Pojęcie i objawy ryzyka dysleksji - referat

Opanowaniu umiejętności czytania i pisania towarzyszy zintegrowanie wielu złożonych umiejętności poznawczych, wraz z tymi, które umożliwiają przyjmowanie, przechowywanie, a także przechowywanie informacji fonologicznej, wzrokowej i kinestetycznej oraz kontrolowanie ruchu oczu i rąk. Zatem osiągnięcia w zakresie nauki czytania i pisania wynikają z pewnych umiejętności poznawczych. Rozpoznawanie mocnych i słabych stron sfery poznawczej może pomóc przewidzieć, które dzieci będą doświadczały trudności rozwijaniu umiejętności w czytaniu i pisaniu. W tym przypadku mówi się również o dzieciach, które charakteryzują się niską sprawnością intelektualną, pochodzą z niekorzystnych środowisk społeczno-ekonomicznych, mają ograniczone doświadczenie w użyciu języka, w którym uczą się czytać i pisać, albo które nie zostały w domach, ani dobrze przygotowane do wejścia świat pisma, ani dostatecznie zachęcone do maksymalnego wykorzystania możliwości edukacji .
Ludzie osiągają różny stopień opanowania danej umiejętności ze względu na odmienne zewnętrzne okoliczności i ze względu na zróżnicowane możliwości wewnętrzne, inne u każdej osoby. Podobnie jest z umiejętnością czytania i pisania, niektórzy ludzie szybko opanowują mowę i poprawną wymowę, ucząc się czytać i pisać niemal bez pomocy dorosłych już w wieku przedszkolnym. Inni muszą w dzieciństwie poświęcić dużo czasu i pracy, aby posiąść umiejętność czytania i pisania w stopniu zadawalającym. Pozostali nie potrafią opanować umiejętności czytania i pisania w czasie przewidzianym programie szkolnym i za pomocą konwencjonalnych metod nauczania. Trudności te są przyczyna nie powodzeń szkolnych, a w późniejszym okresie zakłócają ich kształcenie się zawodowe i funkcjonowanie w pracy. Może to prowadzić do nawarstwiania się wtórnych zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń rozwoju osobowości .
Termin ryzyka dysleksji dotyczy młodszych dzieci wykazujących wybiórcze zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą powodować wystąpienie specyficznych trudności w czytaniu i pianiu. Stosuje się go również w odniesieniu do uczniów, będących w normie intelektualnej, o dobrze funkcjonujących narządach zmysłu i właściwej opiece wychowawczo-dydaktycznej w domu oraz w szkole, którzy napotykają na pierwsze, nasilone trudności w nauce .
Robert L. Burden określa dysleksje jako termin opisowy, odnoszący się do luźno powiązanej grupy osób, ujawniających nieoczekiwane i długotrwałe trudności w nauce czytania, pisania lub ortografii. Grupę tę należy odróżnić od osób, u których ujawniają się bardziej ogólne lub umiarkowane trudności w nauce. Omawiane grupy osób różnicuje fakt, że pierwsza grupa nie ma podobnych problemów w większości innych obszarów przedmiotowych oprócz tych, które wynikają z trudności z nauką czytania i pisania .
Terminem najczęściej używanym do określenia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci jest dysleksja rozwojowa. Określenie rozwojowa ma wskazywać fakt wczesnych uwarunkowań tych trudności, a wiec trwających od urodzenia, a nie nabytych .
W oznaczeniu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu stosuje się jeden (dysleksja) lub trzy terminy (dysleksja, dysortografia, dysgrafia). Używanie trzech terminów ma na celu szczegółowe wskazanie rodzaju omawianych trudności. Stosowanie jednego terminu zwraca uwagę jedyne na zaistniały problem. Mówi się wówczas o specyficznych trudnościach w uczeniu się pisania i czytania, bez precyzyjnego określenia charakteru trudności. Z kolei, używając trzech terminów, dysleksja będzie oznaczać trudności w opanowaniu umiejętności czytania, dysortografią nazywać będziemy trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, a dysgrafia oznaczać będzie trudności w zakresie techniki pisania i niski poziom graficzny pisma .
