Rola muzyki w wychowaniu

Muzyka odgrywała ogromną rolę we wszystkich systemach wychowawczych. Nic tak nie porządkuje wewnętrznie człowieka jak muzyka, która jest absolutnie rygorystycznym uporządkowaniem przebiegu dźwięków w czasie. Uprawianie muzyki - granie czy śpiewanie daje człowiekowi poczucie pewnego sprawstwa. Uczy współpracy z innymi, samodyscypliny, podporządkowania się rygorom pewnej formy. Uczy też samokontroli. Poza tym żadna sztuka nie rozwija tak wyobraźni jak muzyka, która operuje w świecie całkowicie abstrakcyjnym. Muzyka nic nie znaczy, niczego nie odtwarza, uczy więc abstrakcyjnego myślenia, które jest niezbędne do twórczej postawy człowieka.
Wychowanie muzyczne odgrywa ogromną rolę w egzystencji każdego dziecka. Właściwy odbiór muzyki oraz estetyczna ocena jej walorów artystycznych jest możliwa tylko u jednostki, która posiada podstawowe zdolności muzyczne wraz z rozwiniętą wrażliwością emocjonalną.
Przytaczając słuszne spostrzeżenia K. Lewandowskiej, można stwierdzić, iż dziecko już od najmłodszych lat przejawia wielką potrzebę aktywności muzycznej, dlatego też program nauczania powinien być dostosowany do możliwości rozwojowych dzieci, aby w ten sposób sprzyjał pełnemu rozwojowi aktywności intelektualnej i fizycznej.
Program powinien także uwzględniać lepsze czy gorsze dyspozycje dzieci do niektórych rodzajów działalności muzycznej. Przez ćwiczenia w zakresie spostrzegania elementów muzycznych przez dzieci można kształtować odwracalność, która jest jedną z cech myślenia operacyjnego. Ćwiczenia takie pozwalają także obserwować zachowanie się dzieci przy muzyce.
Jak wiadomo wychowanie muzyczne, obejmuje :
śpiew,
grę na instrumentach,
taniec,
ale również wszystkie te czynniki, które mają wpływ na osobowość dziecka.
Muzyka postrzegana przez dziecko mniej wiąże się z konkretnym obrazem, tematem – natomiast nabiera emocjonalnego charakteru. Dziecko może śpiewać bez akompaniamentu, bez ruchu, bez teatralizacji czy wzrokowej poglądowości. Przedszkolaki mogą często śpiewać, poruszać się rytmicznie, słuchać z zadowoleniem, rozróżniać barwę niektórych instrumentów muzycznych, określać charakter muzyki, a także wyrażać swój stosunek do niej.
Muzyka towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat i zawsze zajmowała w jego życiu miejsce szczególne. Muzyka ma wyjątkową zdolność wzbudzania emocji, zaspokaja potrzebę ekspresji emocji i zabawy, pobudza potrzeby estetyczne i poznawcze. Dociera do głębi naszej duszy, do podświadomości, działa na procesy fizjologiczne - na funkcje wegetatywne i motoryczne. Od dawna doceniano właściwości terapeutyczne muzyki. Już pitagorejczycy twierdzili, że muzyka leczy duszę i namiętności, prowadzi do przybrania wobec życia postawy pełnej umiaru i harmonii.
Od dawna wiadomo, że muzyka łagodzi obyczaje, redukuje trudności, ułatwia współpracę, nawiązywanie kontaktów, ogranicza konflikty, pobudza emocje, daje możliwość rozładowania wewnętrznych napięć, podwyższa umiejętność koncentracji.
Dzieci bardzo wcześnie wykazują zainteresowanie światem dźwięków. Interesuje je nie tylko pojawienie się określonego dźwięku, ale jego natężenie, barwa, rytmiczny przebieg. Pod wpływem spostrzeżeń dźwięków pojawia się u dziecka radość, złość, niepokój, szczególna fascynacja. Takie żywe reakcje na spostrzegane dźwięki świadczą o emocjonalnym przeżywaniu muzyki przez dzieci.
Dzieci należy przygotować do emocjonalnego przeżywania muzyki i od najmłodszych lat rozwijać ich zdolności muzyczne. Jest to istotne z tego powodu, że zdolności muzyczne są niezbędne nawet w najprostszych sposobach obcowania z muzyką, a więc w śpiewie, grze na prostych instrumentach, słuchaniu nieskomplikowanych utworów muzycznych.
Zastosowanie różnych form muzycznych w nauczaniu pozwalać uczniom bawić się przy muzyce, przygotowywać do samodzielnego operowania materiałem muzycznym oraz twórczego jego przekształcania. Każda z tych form działalności rozwija nieco inne dyspozycje i umiejętności. Stosowanie ich wszystkich daje szansę stworzenia podstaw wszechstronnego rozwoju osobowości zarówno pod względem ogólnym jak i muzycznym.
Formy zajęć i różne środki oddziaływania muzyką na dziecko powinny być ze sobą ściśle zintegrowane tak, aby proces nauczania stanowił jednolitą całość. Jest to szczególnie ważne w młodszym wieku szkolnym, kiedy to wrodzone dyspozycje muzyczne dzieci są jeszcze najczęściej nieznane, nieujawnione i niesprecyzowane.
„Edukacja muzyczna dziecka ma w klasach szczególnie doniosłe, pedagogiczne znaczenie. Muzyka bowiem jako jeden z kierunków edukacji dziecka, w sposób szczególny rozwija percepcję słuchową, aktywną postawę twórczą, sferę emocjonalną i wrażliwość estetyczną, a to z kolei przyczynia się do osiągania coraz lepszych wyników w nauce.”
Wychowanie muzyczne – w szerokim tego słowa znaczeniu, zawsze nawiązywało do integracji. Przykładem mogą tu być założenia teoretyczne dotyczące umuzykalnienia wskazujące wieloaspektowość kontaktu dziecka ze sztuką, których elementy znalazły też zastosowanie w wielu terapiach. Autorami tych założeń są Carll Orff, Emile Jaques Dalcroze. W kształtowaniu uczniów młodszych klas szkoły podstawowej dominują formy ekspresyjne (tworzenie, odtwarzanie głosem, ruchem i na instrumentach muzycznych), które są źródłem przeżycia estetycznego i przyczyniają się do rozwijania aktywności muzycznej dziecka, zaspokajają potrzeby działania oraz stymulują twórcze myślenie.

Opracowano na podstawie literatury:
E. Illasiewicz: O roli muzyki w wychowaniu, W: „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze” nr 8/1997
E. Lipska; M. Przygodzińska: Muzyka w nauczaniu początkowym. Metodyka, Warszawa 1991
E. Hoffman-Lipska, L. Jankowska, Nauczanie muzyki w klasach I-III, „Wychowanie Muzyczne w Szkole” 1985 nr 4
K. Lewandowska: Rozwój zdolności muzycznych. W : Sztuka dla najmłodszych. Teoria -Recepcja – Oddziaływanie, pod red. M Tyszkowaej, Warszawa- Poznań 1977
K. Mrugalska: Nie terapia, lecz zwyczajna szansa. W: „Pielęgniarka i Położna”
J. Hanisz: Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku. Warszawa 1998