Autorski program nauczania historii regionalnej realizowany w ramach innowacji pedagogicznej "Cudzy kroj chwol, a swojigo sie dzierż”

WSTĘP
Niniejszy autorski program nauczania historii regionalnej został napisany na potrzeby innowacji metodyczno-programowej „Cudzy kroj chwol, a swojego sie dzierż”. Innowacja dotyczy zajęć historii, których adresatami są uczniowie klas IV Szkoły Podstawowej nr 1 w Cieszynie. Rozpoczęcie innowacji przewidywane jest na wrzesień 2014, a jej zakończenie na czerwiec 2015 roku. Na realizację programu przewidziano 1 godzinę tygodniowo dla klas IV w roku szkolnym 2014/2015..
Innowacja ma służyć kształtowaniu u uczniów poczucia tożsamości lokalnej i regionalnej, poznawaniu historii oraz zwyczajów i tradycji naszej „małej ojczyzny” – Śląska Cieszyńskiego.
W trakcie swojej pracy pedagogicznej zaobserwowałem, iż uczniowie z ciekawością i zaangażowaniem odnoszą się do tego, co jest im bliskie. Są ciekawi historii i tradycji rodzinnych, co przekłada się później na zainteresowanie najbliższą okolicą, regionem i dziejami naszego narodu. Przykładem tego, było zainteresowanie konkursem regionalnym „Dzieciństwo na Śląsku Cieszyńskim- gry i zabawy naszych dziadków” oraz „Odsiecz wiedeńska” realizowanej w kontekście przemarszu wojsk polskich przez Cieszyn. Niezmiennie co roku w klasach czwartych dużym powodzeniem cieszy się prezentacja drzew genealogicznych na forum klasowym. Zajęcia innowacyjne z edukacji regionalnej mają służyć rozwijaniu ich zainteresowań przy wykorzystaniu aktywnych metod nauczania i wpłynąć pozytywnie na wszechstronny rozwój każdego ucznia. Ponadto włodarze miasta mając w świadomości historyczną rolę Cieszyna w strategii rozwoju miasta na lata 2010-2020 zadeklarowali, „że Cieszyn kontynuuje tradycje kulturalnej stolicy Śląska Cieszyńskiego, pielęgnując dorobek społeczności lokalnej subregionu”. Również Sejmik Województwa Śląskiego zwraca również uwagę na „postępujące zmiany społeczno-kulturowe, które przyczyniają się do zaniku i marginalizacji gwar i dialektów, ważnych z punktu widzenia lokalnych społeczności i ich tradycji”. W związku z powyższym uważamy wprowadzenie innowacji za celowe.

Edukacja regionalna jest bardzo ważnym elementem kształtowania tożsamości lokalnej, przybliża uczniom dzieje i kulturę własnego regionu, uczy aktywności w życiu społecznym, tworzy silną więź z tzw. „małą Ojczyzną”. Jednocześnie uczy otwartości i tolerancji wobec ludzi reprezentujących inne poglądy, religie, narodowości, rasy i wyznania.
Często zastanawiamy się jakie są nasze korzenie, skąd pochodzimy, jak żyli nasi przodkowie, jak się ubierali, co jedli, jakie było ich życie codzienne, tradycje i zwyczaje. Odnosimy tę wiedzę do współczesności. Poznając historię i dziedzictwo kulturowe naszej małej Ojczyzny – Śląska Cieszyńskiego jesteśmy z nią bardziej związani, budujemy tożsamość regionalną, a w dalszej kolejności narodową. Przy postępującym tempie przemian cywilizacyjnych, wszechogarniającej globalizacji, ważne jest aby młode pokolenie pamiętało o dziedzictwie naszych przodków i kultywowało pamięć dawnych dziejów. Warto przywołać sentencje dwóch wielkich ludzi XX wieku F. Focha i J. Piłsudskiego. F Foch, marszałek Francji z czasów I wojny światowej, stwierdził, że "Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie". Natomiast Józef Piłsudski zauważył , że „Naród bez pamięci nie ma prawa do przyszłości ani do bytu teraźniejszego".
Celem zajęć jest uświadomienie uczniom czym jest wspólnota regionalna. Na zajęciach poznają historię Śląska Cieszyńskiego i uzmysławiają sobie czym jest ich mała ojczyzna. Dowiadują się dlaczego i z czego wyniknęło, że Cieszyn jest miastem wielokulturowym (różne religie, kultury i narodowości- miasto trzech granic).
Uczniowie w trakcie zajęć warsztatowych i wycieczek: poznają historię i kulturę Śląska Cieszyńskiego, dowiedzą się o ludziach ważnych dla regionu, określą podstawowe pojęcia i terminy dotyczące kultury ludowej (obrzęd, zwyczaj, obyczaj, święto), wymienią i scharakteryzują najważniejsze tradycje cieszyńskie, poznają walory przyrodnicze najbliższej okolicy; poznają i nauczą się pieśni cieszyńskich (autor innowacji należy do Macierzy Ziemi Cieszyńskiej) przedstawią językiem regionu fragmenty inscenizacji, poznają i narysują tradycyjne stroje ludowe, poznają i zastosują zdobnictwo regionalne, poznają tradycyjne zajęcia mieszkańców oraz zabawy, narzędzia pracy, sprzęty domowe, wygląd budowli, poznają i przygotują dania kuchni regionalnej, wykonają albumy „Witamy na śląsku Cieszyńskim”. Przygotują tzw. izbę regionalną.

