach wiele rodzajów agresji, można też zauważyć tendencję do powstawania coraz to nowych jest form. W wyniku rozwoju technologii pojawiła się nowa postać tego zjawiska, jakim jest cyberprzemoc, czyli przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych. W tym przypadku narzędziem sprawcy jest Internet, wszelkiego rodzaju komunikatory, serwisy społecznościowe, np. Facebook, poczta elektroniczna, wiadomości tekstowe oraz MMS. Młodzi ludzie coraz częściej wykorzystują takie właśnie formy przemocy do nękania, zastraszania, czy kompromitowania innych. Zjawisko cyberprzemocy charakteryzuje a zarazem odróżnia od innych form poczucie anonimowości sprawcy. Daje to poczucie bezkarności, dodaje odwagi i zachęca do kolejnych działań. Pełna dostępność, szybkość w przekazywaniu treści i wywołana tym sensacja w otoczeniu sprawiają, że celowy atak przynosi zamierzone rezultaty w szybkim czasie. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko w szkołach, niestety często trudne do zaobserwowania przez nauczycieli i rodziców .
W Polsce problem przemocy rówieśniczej w sieci rozpoznany został na początku 2007 r. przez Fundację Dzieci Niczyje i firmę badawczą Gemius S.A. W toku badań Przemoc rówieśnicza a media elektroniczne dzieci zostały zapytane o przemoc słowną w sieci, rejestrowanie zdjęć i filmów wbrew woli dziecka oraz o podszywanie się pod kogoś. Jak wynika z tych badań, aż 52% młodzieży w wieku 12-17 lat przyznało, że miało do czynienia z przemocą werbalną za pośrednictwem Internetu lub telefonu.
Ponad połowa nastolatków (57%) przyznała, że była przynajmniej raz obiektem zdjęć lub filmów wykonanych wbrew ich woli. Blisko jedna trzecia badanych przyznała, że ktoś się pod nich podszywał. W wyniku badań nad tym problemem w lutym 2007 r. w ramach kampanii Dziecko w Sieci powołany został projekt Helpline.org.pl .

1.2. Przyczyny agresywnych zachowań wśród młodzieży

Wśród czynników, które wpływają na zachowania agresywne w szkole można wyróżnić trzy podstawowe źródła: biologiczne, środowiska rodzinnego i środowiska szkolnego .
Rozpatrując czynniki biologiczne, istotną rolę w zachowaniach agresywnych może odgrywać usposobienie młodego człowieka, jego nadpobudliwość. Charakter człowieka wpływa w znacznej mierze na jego reakcje wobec innych ludzi.
Innym, równie znaczącym powodem agresji jest środowisko, w którym dziecko dorasta. Rodzice często nieświadomie wzmagają w swoich dzieciach niskie poczucie własnej wartości poprzez systematyczną krytykę zachowania, czy wygórowane ambicje, którym dziecko może nie móc podołać. Narastające wymagania rodziców z jednoczesnym brakiem czasu na rozmowy, wspólne spędzanie wolnego czasu, prowadzą do braku zaufania. Sprawia to, że młodzież szuka rozwiązania swoich problemów poza domem rodzinnym, a nieumiejętność radzenia sobie z własnymi problemami wyzwala bezradność, która z kolei przeradza się w agresję. Niewłaściwe podejście do dzieci, brak czasu i wiedzy na temat wychowania skutkują brakiem empatii, czy brakiem wrażliwości na ludzką krzywdę. Szkołą staje się wtedy miejscem, gdzie młody człowiek próbuje zaimponować swoim rówieśnikom w negatywny sposób, właśnie poprzez agresywne zachowanie wobec nauczycieli czy innym pracowników szkoły.
Szkoła jest miejscem, gdzie młodzież spędza dużo czasu, spotykając się codziennie z tymi samymi osobami. Jeśli pojawiają się złe relacje międzyludzkie, narastają one z czasem przyjmując coraz to nowe formy wyrażania opinii, a w sytuacjach stresujących wyzwalają zachowania agresywne .
Duża liczebność klas, zmieniający się nauczyciele, brak właściwej kontroli nad klasą czy monotonność na lekcjach sprzyjają buntowi i wzmaganiu konfliktów zarówno w relacjach uczeń – nauczyciel jak i między uczniami.
Ponadto, jak dowiodły badania psychologów, ”dzieci uczą się zachowywać obserwując innych” .
Bardzo ważna jest w takich sytuacjach rola nauczyciela, który powinien pamiętać o ustaleniu zasad i konsekwentnym ich przestrzeganiu, aby złe wzorce zaobserwowane w środowisku uczniowskim nie zostały powielone. Każde agresywne zachowanie powinno spotkać się ze stanowczą reakcją ze strony pedagoga, gdyż brak konsekwencji może doprowadzić do kolejnych incydentów.
Zatem szkoła jest miejscem, gdzie zachowania agresywne łatwo się ujawniają, ale też mogą się pogłębiać. Młodzież niekiedy spotyka się z przemocą w szkole po raz pierwszy, a gdy widzi że jest ona narzędziem do osiągnięcia jakiegoś celu, zaczyna uczyć się tego typu negatywnych zachowań.

