Cechy dramatu romantycznego na przykładzie twórczości A. Mickiewicza i J. Słowackiego. Konspekt lekcji z języka polskiego

Małgorzata Marosz – Kochan

Konspekt lekcji z języka polskiego
Temat: Cechy dramatu romantycznego na przykładzie twórczości A. Mickiewicza i J. Słowackiego.

1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Uczeń zna: treść dramatów (Antygona ,Makbet, Balladyna, Dziady cz. III); cechy gatunkowe tragedii antycznej, dramatu szekspirowskiego, dramatu romantycznego;
b) Umiejętności
Uczeń potrafi: wskazać cechy gatunkowe tekstu; analizować utwór pod względem strukturalnym; wymienić cechy dramatu; dostrzegać wpływ czasu na literaturę; wypowiadać się na forum; tworzyć notatkę.
2. Metoda i forma pracy
Praca zbiorowa, praca jednostkowa, praca w grupach, elementy dyskusji, heureza.
3. Środki dydaktyczne
Zeszyt przedmiotowy ucznia, Karta z fragmentami dramatów J. Słowackiego.
4. Przebieg lekcji
Uświadomienie celów lekcji.
a) Przypomnienie jak powstał dramat starożytny.
Wspólnie z nauczycielem przypomnienie cech gatunkowych tragedii antycznej na przykładzie Antygony Sofoklesa

Tragedia antyczna - gatunek dramatu obejmujący utwory, w których ośrodkiem akcji jest niezwyciężalny konflikt między dążeniem jednostki wybitnej a siłami wyższymi (los, prawa historii, interes społeczny), prowadzący nieubłaganie do klęski. Bohater z góry jest na przegranej pozycji,a każde działanie zbliża go do katastrofy.
Gatunek ten powstał w starożytnej Grecji i był najwyżej cenionym przez Greków gatunkiem literackim, a jego źródłem były obrzędy religijne związane z kultem Dionizosa. Tragedia grecka miała cechy religijno - kultowe, gdyż była elementem Wielkich Dionizji i czerpiąc natchnienie z mitologii, odwoływała się do strefy wierzeń. Tragedie grano dwa razy do roku wyłącznie w święta boga Dionizosa oraz w końcu grudnia w czasie święta Lenajów (wytłaczania wina).

Tragedia miała ściśle określoną budowę:
- prolog monologowy lub dialogowy, zapowiedź wydarzeń przez aktora lub aktorów, przedstawienie bohaterów, zawiązanie akcji;
- parodos, czyli pierwsza pieśń chóru,
- epejsodia, czyli przeplatające się sceny dialogowe, monologi postaci oraz fragmenty narracyjne, (tworzy akcję utworu);
- stasima, czyli pieśni chóru (3-5),
- exodos, czyli końcowa pieśń chóru.

Akcja dzieli się na:
- przedakacja: zarysowanie sytuacji zanim się zacznie dziać tragedia,
- zawiązanie akcji: zderzenie się ze sobą dwóch przeciwstawnych sił, wartości,
- rozwinięcie akcji: dalszy ciąg zderzenia się dwóch przeciwstawnych idei,
- perypetia: pozorny zwrot dotychczasowych kierunków akcji, zamieszanie;
- punk kulminacyjny: kulminacyjny moment w którym następuje nasilenie obydwu idei,
- rozwiązanie akcji: finał, konsekwencja zderzenia się idei,
- poakcja: akcja klasyczna, zdarzenia prezentujące losy bohaterów po zamknięciu właściwej fabuły.

Akcję tragedii stanowi starcie bohatera z fatum, które udaremnia jego dążenia i gotuje mu zgubę. Los tragicznej postaci miał wzbudzić u widzów litość i strach i dawać im tym samym szansę przeżycia katharsis (oczyszczenie uczuć, odróżnienie dobra od zła, poczucie ulgi, zbiorowa terapia).
Gatunek ten reprezentowany jest przez takich autorów jak: Ajschylos, Eurypides, Sofokles (Antygona, Król Edyp).

Budowę tragedii i jej składniki (np. fabuła, akcja, bohater) jako pierwszy opisał w swojej "Poetyce" grecki filozof Arystoteles żyjący w IV w. p. n.e. Arystoteles zdefiniował tragedię oraz określił jej cel. Na podstawie tej definicji można przyjąć że:
- tragedia naśladuje (przedstawia) przede wszystkim działania bohaterów, a nie ich psychikę;
- działania i losy bohaterów tragedii ukazywane są w taki sposób, aby doprowadzić do wzbudzenia u widza uczuć litości i trwogi, co ma doprowadzić do katharsis;
- katharsis stanowi cel tragedii.

