Techniki plastyczne stosowane na zajęciach z dziećmi w wieku przedszkolnym

Spis treści
Wstęp
1. Rozdział pierwszy. Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym.
1.1. Twórczość plastyczna w wychowaniu przedszkolnym.
1.2. Etapy rozwoju twórczości plastycznej dziecka.
2. Rozdział drugi. Techniki plastyczne i ich klasyfikacja.
2.1. Pojęcie techniki plastycznej.
2.2. Klasyfikacja i opis technik plastycznych.
3. Rozdział trzeci. Zastosowanie technik plastycznych na zajęciach z dziećmi w wieku przedszkolnym.
3.1. Zasady organizacji zajęć plastycznych.
3.2. Scenariusze przykładowych zajęć plastycznych z dziećmi w wieku przedszkolnym.
Podsumowanie.
Bibliografia.

Wstęp

Każdy człowiek przychodzi na świat w określonym czasie, środowisku, rodzinie, ale przede wszystkim z określonymi predyspozycjami czy możliwościami. Twórczość plastyczna to naturalna predyspozycja każdego dziecka, już od najmłodszych lat życia. Odgrywa ona ważną rolę w życiu malucha, wpływa na rozwój jego osobowości, uwrażliwia, uczy spostrzegawczości oraz zaspokaja jego potrzebę wyrażania myśli, emocji i przeżyć. Każdy przedszkolak lubi rysować, malować, lepić, przyklejać, jednak od prawidłowego przebiegu zajęć plastycznych zależy ich atrakcyjność, dobór materiałów oraz zastosowanie rozmaitych technik plastycznych. Twórczość plastyczna w wieku przedszkolnym przejawia się jako forma zabawy, a różnorodny wybór technik skłania dziecko do eksperymentowania i manipulowania materiałem, a także daje szereg okazji do wzrostu zainteresowania sztuką plastyczną.
W rozdziale pierwszym opisano przejawy twórczości plastycznej dziecka w wieku przedszkolnym oraz przedstawiono etapy rozwoju twórczości plastycznej, od fazy bazgrot po okres schematyczny.
Rozdział drugi zawiera opis pojęcia - techniki plastyczne. Zaprezentowano w nim także szeroki wachlarz technik plastycznych stosowanych w edukacji przedszkolnej.
W rozdziale trzecim omówiono zasady organizacji zajęć plastycznych oraz zawarto propozycje zajęć stosowanych w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Przedstawione scenariusze – konspekty, zostały zastosowane i sprawdzone w praktyce na zajęciach z dziećmi w wieku od 3 do 5 lat i są jednocześnie przykładem wprowadzenia różnych technik plastycznych.

1. Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym

1.1.Twórczość plastyczna w wychowaniu przedszkolnym

Dzieciństwo to czas beztroski i wyjątkowy, w nim wówczas środowisko rodzinne ma ogromne znaczenie. Jednak od najmłodszych lat i przedszkole jest miejscem ważnym dla dziecka. Wychowanie przedszkolne stawia sobie za cel rozwój osobowości malucha w tym również rozwój emocjonalny, poznawczy i społeczny oraz nabywanie nowych umiejętności oraz wiedzy na temat najbliższego otoczenia.
Jednym z założeń programu edukacji przedszkolnej jest wychowanie dziecka przez sztukę czyli „ tworzenie warunków dla rozwoju dzieci, aby dziecko -każde-mogło sztukę swoją samodzielnie doskonalić i aktywność twórczą rozwijać w dobrze przygotowanym i zorganizowanym środowisku.”( Maria Guttfeld, Instytut Kształcenia Nauczycieli w Warszawie, Zeszyty Przedmiotowo-metodyczne Plastyka Toruń 1988, s.1.) Zajęcia plastyczne w wychowaniu przedszkolnym spełniają przede wszystkim funkcję stymulującą ogólny rozwój dziecka. „Plastyka zespala procesy emocjonalne, poznawcze i motoryczne, stwarza szerokie pole do własnej ekspresji i samorealizacji.” (Maria Guttfeld, Instytut Kształcenia Nauczycieli w Warszawie, Zeszyty Przedmiotowo-metodyczne, Plastyka, Toruń 1988, s.2.) Stwierdza się również, iż „ plastyka jest tą dziedziną, w której wzory poczynań artystycznych nie są jeszcze dla dziecka zrozumiałe, nie są przyswajalne, dlatego otwiera ona pole do wyjątkowo swobodnego działania.”(Maria i Anna Foltys, Sztuka plastyczna w wychowaniu przedszkolnym , Warszawa 1967, Państwowe zakłady Wydawnictw Szkolnych, s.32-33) Zajęcia plastyczne traktowane są przez dziecko jako jedna z form zabawy. Wysoko ceniona twórczość dziecka, taka jak malowanie, rysowanie, konstruowanie czy lepienie przejawia się w sposób swobodny i naturalny. Poprzez wykonywanie prac plastycznych oraz operowanie plastycznym materiałem, dziecko przyjmuje postawę nastawioną na działanie. Wówczas jego działanie ma charakter czynności samodzielnej i twórczej. Gotowy wytwór plastyczny różni się od innych pod względem formy i treści oraz bywa na ogół odbiciem tego co dziecko czuje, albo tego co wie o najbliższym otoczeniu. Każda kropka, kreska czy plama jest ważna , gdyż w ten sposób dziecko tworzy swoją artystyczną wymowę, to oznacza, że poprzez twórczość plastyczną wypowiada po swojemu własne odczucia i przeżycia.
Nierozłącznym elementem edukacji przedszkolnej jest wychowanie plastyczne rozumiane jako „ czynność pedagogiczna podjęta przez wychowawców w celu:
•uwrażliwienia dzieci na piękno natury i dzieł sztuk plastycznych,
•wzbogacenia przeżyć estetycznych w kontakcie z naturą i wytworami człowieka,a zwłaszcza z dziełami sztuk plastycznych,
•rozwijania wyobraźni i aktywności twórczej w dziedzinie plastyki,
•kształtowania umiejętności posługiwania się środkami plastyki,
•dostarczania dzieciom wiadomości o sztuce.” ( Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 6.)
Zadaniem i obowiązkiem nauczyciela jest nie tylko nauczenie dziecka, jak trzymać kredkę czy posługiwać się farbą i pędzlem, ale przede wszystkim rozwijanie jego wyobraźni oraz wyzwolenie swobodnej i niezależnej twórczości. Ważne jest, by rozbudzić w dziecku ekspresję i pozbawić myślenia typu - ja nie wiem, nie potrafię, co mam robić, które wynika z braku wiary w siebie i we własne możliwości.
Pojęcie twórczości rozumiane jest w następujący sposób:„ twórczość oraz jej rezultaty charakteryzują dwa aspekty: nowość i wartościowość.” (Maja Stańko-Kaczmarek, Arteterapia i warsztaty edukacji twórczej, Warszawa 2013, Wyd. Difin, s. 12.) Twórczość plastyczna odpowiednio kierowana i rozwijana może odegrać istotną rolę w rozwoju dziecka. Celem edukacji przedszkolnej jest zatem przygotowanie dziecka do twórczego działania poprzez „ dbałość o dostarczenie możliwości rozwoju twórczości plastycznej dziecka, rozwijanie jego percepcji w kontaktach z otoczeniem i ze sztuką” (Kształcenia Nauczycieli w Warszawie, Zeszyty Przedmiotowo-metodyczne Plastyka Toruń 1988, s.1.) Spotykamy się z opinią, iż „ poziom twórczości dzieci jest zróżnicowany, podobnie jak odmienny jest u innych jednostek poziom inteligencji czy innych zdolności. Wydaje się jednak, że trudno uznać to twierdzenie za całkowicie słuszne, bo choć twórczość może być analizowana w kategoriach indywidualnych różnic i zdolności, własna aktywność dziecka ma w znacznej mierze charakter twórczy i to nie tylko u dzieci w jakiejś dziedzinie utalentowanych, lecz u większości z nich.” ( Hanna Krauze-Sikorska, Edukacja przez sztukę O edukacyjnych wartościach artystycznej twórczości dziecka ,Wydawnictwo naukowe Poznań 2006, s.45.)