1.3. Wpływ agresji i przemocy na klimat panujący w szkole

Zachowania agresywne wśród młodzieży zdecydowanie wpływają na pogorszenie atmosfery panującej na zajęciach lekcyjnych, a to z kolei na zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa w szkole. Klimat panujący w klasie ma ogromny wpływ na sukcesy dydaktyczne i wychowawcze. Krzysztof Konarzewski definiuje klimat klasy jako „wszystkie reguły pracy i życia w klasie, które nauczyciel faktycznie narzuca i wzmacnia przy okazji rozwiązywania bieżących sytuacji dydaktycznych i wychowawczych” .
Autor wskazuje tutaj nauczyciela jako twórcę tego klimatu, jako osobę, od której zależy rozwój ucznia możliwy tylko w przypadku pozytywnego klimatu klasy. Aby taki klimat stworzyć, nauczyciel musi posiadać ogromną samoświadomość i wiedzę.
Rozważając zależność między agresją i klimatem panującym w szkole należy zauważyć, że nie tylko uczniowie, ale także nauczyciele przyczyniają się swoim zachowaniem i metodami pracy do wzmożenia niechęci w relacjach z uczniami. Zdarza się niestety, że nauczyciele traktują uczniów przedmiotowo, nie potrafią ukryć swojej niechęci do niektórych uczniów, wymierzają kary nieadekwatne do przewinienia, czy też rzadko zauważają pozytywne zachowania uczniów a skupiają się na brakach wiedzy i zachowaniach negatywnych .
Skala zjawiska przemocy i agresji w dzisiejszych szkołach jest duża. W lipcu 2011 roku powstał raport w ramach programu społecznego „Szkoła bez przemocy”, promującego współdziałanie i postawy prospołeczne w szkołach. Program ten daje szkołom wsparcie oraz narzędzia do walki ze zjawiskiem agresji. Wyniki tego raportu są niepokojące. Okazuje się, że aż jedna trzecia uczniów została dotknięta przemocą fizyczną (umyślne potrącenie, lub pobicie). Ponadto, 63% badanych doświadczyło przemocy werbalnej.
Raport podaje również czynniki, które mają wpływ na zachowania agresywne. Zaskakujące jest to, że to właśnie atmosfera w szkole, wzajemne relacje między nauczycielami i uczniami oraz poziom szkolnej demokracji najbardziej wpływają na poziom przemocy w szkołach .
Tak ważne są więc relacje między uczniami i nauczycielami, którzy są szczególnie odpowiedzialni za atmosferę panującą w szkole i za pozytywne relacje w klasie szczególnie w czasie zajęć dydaktycznych. Tolerancja i otwartość, a także akceptacja drugiego człowieka to bardzo ważne elementy procesu wychowania i nauczania na każdym etapie szkolnictwa.