1. Przybliżenie uczniom dziedzictwa Śląska Cieszyńskiego.
2. Wyposażenie uczniów w wiedzę o historii i tradycjach związanych z miejscem zamieszkania.
3. Rozwijanie poczucia tożsamości lokalnej i patriotyzmu związanego z „ małą Ojczyzną”.
4. Kształtowanie aktywnej, otwartej i tolerancyjnej postawy.
5. Rozwijanie umiejętności współpracy, pracy zespołowej.

Uczniowie w trakcie zajęć:
1. Poznają kulturę i historię Śląska Cieszyńskiego.
2. Poznają najbliższe środowisko i specyfikę regionu.
3. Poznają walory przyrodnicze najbliższej okolicy.
4. Dowiedzą się o ludziach ważnych dla regionu.
5. Określą podstawowe pojęcia i terminy dotyczące kultury ludowej (obrzęd, zwyczaj, obyczaj, święto).
6. Wymienią i scharakteryzują najważniejsze tradycje cieszyńskie .
7. Poznają i nauczą się pieśni cieszyńskich.
8. Zapoznają się z językiem regionu – gwarą cieszyńską.
9. Poznają, narysują i wykonają elementy tradycyjnego stroju ludowego.
10. Poznają i zastosują zdobnictwo regionalne.
11. Poznają tradycyjne zajęcia mieszkańców, narzędzia pracy, sprzęty domowe, wygląd budowli.
12. Poznają i przygotują dania kuchni regionalnej.
13. Zaprojektują i wykonają wspólnie fanpage szkoły pt. „Jedynka- Witamy na Śląsku Cieszyńskim”.
14. Zaprojektują i wykonają kącik regionalny.

Osiągnięcie zaplanowanych celów innowacji przewiduje się przede wszystkim poprzez zastosowanie metody projektu, gdyż pozwala ona w atrakcyjny dla ucznia sposób połączyć wiedzę teoretyczną z praktyczną działalnością. Ponadto wybrana metoda umożliwia rozwój indywidualnych zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz umożliwia włączenie do współpracy rodziców i lokalną społeczność.

Formy pracy podczas projektu:
− praca zespołowa
− praca w grupach
− praca w parach
− praca indywidualna

Ocenianie uczniów:
Uczniowie oceniani będą w formie oceny opisowej uwzględniającą samoocenę, opinię grupy oraz nauczyciela nt. pracy ucznia.

− zajęcia w terenie – spacery i wycieczki
− wizyty w muzeach cieszyńskich oraz instytucjach kulturalnych i miejskich,
− organizacja zajęć warsztatowych,
− spotkania z ciekawymi ludźmi ,,Cieszniokami”– mieszkańcami miasta,
− wykorzystanie TIK (prezentacje multimedialne, tworzenie fanpage, itp.)
− wystawa prac uczniów oraz przygotowanie inscenizacji kończącej projekt,
− elementy wykładu, dyskusja.

Ewaluacja będzie miała charakter ciągły, będzie jej podlegać:
1. Pretest wiedzy o regionie dla uczniów objętych programem- sprawdzający poziom wiedzy oraz umiejętności z zakresu nauczanych treści.
2. Ustalenie atrakcyjności programu i pracy uczniów:
- obserwacja zainteresowania i zaangażowania uczniów podczas zajęć,
- ankiety dla uczniów oceniające atrakcyjność wybranych zajęć,
- dołączanie 2 zadań z edukacji regionalnej do testów sprawdzających z przedmiotu historia i społeczeństwo.
3. Postest wiedzy o regionie dla uczniów objętych programem- sprawdzający aktualny poziom wiedzy oraz umiejętności z zakresu nauczanych treści.
4. Ankieta oceniająca poziom zajęć, atrakcyjność treści oraz dobór metod pracy.
5. Prezentacja wyników pracy uczniów rodzicom i zainteresowanym mieszkańcom Cieszyna, przedstawicielom JST oraz instytucjom partnerskim.