1.2.Etapy rozwoju twórczości plastycznej dziecka w wieku przedszkolnym
Ekspresja plastyczna dziecka od dawna była tematem godnym uwagi i zainteresowania. Wielu psychologów, pedagogów, plastyków, historyków sztuki próbowało nakreślić oraz ustalić okresy i fazy rozwoju twórczości plastycznej dzieci. Dokonując analizy doszukano się wspólnych właściwości: „twórczość plastyczna jest naturalną predyspozycją każdego dziecka od pierwszych lat życia. Jest swoistym przekazem niewerbalnym swoich doświadczeń, emocji, wrażeń.” (Iwona Broda, Od przedszkolaka do pierwszaka, program wychowania przedszkolnego, Zawiercie 2009, s.11.) Każde dziecko rozpoczyna swoje działania plastyczne od bazgrot. Rysując czy malując odczuwa jedynie zadowolenie emocjonalne. Również w okresie bazgrot dzieci chętnie bawią się masami plastycznymi np. gliną, masą solną, plasteliną czy ciastoliną. Okres bazgrot przechodzi przez różne fazy rozwoju i trwa zazwyczaj od 2 do 4 roku życia. Wyróżnić można „bazgroty bezładne, oraz kontrolowane i nazywane. Bazgroty bezładne ( chaotyczne) to przypadkowe zygzaki, kropki, skłębione linie, kleksowate plamy, które nie podlegają kontroli wzroku. Przykładem tego może być fakt, że bardzo często dziecko rysując nie patrzy na papier.”( Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 8.)
Poprzez bazgroty dziecko wykonuje aktywność motoryczną. Wykonując ruchy ręki maluch pozostawia na papierze widoczne dla niego ślady. Nakreślone kreski dostarczają dziecku wiele radości i fajnej zabawy. Z czasem sprawność manualna dziecka zmienia się na lepsze, wówczas maluch uzyskuje kontrolę nad ruchami ręki i rysuje linie pionowe lub poziome oraz kształty koliste i spirale. Kiedy z bazgrot wyłania się pierwszy kształt – koło, wówczas mówimy o fazie bazgrot kontrolowanych. Wtedy właśnie za jego pomocą dziecko przedstawia prawie każdy przedmiot: dom, mamę, tatę, psa itp.
W okresie bazgrot kontrolowanych ( nazywanych ) dziecko zauważa zależności przestrzenne i również wtedy wyłaniają się „ próby nazywania przez dziecko bazgrot, co jest dowodem, że uchwyciło ono związek między sobą a otaczającym światem – przeszło więc do myślenia wyobrażeniowego.” (Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 9.)
W rozwoju twórczości dziecka na pewnym etapie zauważa się dorysowywanie do kółka linii prostych . Jest to tzw. bazgrota kontrolowana nazywana „słonecznikową”: „ wzór słonecznika w twórczości dziecka będzie się ciągle powtarzał jako: słoneczko, kwiatek, głowa z włosami, ręka z palcami czy też drzewo z liśćmi.” (Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 9.)
Po czterech etapach bazgrot dalszym etapem w rozwoju twórczości plastycznej dziecka jest faza przedschematyczna. Na tym etapie rozwoju dziecka kształtuje się coraz bardziej wyobraźnia, dziecko więcej widzi i wie niż przedstawia na papierze. W fazie schematycznej 3-4 letni maluch zaczyna rysować głowonogi, czyli głowa w postaci koła lub kwadratu oraz szczegóły takie jak ręce, nogi, oczy, nos usta. Jean Piaget pisał, iż na tym etapie rozwoju dziecka „ następuje realizm nieudany lub faza syntetycznej niezdolności, kiedy elementy rysunku są ułożone jedne obok drugich, a nie są koordynowane w pewną całość np. kapelusz wysoko nad głową, guzik koło ciała” ( Jean Piaget, Barbel Inhelder, Psychologia dziecka, Wyd. Siedmioróg 1993r., s 65.) W wieku 4-5 lat dziecko powoli przestaje rysować postać ludzką w postaci głowonoga i przechodzi w fazę głowotułowia. Na takim obrazku człowiek nie posiada ubioru i rysowany jest frontalnie, co pozwala dziecku na umieszczenie więcej szczegółów ( włosy, oczy, nos, usta, palce itp.).
U dzieci 5-7 -letnich pojawia się tzw. faza schematów uproszczonych wówczas prace są bogatsze w treść. Na obrazku możemy zaobserwować rodzinę, zwierzęta w lesie, ulubioną zabawę. Inspiracją ekspresji twórczej dziecka stają się piosenki,filmy animowane, wierszyki, bajki. Na tym etapie dzieci przedstawiają człowieka w ruchu, gdzie postać ludzka rysowana jest z profilu.
Ostatnim etapem rozwoju twórczości plastycznej dziecka jest faza schematu wzbogaconego. Do niej zbliżają się już nawet dzieci 6- letnie, które „zauważają dekoracyjność układów rytmicznych i odkrywają związek między kolorem i przedmiotem.”(Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 14)
Dziecko w wieku przedszkolnym jest wyśmienitym kolorystą i swoim doborem oraz zestawieniem barw potrafi zadziwić niejednego artystę. Tworząc pracę plastyczną przedszkolak odwołuje się do wyobraźni oraz do doświadczeń poznawczych i swoich stanów emocjonalnych. Na każdym etapie rozwoju ekspresji plastycznej dziecka powinniśmy stworzyć maluchowi odpowiednią atmosferę do działania i jednocześnie w sposób dyskretny czuwać nad jego samodzielną twórczą pracą.