WPŁYW DYREKTORA NA ZACHOWANIA I POSTAWY UCZNIÓW

2.1. Odpowiedzialność dyrektora w świetle aktualnych przepisów prawnych

Zadania i kompetencje dyrektora szkoły zawarte zostały między innymi w ustawie z 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r., Nr 256, poz. 2572 z późń. zm.), w której art.39 mówi m.in.: „ Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności:
• kieruje działalnością szkoły lub placówki i reprezentuje ją na zewnątrz;
• sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne;
• realizuje uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte
w ramach ich kompetencji stanowiących” .
Ponadto, odpowiedzialność dyrektora wynika z ustawy z 26 stycznia 1982r. – Karta Nauczyciela :
Art.7.1.”Szkołą kieruje dyrektor, który jest jej przedstawicielem na zewnątrz, przełożonym służbowym wszystkich pracowników szkoły, przewodniczącym rady pedagogicznej. Dyrektor sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole.
2. Dyrektor szkoły odpowiedzialny jest w szczególności za:
1) dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły;
2) realizację zadań zgodnie z uchwałami rady pedagogicznej i rady szkoły, podjętymi w ramach ich kompetencji stanowiących, oraz zarządzeniami organów nadzorujących szkołę;
3) tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków;
4) zapewnienie pomocy nauczycielom w realizacji ich zadań i ich doskonaleniu zawodowym;
5) zapewnienie w miarę możliwości odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych;
6) zapewnienie bezpieczeństwa uczniom i nauczycielom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę.”
Przytoczone artykuły ustaw obligują dyrektora do realizacji szczegółowych zadań i wypełniania obowiązków w zakresie kierowania szkołą i realizacji funkcji wykonywania zadań oświatowych, nie tylko dydaktycznych, ale też wychowawczych i opiekuńczych.
Jak wynika z przepisów, bezpieczeństwo uczniów i personelu szkoły jest jednym z najważniejszych elementów zarządzania placówką oświatową. Dyrektor tej placówki jest koordynatorem wszelkich działań nauczycieli, którzy na codzień realizują powierzone im zadania, dbając przy tym o zapewnienie młodzieży bezpiecznych warunków do rozwoju i nauki. W przypadkach wystąpienia sytuacji kryzysowych naruszających bezpieczeństwo w szkole, dyrektor ma obowiązek prawny, nie tylko społeczny, powiadomić policję o zachowaniach demoralizujących, jak np. spożywanie alkoholu, kradzież, zażywanie narkotyków itp. Obliguje do tego Art.63 Karty Nauczyciela, który przyznaje nauczycielom ochronę prawną właściwą funkcjonariuszom publicznym:
Art. 63. 1. „Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.)”.
Następstwem przyznanej nauczycielom funkcji jest obowiązek zawiadomienia organów ścigania o ujawnionym przestępstwie wśród nieletnich. Obowiązek ten reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem.
W przypadku popełnienia przestępstwa przez osoby nieletnie, dyrektor szkoły ma prawny obowiązek zawiadomić organy ścigania, zapisany w Art. 304 § 2 kpk: „Instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie powiadomić o tym prokuratora lub policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa” .
Zaniechanie tego obowiązku może skutkować odpowiedzialnością karną :
Art. 231 kpk – „Funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu społecznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat dwóch”. Funkcjonariuszem publicznym (art. 115, § 13 pkt 4) jest m. in. „osoba będąca pracownikiem organu państwowego lub samorządu terytorialnego, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych”, a więc np. dyrektor szkoły.
Zatem kluczowym zadaniem dyrektora szkoły jest współpraca ze wszystkimi pracownikami placówki, uczniami, ich rodzicami, środowiskiem lokalnym, w tym z instytucjami mogącymi pomóc w rozwiązywaniu zaistniałych problemów wychowawczych (kuratorium oświaty, policja, prokuratura, sąd) w celu zapewnienia płynnej realizacji zaplanowanych działań wychowawczych i profilaktycznych szkoły .