Cele kształcenia- wymagania ogólne są zgodne z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

I CHRONOLOGIA HISTORYCZNA
Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością.
II ANALIZA I INTERPRETACJA HISTORYCZNA
Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych.
III TWORZENIE NARRACJI HISTORYCZNEJ
Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić.
IV ZAINTERESOWANIE PROBLEMATYKĄ SPOŁECZNĄ
Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym – zadaje pytania „dlaczego jest tak, jak jest?” i „czy mogłoby być inaczej?” oraz próbuje odpowiedzieć na te pytania.
V WSPÓŁDZIAŁANIE W SPRAWACH PUBLICZNYCH
Uczeń współpracuje z innymi – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich.

1. Lekcja organizacyjna:
a. zapoznanie z programem nauczania,
b. przedstawienie zasad pracy metodą projektu.
2. Śląska Cieszyńskiego - położenie geograficzne i środowisko naturalne:
a. Uczeń wskazuje na mapie granice Śląska Cieszyńskiego,
b. Wymienia i wskazuje na mapie miejscowości należące do Śląska Cieszyńskiego,
c. Wskazuje na mapie i charakteryzuje: najważniejsze miejsca historyczne i zabytki związane ze Śląskiem Cieszyńskim , najważniejsze miejsca przyrodnicze.
d. Podaje przykłady unikalnych roślin i rezerwatów przyrody
3. Początki Cieszyna i innych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim:
a. Uczeń poznaje legendy o założeniu wybranych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim,
b. Porównuje legendę o założeniu o państwa polskiego z legendą o założeniu Cieszyna,
c. Rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy,
d. Wskazuje miejsca w przestrzeni nawiązujące do legend.
4. Wybrane wiadomości z historii Cieszyna:
a. Uczeń poznaje najważniejsze wydarzenia z historii Cieszyna do 1653 roku - min. pierwsze osadnictwo, przyjęcie chrześcijaństwa, budowa rotundy, budowa zamku,
b. Rozumie ich związek z historią Polski,
c. Tworzy krótką wypowiedź ustną o ww. wydarzeniach,
5. Cieszyn w starej fotografii:
a. Uczeń poznaje rolę i znaczenie wybranych budynków w historii miasta,
b. Dostrzega związki między przeszłością miasta a jego teraźniejszością.
6. Strój cieszyński:
a. Uczeń poznaje pojęcie oraz cechy charakterystyczne stroju ludowego,
b. Potrafi wymienić oraz wyjaśnić funkcje stroju ludowego (magiczna/praktyczna/estetyczna itp.)
c. Uczeń wskazuje i nazywa elementy stroju,
d. Na przykładzie stroju cieszyńskiego wyjaśnia na czym polegała odrębność Śląska Cieszyńskiego wobec innych regionów Śląska i Polski,
7. Tradycyjne zajęcia mieszkańców Śląska Cieszyńskiego - kim chciałbym być w przeszłości?:
a. Uczeń wie czym trudnili się jego przodkowie przed industrializacją Śląska Cieszyńskiego,
b. Poznaje tradycyjne rzemiosła oraz sposoby hodowli i rolnictwa na Śląska Cieszyńskiego,
c. Rozumie związek między położeniem geograficznym regionu a źródłem utrzymania mieszkańców,
d. Potrafi opisać życie przodków przed industrializacją,
e. Analizuje i wskazuje na pozytywne oraz negatywne aspekty poszczególnych zawodów.
8. Rozwój przemysłu – odchodzenie od tradycyjnych zawodów, wirtualna wycieczka po zakładach Cieszyna:
a. Uczeń opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w,
b. Wymienia najważniejsze zakłady produkcyjne, które powstały w tym wieku na Śląsku Cieszyńskim,
c. Rozumie pojęcie: industrializacja,
d. Potrafi wskazać różnice, które zaszły w życiu mieszkańców w wyniku industrializacji,
e. Potrafi opisać warunki pracy w XIX fabryce,
f. Ocenia przemiany społeczne i gospodarcze, które zaszły w XIX wieku.
9. Osoby ważne dla Cieszyna- wycieczka po ulicach miasta, tworzenie planu miasta:
a. Uczeń potrafi wymienić i przedstawić krótką biografię osób ważnych dla historii Śląska Cieszyńskiego,
b. Potrafi wskazać na ich powiązania z historią Polski,
c. Zna nazwy ulic, które są związane z zasłużonymi mieszkańcami Śląska Cieszyńskiego,
d. Zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości regionu.
10. Wielokulturowość Śląska Cieszyńskiego:
a. Uczeń wymienia mniejszości narodowe i religijne żyjące na terenie Śląska Cieszyńskiego,
b. Potrafi wymienić różnicę międzywyznaniowe,
c. Rozumie dlaczego Śląsk Cieszyński jest regionem wielokulturowym,
d. Wyjaśnia genezę wielokulturowości regionu.
11. Nazwy ulic, pamiątką przeszłości. tworzenie planu miasta:
a. Uczeń rozumie związek między teraźniejszymi nazwami ulic a ich przeszłością,
b. Potrafi wskazać najstarsze ulice i części miasta.
12. Wycieczka po Cieszynie:
a. Uczniowie znają najważniejsze zabytki Cieszyna,
b. Potrafią wskazać na mapie siedzibę władz lokalnych oraz wymienić najważniejsze urzędy,
c. Potrafią na przykładach omówić zakres działania władz miejskich oraz sposoby powoływania władz samorządowych.
13. Moja rodzina a historia Polski:
a. Uczeń rozumie związek między historią Cieszyna a losami ojczyzny,
b. Potrafi opisać jak historia Polski wpłynęła na losy ich przodków mieszkających na Śląsku Cieszyńskim.
14. Kuchnia regionalna. Co nasi przodkowie spożywali?:
a. Uczeń uświadamia sobie związek między warunkami naturalnymi regionu a pożywieniem naszych przodków,
b. Potrafi wymienić oraz opisać charakterystyczne potrawy dla Śląska Cieszyńskiego i wyjaśnić ich genezę.
15. Gwara cieszyńska oraz pieśni regionalne:
a. Uczniowie rozumieją czym jest gwara,
b. Potrafią wyjaśnić na czym polega odmienność gwary cieszyńskiej od śląskiej i języka polskiego,
c. Poznają gwarowe zwroty,
d. Rozumieją, że gwara cieszyńska jest dialektem języka polskiego,
e. Potrafią wskazać wpływy czeskie i niemieckie w gwarze,
f. Znają kilka przykładowych pieśni pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego.
16. Gry i zabawy naszych przodków:
a. Uczniowie poznają gry i zabawki, którymi bawili się ich dziadkowie w dobie przed komputerowej.
17. Hafty i koronki. Warsztaty:
a. Uczniowie poznają historię koronkarstwa i haftu,
b. Poznają tradycyjne formy haftu i koronki stosowane w zdobieniu odzieży na Śląsku Cieszyńskim.
18. Czym straszono dzieci by były grzeczne w przeszłości?:
a. Uczniowie znają strachy ludowe występujące na Śląsku Cieszyńskim,
b. Potrafią wymienić funkcje demonologii w kulturze ludowej.