Ze specyficznymi trudnościami w pisaniu i czytaniu mamy do czynienia od początku nauki szkolnej. Problemy są lokalizowane w różnych klasyfikacjach związanych z takimi dyscyplinami naukowymi, jak logopedia, psychologia, pedagogika i medycyna, a więc:
• logopedia zalicza je do syndromu zaburzeń komunikacji, czyli porozumiewania się językowego za pomocą mowy pisanej, czytania i nadawania informacji;
• psychologia uznaje specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu jako zaburzenia wyższych czynności psychicznych wskazując na ich układową i dynamiczną lokalizacje w mózgu oraz wyznacza jej miejsce na tle zaburzeń szeroko rozumianego rozwoju psychomotorycznego;
• pedagogika zalicza dzieci ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu do grupy osób o specjalnych potrzebach edukacyjnych, wskazując na potrzebę szczególnych warunków, odpowiadających ich indywidualnych możliwością i ograniczeniom;
• medycyna specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania uwzględnia w dwóch obowiązujących klasyfikacjach chorób (DSM - IV, ICD - 10). W klasyfikacji DSM – IV wyróżniane są jako zaburzenia uczenia się wśród dziesięciu kategorii różnych zaburzeń rozwoju i zachowania rozpoznawanych w okresie niemowlęctwa, dzieciństwa i adolescencji. Z kolei w klasyfikacji ICD – 10 zaburzenia te występują pod nazwą specyficznych rozwojowych zaburzeń umiejętności szkolnych. Klasyfikacje te wskazują zarówno na zaburzenia czytania, najczęściej skojarzone z zaburzeniami pisania, jak i zaburzenia w opanowaniu umiejętności pisania, które obejmują zakres: poprawnej pisowni, umiejętności wypowiadania się za pomocą pisma, formułowanie wypowiedzi na piśmie, a także uwzględniają poziom graficzny pisma uwarunkowany zaburzeniami rozwoju ruchowego .
Dzieci z ryzyka dysleksji mogą być identyfikowane na podstawie charakterystycznych symptomów. Można je odczytać nie tylko w wieku przedszkolnym, gdyż pojawiają się one już w okresie poniemowlęcym. Dzieckiem z ryzyka dysleksji jest dziecko pochodzące z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i skomplikowanego porodu. Dlatego należy obserwować rozwój dzieci urodzonych przedwcześnie w zamartwicy, z niską wagą urodzeniową oraz złym sanie fizycznym. Problem ryzyka dysleksji dotyczy również dzieci z rodzin, u których trudności takie jak dyskusja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność już pojawiały się. Wystąpienie dysleksji rozwojowej poprzedza pojawienie się objawów dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego przyjmującego postać parcjalnego lub fragmentarycznego opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych i funkcji ruchowych. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są skutkiem opóźnienia w rozwoju funkcji wzrokowych, słuchowo-językowych, motorycznych, uczestniczących w realizacji złożonych czynności, do których należą czytanie pisanie .
Istnieją specyficzne dla dysleksji zespoły objawów odróżniających ją od pokrewnych patologicznych zjawisk. Wszystkie te symptomy mogą występować w różnych układach i w różnych stopniach nasilenia, a należy do nich wyraźna rozbieżność między poziomem czytania i rezultatami w nauce innych przedmiotów. Mówi się również o wyraźnej rozbieżności między poziomem rozwoju umysłowego, a poziomem czytania i często występujących błędach w pisaniu oraz obniżonym poziomie graficznym pisma. Decydujące są, także trudności w opanowaniu języków obcych, obniżona zdolność analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, zaburzenia w rozwoju mowy i artykulacji, zaburzenia orientacji czasowo przestrzennej, zaburzenia rozwoju ruchowego i sprawności manualnej oraz zaburzenia rozwoju lateralizacji. Wskazuje się na częstsze występowanie trudności w czytaniu i pisaniu u chłopców niż u dziewcząt, współwystępujące objawy nerwowości i zaburzenia zachowania oraz mikrouszkodzenia tkanki mózgowej w okresie okołoporodowym oraz brak uszkodzenia narządu wzroku i słuchu .
Skupiając się tylko na dysortografii, mówi się o uporczywym opuszczaniu, dodawaniu i przestawianiu liter i sylab, myleniu liter podobnym kształtem lub różniących się tylko dźwięcznością, myleniu liter o tym samym kształcie lecz innym układzie w przestrzeni oraz pisanie liter zwierciadlanych i wyrazów od strony prawej do lewej. Objawem dysortografii jest również pomijanie znaków diakrytycznych, występowanie wyrazów bezsensownych. Zatem do objawów dysortografii zaliczamy przede wszystkim wszelkiego rodzaju zniekształcenia zapisów wyrazów zależnie on patomechanizmu zaburzeń mogą być charakterystyczne do zaburzeń percepcji wzrokowej lub słuchowej .
Natomiast mówiąc jedynie o dysgrafii wskazuje się na trudności z rysowaniem, kreślenie kształtu liter i zmieszczeniem się w liniaturze zeszytu. Zatem litery mają różne wymiary, często są zbyt duże, niekształtne, drżące, nachylone w różnym kierunku, a pismo jest mało czytelne. Estetyka zeszytu, także budzi wiele zastrzeżeń ponieważ kartki często są dziurawe z powodu mocnego naciskania pióra, tekst jest zamazany, a tempo pisma jest wolne .