Programy i działania profilaktyczne

Od wielu lat narasta przeświadczenie, że szkoła jest tą instytucją, od której wymaga się podejmowania działań na rzecz dobrego wychowania młodzieży. Oczekiwania wobec nauczycieli wzrastają równolegle z liczbą i rodzajem zagrożeń dla prawidłowego rozwoju młodzieży. Dlatego szkoły w pełni i profesjonalnie spełniające rolę niwelowania tych zagrożeń powinny posiadać kompetentną kadrę pedagogiczną, aby skutecznie podejmować zadania z zakresu profilaktyki. Oprócz licznych szkoleń jakie dyrektorzy szkół organizują w ramach szkoleniowych rad pedagogicznych, w szkołach zatrudniani są pedagodzy i psychologowie, którzy są zdecydowanie lepiej przygotowani do podejmowania działań profilaktycznych, a w dodatku nie ponoszą odpowiedzialności za wyniki nauczania, co daje im możliwość skupienia się na działaniach wychowawczych. Niestety, nie wszystkie szkoły dysponują tak wykwalifikowaną kadrą .
31 stycznia 2002 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu wydało Rozporządzenie dotyczące ramowych statutów publicznych szkół i przedszkoli, które włącza do działalności edukacyjnej szkolny program profilaktyki, obligując szkoły do prowadzenia własnych działań profilaktycznych dostosowanych do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska.
W roku szkolnym 2014/2015 Ministerstwo Edukacji Narodowej uznało profilaktykę agresji i przemocy w szkole za jeden z najważniejszych kierunków polityki oświatowej państwa. W związku z tym, kadra pedagogiczna otrzymała ofertę działań profilaktycznych skierowanych do dyrektorów szkół i nauczycieli do wykorzystania w realizacji programów wychowawczych i profilaktycznych .
Ogromna baza dostępnych szkoleń, seminariów, projektów, publikacji i poradników ma służyć pogłębianiu wiedzy i umiejętności w rozwiązywaniu konfliktów, reagowaniu za sytuacje kryzysowe i skutecznemu zapobieganiu demoralizacji młodzieży.
Materiały udostępnione przez Ministerstwo stanowią również pomoc w tworzeniu programów wychowawczych i profilaktycznych, które powstają w oparciu o wartości i problemy istotne dla poszczególnych typów szkół, dla konkretnych społeczności szkolnych. Nauczyciele mogą korzystać z wielu dostępnych przykładów działań profilaktycznych, lub też tworzyć własne korzystając z własnej wiedzy bądź doświadczenia innych, sprawdzonych rozwiązań.
Zapobieganie agresji to w praktyce realna ocena zachowań uczniów, prawidłowa ocena potrzeb danej społeczności szkolnej, zbadanie relacji uczniów, nauczycieli i rodziców, a także redukcja czynników ryzyka sprzyjających powstawaniu agresji i przemocy. Działanie takie niewątpliwie wymagają dużej wiedzy, doświadczenia i konsekwencji w działaniu. Powinny być przemyślane i dostosowane do konkretnych osób i sytuacji w każdej szkole. Dlatego korzystanie z fachowej wiedzy jest tu bardzo wskazane. Realizacja programów profilaktycznych powinna odbywać się m.in. na lekcjach wychowawczych, czemu służy ogromna baza scenariuszy przygotowana przez ekspertów z dziedziny psychologii.

Rodzaje działań podejmowanych w celu zwiększenia bezpieczeństwa

Rok szkolny 2014/2015 przyniósł Ministerstwu Edukacji Narodowej ważne zadanie, a przede wszystkim wyzwanie dotyczące dbania o bezpieczeństwo podopiecznych w placówkach oświatowych. Ponieważ świadomość zmieniających się w zawrotnym tempie czasów przysparza rodziców o strach przed przyszłością swoich pociech, za jeden z kierunków polityki oświatowej państwa obrano właśnie profilaktykę agresji i przemocy w szkole. Dzięki temu, dyrektorzy szkół zostali zobligowani do przygotowania ofert szkoleń i konferencji dla szkół, aby nauczyciele uzyskali większe wsparcie w działaniach na rzecz promocji zdrowia, profilaktyki i bezpieczeństwa.
Zbigniew Gaś określa profilaktykę, jako „proces korygujący niedostatki wychowania polegający na: wspieraniu młodego człowieka w konstruktywnym radzeniu sobie z trudnościami zagrażającym prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu; ograniczeniu i likwidowaniu czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój i dezorganizują zdrowy styl życia; inicjowaniu i wzmacnianiu czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu” .
Również J. Kołodziejczyk w swojej książce „Agresja i przemoc w szkole” opisuje strategie budowania programu przeciwdziałania agresji i przemocy w szkole, w tym sposobów mierzenia poziomu agresji, rodzajów możliwych interwencji, a co najważniejsze – podaje on sugestie dotyczące uwzględniania tej problematyki w szkolnych programach nauczania . Autor słusznie zauważa, iż „tworzenie i wprowadzanie programu powinno angażować w walkę z zachowaniami agresywnymi zarówno nauczycieli jak i dyrekcję. Bez wspólnego zrozumienia problemu i współpracy nie będzie możliwe skuteczne jemu przeciwdziałanie. Dyrektor szkoły, który nie zdoła zaangażować nauczycieli, sam nie wprowadzi programu w życie. Również nauczyciele, pozbawieni zrozumienia i wsparcia ze strony dyrekcji, nie podołają temu zadaniu” .
Zatem programy profilaktyczne są najczęściej stosowanym narzędziem w walce ze zjawiskiem przemocy i agresji, co potwierdza tezę, że profilaktyka jest bardzo istotna.
Każde dziecko posiada prawo do życia w poczuciu bezpieczeństwa, a przemoc i agresja naruszają to prawo. Dlatego nauczyciele powinni wykorzystywać wszelkie dostępne narzędzia, zdobytą wiedzę i doświadczenie zawodowe w celu przeciwdziałania zjawiskom agresji. Powinni nauczyć dzieci i młodzież, że szacunek do drugiego człowieka jest podstawową wartością w relacjach międzyludzkich.

