Diagnoza i terapia dysleksji

Diagnoza i terapia dysleksji - referat

Badanie diagnostyczne ma na celu poznanie dziecka, ocenę jego rozwoju i zachowania, ujawnienie symptomów i przyczyn jego trudności w uczeniu się. Diagnozowanie powinno mieć charakter badań interdyscyplinarnych zebranych na podstawie opinii zespołu specjalistów różnych specjalności: psychologa, pedagoga, logopedy, lekarza . Wobec tego wyróżnia się diagnozę lekarską, psychologiczną i pedagogiczną. Punktem wyjścia tych diagnoz jest wstępna diagnoza pedagogiczna, której dokonują nauczyciele. Oni jako pierwsi zauważają niepowodzenia dzieci na płaszczyźnie realizacji procesu pisania i czytania, dokonując opisu objawów trudności, jakie sprawia dziecku nauka szkolna i kierują je na badania specjalistyczne. Diagnoza lekarska ma charakter selektywny i polega na wykluczeniu ewentualnych wad narządu zmysłu wzroku i słuchu. Taka eliminacja jest niezbędna dla wskazania dalszej drogi postępowania, ponieważ w przypadku wykrycia przez lekarza uszkodzenia receptora bądź zakończeń nerwowych w nim umieszczonych wskazano by na przyczynę w trudności czytaniu i pisaniu odmienna od specyfiki zaburzeń dyslektycznych. Natomiast przyczyna dysleksji związana jest między innymi z mikrozaburzeniami ośrodkowej części analizatora przy sprawnie funkcjonującym receptorze . Z kolei celem diagnozy psychologicznej jest ustalenie patomechanizmu zaburzeń. Proces czytania i pisania warunkuje różnorodność czynników co określa złożoność tej diagnozy. Zadaniem psychologa jest wykrycie zaburzonych czynników. U dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu bardzo ważne będzie dokonanie pomiaru takich czynników jak: inteligencja (w skali słownej i wykonawczej), sprawności percepcyjno-motoryczne (percepcja wzrokowa, słuchowa, sprawności motoryczne), integracja percepcyjno-motoryczna, lateralizacja, orientacja w schemacie ciała i przestrzeni, pomiar zdolności psycholingwistycznych oraz cech i struktury osobowości . W diagnozie pedagogicznej wyróżnia się trzy elementy tj. rozpoznanie zjawiska, ocena tego zjawiska z punktu widzenia przyjętych standardów rozwojowych i prognoza rozwoju. Tutaj zadaniem pedagoga będzie już nie tylko ujawnienie zestawu specyficznych błędów popełnionych przez dziecko podczas pisania i czytania tak jak to było w przypadku wstępnej diagnozy pedagogicznej, lecz dokonanie profesjonalnej identyfikacji, interpretacji błędów. Znaczenie ma również diagnoza środowiska rodzinnego dziecka. Całościowa diagnoza pedagogiczna obejmuje następujące etapy tj. ocenę poziomu czytania i pisania, diagnozę środowiska rodzinnego oraz diagnozę prognostyczną, a wiec analizę danych zebranych ze wszystkich rodzajów diagnoz. Dopiero tak całościowo ujęta diagnoza daje szanse opracowania efektywnego programu rewalidacji, indywidualnego dla każdego przypadku .
Postępowanie diagnostyczne w przypadku dziecka z dysleksja rozwojową przebiega według schematu wyróżniającego trzy etapy. Pierwszym etapem jest określenie problemu, a wiec wykonanie badań wstępnych tj. analiza dokumentacji dziecka, wywiad rozwojowy i środowiskowy oraz sondaż diagnostyczny przeprowadzony uczniem w technice ankiety lub wywiadu i obserwacje. W drugim etapie następujących hipotez. Rozpoczyna się badaniami podstawowymi tj. testem inteligencji, analiza wytworów dziecka, badaniem lateralizacji, testami czytania i pisania oraz testami oceniającymi poziom kompetencji fonologicznej. Następnie dokonuje się badań uzupełniających uwzględnia się m. in.: test zdolności językowych i zdolności przestrzennych oraz próby oceny rozwoju motorycznego. Całość wzbogaca się o badania specjalistyczne, lekarskie i logopedyczne badanie mowy. Etap trzeci skupia się weryfikacji sformułowanych hipotez .
W psychologii, pedagogice, logopedii i socjologii termin terapia oznacza specjalne formy pomocy, działania zmierzające do usuwania zaburzeń. W ramach terapii pedagogicznej stosuje się zajęcia korekcyjno-kompensacyjne wskazujące na konieczność objęcia uczniów oddziaływaniem korekcyjnym tj. ćwiczeniami funkcji zaburzonych i usprawnianiem deficytów rozwojowych oraz kompensacyjnym tj. ćwiczeniami funkcji, które nie są zaburzone po to, by stały się one wsparciem dla dysfunkcji lub mogły je zastąpić w razie potrzeby. Podstawowym celem terapii pedagogicznej dziecka z dysleksją rozwojową jest stworzenie mu optymalnych możliwości wszechstronnego rozwoju poprzez stymulowanie rozwoju psychoruchowego, niwelowanie dysharmonii i deficytów rozwojowych, a także związanych z nimi zaburzeń rozwoju emocjonalno-społecznego oraz podejmowanie działań profilaktycznych w tym zakresie . W terapii dziecka z dysleksją rozwojową szczególnie istotne jest uwzględnienie następujących zasad wynikających ze specyfiki trudności w czytaniu i pisaniu:
• zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego;
• zasada stopniowania trudności czytania i pisania, uwzględniająca złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne ucznia;
• zasada korekcji zaburzeń, a wiec ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności;
• zasada kompensacji zaburzeń, czyli łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcjami nie zburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych;
• zasada systematyczności;
• zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego.