b) Przypomnienie przez uczniów cech dramatu szekspirowskiego.
Tragedia szekspirowska - ukształtowany przez Williama Szekspira w Anglii, wywodzący się z mieszczańskiego dramatu elżbietańskiego typ tragedii, odrzucający reguły kompozycyjne tragedii antycznej. Nowością było m. in.:
- różnorodne źródła tematyki dramatów (przekazy, podania, kroniki);
- rozluźniony ciąg przyczynowo - skutkowy;
- złamanie zasady trzech jedności;
- sąsiedztwo elementów tragicznych i komicznych (odejście od decorum) , przemieszanie stylu: wysoki obok niskiego;
- łączenie wiersza z prozą; mitu z historią;
- pogłębienie psychologiczne postaci (mniej koturnowych i bliższych odbiorcy), zmienność psychologiczna postaci, np. przemiana lady Makbet;
- dowolna ilość bohaterów na scenie, sceny zbiorowe;
- podział na akty i sceny;
- eliminacja chóru;
- wprowadzenie osób i wątków baśniowych, fantastycznych;
- istota tragizmu: bohater ponosi klęskę, ale nie w wyniku działania fatum; źródłem klęski jest najczęściej on sam - wyzwalając w sobie siły i mechanizmy, nad którymi traci panowanie, wnosi w otaczający świat destrukcję, a siebie prowadzi do samozniszczenia;
- świat jako teatr.

Taki teatr, który właściwie może dziać się wszędzie i zawsze, staje się mniej koturnowy, bliższy życiu i ludziom epoki, którzy widzą w nim odzwierciedlenie swoich własnych dramatów i problemów. Geniusz Szekspira polegał jednak na tym, że konflikty bliskie każdemu umiał przenieść na płaszczyznę ponadczasową i uniwersalną.
c) Praca w parach, analiza cech gatunkowych dramatu romantycznego na przykładzie „Dziadów” A. Mickiewicza

Przykładowa notatka:
Brak jedności czasu, miejsca i akcji (akcja niejednolita, wielowątkowa, w dowolnym czasie, w wielu miejscach).
Luźna kompozycja (odrębne sceny, z których każda ukazuje jakiś nowy aspekt rzeczywistości).
Występowanie samodzielnych epizodów luźno z akcją powiązanych (monolog liryczny IV cz. zastępujący akcję, która tu prawie nie istnieje).
Występowanie zbiorowości na scenie (kaplica cmentarna, scena więzienna).
Łączenie świata realnego ze światem pozaziemskim (sceny realistyczne i fantastyczne, wizyjne).

Bohater romantyczny (na tle bohatera zbiorowego - narodu; poeta: samotny, tajemniczy, wrażliwy, wybitny indywidualista, skłócony ze światem, niezrozumiały przez otoczenie, nieszczęśliwie zakochany, przemieniony w bojownika o dobro ogółu, kochającego ojczyznę i samotnie walczącego o szczęście narodu).

Synkretyzm rodzajowy - połączenie rodzajów literackich (liryki, epiki, dramatu).
Dominowanie pierwiastka lirycznego (monolog Gustawa, pieśni uwięzionych studentów wileńskich, Wielka Improwizacja).
Szekspiryzm - zmienność języka, nastrojowości i stylu w utworze (scena więzienna, widzenie Ewy, salon warszawski).
Łączenie elementów podniosłych ze scenami nasyconymi komizmem, satyrą, drwiną, groteską (patos W.I., groteskowe rozmowy diabłów).

d) Praca indywidualna – analiza fragmentu „Balladyny” i „Kordiana” J. Słowackiego – cechy gatunkowe dramatu na podstawie fragmentów utworu.
Przykładowa notatka:
„Balladyna” fragment
- postać realistyczna i postaci fantastyczne
- zainteresowanie autora podaniami i legendami
- akcja utworu osadzona w średniowieczu
- ludowość
- kolokwializmy
- humor
„Kordian” fragment
- scena fantastyczne (diabły, czarownice)
- miejsce akcji – góry Karpaty i chata czarnoksiężnika Twardowskiego
- kolokwializmy
- odwołania do łysej Góry – miejsca zlotów czarownic

e) Praca zbiorowa - wskazanie wspólnych cech gatunkowych obecnych w „Dziadach" A. Mickiewicza i analizowanych fragmentach dzieł J. Słowackiego.

5. Bibliografia
1.Biernacki M., Pawlus M., Słownik gatunków literackich, Wydawnictwo Park, Bielsko-Biała 1999.
2.Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A., Sławiński J., Podręczny słownik terminów literackich, Wydawnictwo Open, Warszawa 1994.

6. Załączniki

Załącznik 1 – J. Słowacki „Balladyna” – Akt I , scena 2 (fragment)
Załącznik 2 – J. Słowacki „Kordian” – Przygotowanie (fragment)

7. Czas trwania lekcji
45 minut