19. SP 1 - historia szkoły, wspomnienia rodziców i dziadków:
a. Sytuuje w czasie i omawia najważniejsze wydarzenia z przeszłości Śląska Cieszyńskiego od 1653 do 1918 roku,
b. Potrafią scharakteryzować problemy narodowościowe ludności polskiej w państwie Austro-Węgierskim,
c. Znają historię powstania SP 1 i jej dalsze losy.

Lp. Tematyka Liczba godzin lekcyjnych przeznaczona na realizację
1. Muzea w Cieszynie 1
2. Wizyta w MŚC 1
3. Drzewo genealogiczne mojej rodziny na tle małej ojczyzny 2
4. Położenie geograficzne, walory geograficzne i najważniejsze miejsca związane ze Śląskiem Cieszyńskim 1
5. Moja mała ojczyzna 1
6. Wizyta w urzędzie gminy 1
7. Strój cieszyński 1
8. Najważniejsze wydarzenia z dziejów Cieszyna 1
9. Najważniejsze zabytki przyrodnicze i historyczne Cieszyna- tworzenie mapy miasta i powiatu. 2
10. Legendy o założeniu Cieszyna 1
11. Zabytki średniowiecza. 3
12. Rycerze Śląska Cieszyńskiego. 1
13. XVII wiek – stulecie wojen. Legenda o cieszyniance
2
14. Wielokulturowość Cieszyna- reformacja na Śląsku Cieszyńskim. 1
15. Odsiecz wiedeńska, czyli wojska Sobieskiego w Cieszynie. 1
16. Jak to się stało, że Śląsk Cieszyński został austriacki ? 1
17. Oświata w Cieszynie. 2
18. Powrót do Macierzy- bohaterowie małej ojczyzny. 2
19. Gdzie pracowali moi dziadkowie? Industrializacja na Śląsku Cieszyńskim. 2
20. II wojna światowa, tworzenie mapy miejsc związanych z wydarzeniem
3
21. Ruch oporu na ŚC. – Muzeum IV Pułku Strzelców Podhalańskich.
2
22. Jan Paweł II w Skoczowie – pamiątki i wspomnienia rodzinne.
1
23. Gry i zabawy na Śląsku Cieszyńskim.
3
24. Zakłady przemysłowe na Śląsku Cieszyńskim po II wojnie światowej. 2
RAZEM 38