Wymienione zasady należy uzupełniać o współprace terapeuty z innymi nauczycielami i z rodzicami dziecka .
Program zajęć terapeutycznych dla dzieci z dysleksją rozwojową powinien mieć charakter indywidualny i być budowanym na podstawie diagnozy potrzeb, możliwości, ograniczeń danego dziecka. Przeważnie w programie tym znajduje się oddziaływanie na procesy percepcyjne, motorykę, lateralizację, orientację w schemacie ciała i przestrzeni, integrację percepcyjno-motoryczną, mowę, czynności czytania i pisania . Najważniejszymi metodami stosowanymi w praktyce terapeutycznie z dziećmi przejawiającymi trudności w czytaniu i pisaniu są metody polisensoryczne angażujące jednoczenie kilka zmysłów, czyli wykorzystujące bodźce wzrokowe, słuchowe, kinestetyczno-dotykowe i wyobrażeniowo-pamięciowe. Metodą tego typu jest metoda dobrego startu, której istotą jest usprawnienie poprzez integrację analizatorów (wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-dotykowego). Ćwiczenia tego typu pomagają także w ustaleniu lateralizacji, orientacji w mikro- i makroprzestrzeni, ułatwiają także zrozumienie symboli. Metoda jest zarówno dobra w terapii dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, jak i w procesie rozwijania gotowości do czytania i w jego elementarnej nauce . W terapii z dzieckiem dyslektycznym ważne są również między innymi metody:
• treningowe, poprawiające szybkość i bezbłędność czytania;
• kształcące trzy funkcje w procesie czytania (wzrokową, słuchową, wyobrażeniowo-pamięciową);
• preferujące rozwój analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej i słuchowo-wzrokowej;
• rozwijające rozumienie treści w różnych formach czytania (pasywnego, cichego, głośnego);
• usprawniające pisownię par ortogramfów;
• ułatwiające opanowanie pisowni głosek miękkich jedno i dwu literowych;
• kombinatoryka wyrazowa;
• korygujące błędy w pisaniu .
Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w terapii osób z dysleksją rozwojową powinny być odpowiednio zaplanowane i atrakcyjne, wykorzystując różnorodne metody, formy i środki dydaktyczne. Schemat takich zajęć może być pomocny w pracy terapeutycznej, ale nie powinien stanowić sztywnej formuły. Nauczyciel ma za zadanie dostosowanie toku zajęć do zmieniających się, dynamicznych sytuacji i pojawiających się problemów. Prawidłowo zaplanowana jednostka metodyczna omawianych zajęć powinna zawierać:
• ćwiczenia na materiale nieliterowym (np. ćwiczenia z zakresu percepcji wzrokowej lub percepcji słuchowej);
• sprawdzenie stopnia opanowania uprzednio opracowanego materiału;
• ćwiczenia korekcyjne stymulujące i usprawniające najgłębiej zaburzone funkcje i najsłabiej opanowane umiejętności dotyczące konkretnych problemów dydaktycznych;
• zajęcia w czytaniu i pisaniu – wprowadzenie nowego materiału;
• ćwiczenia odprężające, relaksowe, nieznacznie usprawniające lub stymulujące;
• ćwiczenia końcowe o charakterze podsumowującym, będące sprawdzianem uzyskanych efektów z poprzednich ćwiczeń i aktualnych zajęć .
Terapia zaburzeń w czytaniu i pisaniu jest działaniem długofalowym i żmudnym, toteż jej powodzenie zależy od wielu czynników, z których wyróżniamy wiek dziecka, ponieważ im dziecko młodsze tym łatwiej i szybciej można wyrównać deficyty rozwojowe i osiągnąć cel. Na efekty terapii ma również wpływ zakres i stopień głębokości zaburzeń. W przypadku dziecka z dysleksją głęboką bardzo trudno o znaczące efekty terapii szczególnie prowadzonej w grupie, dzieciom takim należy zapewnić zajęcia indywidualne. Ważna jest również motywacja, gdyż uporczywe trudności dzieci z dysleksją rozwojową często zniechęcają je do pracy i osłabiają ich motywację, a ta jest niezbędna w osiągnięciu sukcesu. Czynnikiem warunkującym efektywność terapii są również możliwości intelektualne dziecka i współpraca terapeuty z innymi nauczycielami i rodzicami .
Bibliografia :
1), M. Bogdanowicz, G.Krasowicz-Kupis, Diagnoza dysleksji rozwojowej [w:] Podstawy neurologopedii pod red. T. Gałkowski i G. Jastrzębowska i E. Szeląga, Opole 2005, Wydawnictwo UO, s. 967.
2).E. Górniewicz, Pedagogiczna diagnoza specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu , Toruń 1998, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 26-27.
3) E. Jędrzejowska, A. Jurek, Diagnoza i terapia dysleksji rozwojowej [w:] Logopedia – pytania i odpowiedzi pod red. T. Gałkowski i G. Jastrzębowska,, Opole 2003, Wydawnictwo UO, t. 2, s. 537.
4) M. Bogdanowicz, Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu – dysleksja rozwojowa [w:] Logopedia – pytania i odpowiedzi pod red. T. Gałkowski i G. Jastrzębowska,, Opole 2003, Wydawnictwo UO, t. 2
5) B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1996, WSiP