Rozpoznając zagrożenia dysleksją, nie wystarczy stwierdzenie pojedynczego objawu, ponieważ im więcej symptomów ryzyka dysleksji zauważamy tym jest ono bardziej prawdopodobne. Symptomy ryzyka dysleksji można dostrzec w kolejnych etapach rozwoju. Wiek niemowlęcy (pierwszy rok życia), gdy dziecko nie raczkuje lub mało raczkuje, gorzej utrzymuje równowagę w postawie siedzącej i stojącej. Przejawiając minimalne dysfunkcje neurologiczne tj. obniżony tonus mięśniowy, utrzymujące się pierwotne odruchy wrodzone, które powinny zaniknąć do końca pierwszego roku życia. W wieku poniemowlęcym (2-3 lat), gdy dzieci mają trudności z utrzymaniem równowagi z automatyzacją chodu i później. Wykazują małą zręczność manualną, są nieporadne w samoobsłudze, a także mało sprawne w zabawach manipulacyjnych i nie próbują same rysować. Później wypowiadają pierwsze słowa, w wieku dwóch lat zdania proste i w wieku trzech lat zdania złożone. Objawy wieku przedszkolnego (3-5lat) to niska sprawność ruchowa w zakresie ruchu całego ciała i słaba sprawność ruchowa rąk. Niechęć dziecka do rysowania, wykonywanie bardzo uproszczonych rysunków, trudności z zbudowaniem z klocków, nieprawidłowy chwyt ołówka i zbyt mocne lub za słabe go przyciskanie. Trudności w składaniu puzzli, wykonywaniu układanek oraz tworzenie rysunków bogatych treściowo lecz prymitywnych w formie. Mamy do czynienia z opóźnionym rozwojem mowy, nieprawidłową artykulacją wielu głosek, trudnościami w budowaniu wypowiedzi, częstym przekręcaniem wyrazów, trudnościami z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów oraz zapamiętywaniem i przypominaniem nazw, wierszyków, piosenek. W wieku 6 -7 lat należy zwrócić uwagę na objawy takie jak obniżona sprawność ruchowa i mała sprawność manualna, trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki, nieprawidłowy chwyt ołówka oraz trudności w rysowaniu szlaczków i odwzorowaniu figur geometrycznych. Wadliwa wymowa, przekręcanie trudnych wyrazów, błędy w budowaniu wypowiedzi, błędy gramatyczne, trudności z poprawnym użyciem wyrażeń przymiotnikowych dotyczących stosunków przestrzennych. Warto zwrócić również uwagę na trudności z różnicowaniem podobnych głosek, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, trudności z dokonaniem operacji (analizy, syntezy, opuszczania, dodawania, zastępowania, przestawiania) na cząstkach fonologicznych (logotomach, sylabach, głoskach). Trudności z wyróżnianiem elementów z całości i z ich syntezowaniem w całość oraz trudności z odróżnianiem kształtów podobnych lub identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni. Obserwuje się również brak ustalenia ręki dominującej, zaburzenia dotyczące trudności z określeniem pory roku i dnia, nasilone trudności w nauce czytania (wolne tępo, głoskowanie z nie zawsze poprawną syntezą, przekręcanie wyrazów, niezrozumienie przeczytanego zdania) oraz trudności w odwzorowaniu wyrazów (od prawej do lewej strony) i pisaniu liter, cyfr (zwierciadlane). W wieku szkolnym powyższe objawy są poszerzone o trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach i nartach oraz niechętne uczestniczenie w zabawach ruchowych. Trudności z wyodrębnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, przekręcanie złożonych wyrazów, używanie sformułowań nie poprawnych pod względem gramatycznym, trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencją i z szybkim wymienianiem nazw. Problemy z zapamiętaniem i nazywaniem liter alfabetu, cyfr, tabliczki mnożenia. Mamy do czynienia również z trudnością odróżniania prawej i lewej strony ciała i wskazywaniem części ciała, a także trudności z określeniem położenia przedmiotów względem siebie. Nasilają się również trudności w nauce czytania i trudności z opanowaniem poprawnej pisowni .


Bibliografia :
1. Ch. Singleton, Dyslekcja: funkcje poznawcze oraz ich wpływ na umiejętność czytania i pisania [w:] Dysleksja. Teoria i praktyka pod red. G. Reid, J. Wearmouth, Gdańsk 2008, Wydawnictwo GWP,
2. M. Bogdanowicz, O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu, Lubin 1994, Wydawnictwo LINEA,
3. M. Bogdanowicz, Ryzyko dysleksji. Problemy i diagnozowanie, Gdańsk 2002, Wydawnictwo HARMONIA,
4. R.L. Burden, Metody poznawcze w dysleksji: style uczenia się i umiejętność myślenia [w:] Dysleksja. Teoria i praktyka pod red. G. Reid, J. Wearmouth, Gdańsk 2008, Wydawnictwo GWP,
5. M. Bogdanowicz, Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu – dysleksja rozwojowa [w:] Logopedia – pytania i odpowiedzi pod red. T. Gałkowski i G. Jastrzębowska,, Opole 2003, Wydawnictwo UO, t. 2
6. B. Zakrzewska, Trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1996, WSiP