BIBLIOGRAFIA

Bach-Olasik T., Oddziaływanie telewizji na zachowania agresywne dzieci i młodzieży,[w:] Problemy opiekuńczo – wychowawcze nr 2/1993, s. 57.
Borkowska A., Szymańska J., Witkowska M. Przeciwdziałanie agresji i przemocy w szkole Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa, 2012.
Brzeziński J., Metodologia badań psychologicznych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2003.
Dutkiewicz W., Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2000.
Gaś Z., Profilaktyka w szkole, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2006.
Gnitecki J., Zarys metodologii badań w pedagogice empirycznej, Zielona Góra 1993.
Jagielski J., Status prawny dyrektora szkoły, Ekspertyza prawna, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa, www.ore.edu.pl, (z dnia 13.08.2015r.).
Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006r., Nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
Kołodziejczyk J., Agresja i przemoc w szkole, Sophia, Kraków 2004.
Konarzewski K., Sztuka nauczania. Szkoła, PWN, Warszawa 1995.
Krzymowska E., Pozytywny klimat klasy, Życie szkoły nr 2/2014, Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie.
Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003.
Miłkowska G., Agresja, Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, „Żak”, 2003, tom I.
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Profilaktyka agresji i przemocy w szkole, Oferta działań i materiałów na rok szkolny 2014 – 2015, Warszawa, sierpień 2014.
Pilch T., Bauman T.: Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Warszawa 2001.
Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995.
Ranschburg J., Lęk gniew agresja, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1993.
Sołoma L.. Metody i techniki badań socjologicznych. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego, Olsztyn 2002.
Surzykiewicz J., Agresja i przemoc w szkole, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, grudzień 2007.
Szymańska J., Profilaktyka w szkole, miesięcznik Remedium, lipiec-sierpień 2002.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.).
Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004r., Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.).
Wójcik D., Środowisko rodzinne a poziom agresywności młodzieży przestępczej i nieprzestępczej, PAN, Warszawa 1977.
http://pliki.gemius.pl/Raporty/2007/Gemius_SA_2007.02_gAH_Przemoc_rowiesnicza.pdf.
http://www.szkolabezprzemocy.pl/479, badania, (z dnia 12.08.2015r.).

ANEKS

ANKIETA
Celem niniejszej ankiety jest poznanie doświadczeń nauczycieli w zakresie agresji uczniów. Wszystkie zebrane informacje zostaną wykorzystane wyłącznie do celów naukowych. Bardzo proszę
o udzielenie szczerych odpowiedzi. Ankieta jest anonimowa i zawiera pytania zamknięte jednokrotnego jak i wielokrotnego wyboru, a także pytania otwarte.
Proszę o zaznaczenie wybranych odpowiedzi poprzez zakreślenie odpowiedniego pola kółkiem bądź wpisanie własnej odpowiedzi.

1. Płeć:
a) kobieta b) mężczyzna

2. Wiek:
a) 22 – 30 b) 31 – 40 c) 41 – 50 d) 51 lat i powyżej

3. Staż pracy w zawodzie nauczyciela:
a) do 5 lat b) 6 – 10 lat c) 11 – 20 lat d) powyżej 20 lat

4. Stopień awansu zawodowego
a) nauczyciel stażysta
b) nauczyciel kontraktowy
c) nauczyciel mianowany
d) nauczyciel dyplomowany

5. Czy spotkał/ła się Pani/Pan ze zjawiskiem agresji uczniów w szkole?
a) tak – bardzo często c) tak – sporadycznie
b) tak – często d) nie, nigdy

6. Czy kiedykolwiek doświadczył/a Pan/Pani agresji/przemocy ze strony uczniów?
a) tak b) nie

7. W jakich okolicznościach miało miejsce agresywne zachowanie?
a) podczas zajęć dydaktycznych
b) pod koniec lekcji
c) podczas zajęć pozalekcyjnych
d) w czasie przerwy
e) podczas odpowiedzi ustnej
f) poza szkołą
g) ) inne ........................................

8. Czy uważa Pan/Pani, że pozytywne relacje nauczyciela z uczniami mogą przyczynić się do zapobiegania agresji i przemocy?
a) zdecydowanie tak
b) raczej tak
c) zdecydowanie nie
d) raczej nie
e) nie wiem

9. Jakiego typu przejawów agresji i przemocy dopuszczali się wobec Pani/Pan uczniowie i z jaką częstotliwością? Proszę wstawić znak X w odpowiednią rubrykę.

Rodzaj agresywnych zachowań Częstotliwość
każdego dnia kilka razy w tygodniu kilka razy w semestrze kilka razy w roku nigdy

ignorowanie poleceń nauczyciela w celu uniemożliwienia prowadzenia lekcji
używanie wulgaryzmów
komentowanie lekcji w sposób niekulturalny, złośliwy
wysyłanie obraźliwych emaili lub sms
rozpowiadanie złośliwych plotek lub komentarzy na Pana/Pani temat
przemoc fizyczna
kwestionowanie oceny bądź negatywnej uwagi
prowokowanie zachowaniem w celu wybuchu gniewu
inne, jakie?

10. Co Pana/Pani zdaniem jest przyczyną agresywnych zachowań uczniów i przemocy w szkole?
a) negatywne wzory zachowań w środowisku rodzinnym
b) brak kultury osobistej
c) brak znajomości zasad i norm współżycia społecznego
d) negatywne wzory zachowań wśród rówieśników
e) chęć zaimponowania kolegom/koleżankom
f) brak umiejętności zapanowania nad emocjami
g) nieumiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach (np. niepowodzenia w nauce, kłopoty w domu rodzinnym, brak jednego z rodziców)
h) poczucie niesprawiedliwości
i) kłopoty zdrowotne, lub nieleczone zaburzenia (np. nadpobudliwość)
j) inne........................................

11. Czy i w jaki sposób dba Pan/Pani o dobry klimat na lekcjach?
a) często się uśmiecham
b) nie krytykuję braku wiedzy uczniów na forum klasy
c) staram się skupiać na pozytywnych cechach uczniów
d) nie dyskryminuję słabszych
e) inne ........................................
f) atmosfera w klasie nie ma dla mnie większego znaczenia

12. Jakie działania powinny być – zdaniem Pani/Pana - podejmowane w celu przeciwdziałania agresji i przemocy uczniów w szkole?
........................................

Bardzo dziękuję za odpowiedzi.

KWESTIONARIUSZ WYWIADU
1. Czy na terenie placówki prowadzonej przez Panią/Pana spotkała/ł się Pani/Pan ze zjawiskiem agresji?
........................................2. W jakich okolicznościach najczęściej obserwuje Pani/ Pan zachowania agresywne młodzieży i co według Pani/Pana jest tego przyczyną?
........................................
3. Z jakimi typami zachowań agresywnych spotkała/ł się Pani/Pan na terenie szkoły, w której Pani/Pan jest dyrektorem?
........................................
4. Jakie działania powinny być – zdaniem Pani/Pana - podejmowane w celu przeciwdziałania agresji i przemocy uczniów w szkole?
........................................
5. Jakie formy działań zastosowała/ł Pani/Pan w placówce oświatowej, którą Pani/Pan kieruje aby zapobiec zjawiskom agresywnych zachowań wśród uczniów?
........................................
6. Jak Pani/Pan myśli czy zastosowane działania mają pozytywne rezultaty?
........................................

Ewa Izydorska