2. Klasyfikacja i opis technik plastycznych

2.1. Techniki plastyczne - pojęcie i klasyfikacja
Sztuki plastyczne określane są przez różne dziedziny, które obejmują rysunek, malarstwo, rzeźbę, architekturę, grafikę, wzornictwo. Na ich podstawie określamy techniki plastyczne, które chętnie stosujemy w pracy z dziećmi. Według Słownika Języka Polskiego samo pojęcie technika ma trzy znaczenia między innymi jest to „wiedza na temat praktycznego wykorzystania osiągnięć nauki w przemyśle, transporcie, medycynie itp.; też: praktyczne wykorzystanie tej wiedzy” lub „metoda”, również technika to „wyuczona i wyćwiczona umiejętność wykonywania jakichś czynności.” (http://sjp.pwn.pl/sjp/technika;2577685.html) Pojęcie techniki określane jest także jako „ umiejętność bądź sposób wykonywania określonych czynności pozwalających na opanowanie kunsztu w danej dziedzinie.” (https://pl.wikipedia.org/wiki/Technika)
Techniki plastyczne opisywane są jako „całokształt środków i czynności związanych z twórczością plastyczną oraz wiedza o nich decydują o prawidłowym przebiegu zajęć z dziećmi w przedszkolu i ich dobrych rezultatach. Każda technika plastyczna posiada specyficzne właściwości i wymaga od dziecka odpowiednich umiejętności i sprawności oraz określonego sposobu postępowania zarówno nauczyciela jak i dziecka.” ( Jadwiga Cybulska- Piskorek, Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1976, WSiP, s. 82.) Nazwy technik plastycznych pochodzą od materiałów i narzędzi używanych na zajęciach. „Wyodrębniamy techniki rysunkowo-graficzne, malarskie i przestrzenne.” ( Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 49.)
Uważa się, iż nie jest wskazane, aby na zajęciach plastycznych w przedszkolu kładziono nacisk wyłącznie na jedną z technik. „Różnorodność i atrakcyjność stosowanych technik plastycznych oraz zastosowanie w zajęciach niekonwencjonalnych materiałów ( ze względu na ich fakturę, możliwość przekształcania i zestawiania z innymi ) sprzyja stymulowaniu wyobraźni twórczej, pobudza fantazję, podnosi atrakcyjność działań i zachęca do poszukiwań nieszablonowych rozwiązań.” (Mariola Jąder, Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Kraków 2005, Wyd. Impuls, s.10)
„W celu zachowania oryginalnych i indywidualnych cech twórczości dziecięcej i własnego sposobu wypowiadania się dziecka w sztuce, stosujemy różnorodne techniki, dając w ten sposób możliwość wyboru różnych środków ekspresji.” ( Maria i Anna Foltys, Sztuka plastyczna w wychowaniu przedszkolnym, Warszawa 1967, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 79.)
Do najczęściej stosowanych technik na zajęciach z dziećmi w wieku przedszkolnym zalicza się :
Techniki rysunkowe:
•Rysunek kredkami ( świecowymi, ołówkowymi, pastelami).
•Rysunek flamastrami.
•Rysunek węglem.
•Rysunek kredą.
•Rysunek świecą.
Techniki malarskie:
•Malowanie farbami plakatowym.
•Malowanie farbami akwarelowymi.
•Malowanie farbami akrylowymi.
Inne techniki:
•Stemplowanie na papierze, folii, tkaninie.
•Wydzieranki z papieru.
•Wycinanki z papieru lub z tkanin.
•Modelowanie ( lepienie).
•Konstruowanie z tworzywa przyrodniczego i innych materiałów.
W celu uatrakcyjnienia zajęć w przedszkolu wprowadzono nowe odmiany technik plastycznych takie jak:
•Kolaż.
•Frotaż.
•Origami.
•Quilling.
Większość technik plastycznych jest przez nauczycieli i dzieci znana, lubiana i stosowana, niektóre mogą być nowością i ukażą inny sposób pracy i działań twórczych „Wszystkie podstawowe techniki możliwe do opanowania przez dzieci w danym wieku powinny być stosowane równolegle. Należy dążyć do tego, aby nastąpiła pewna identyfikacja dziecka z materiałem i narzędziem. Stwarza to warunki do samodzielnych prób dzieci w stosowaniu różnych odmian tej samej techniki, równocześnie poszerzając pole ich doświadczeń artystycznych.”( Maria Irena Kwiatkowska (red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP, 1988, s. 332.) Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym może osiągnąć wysoki poziom rozwoju pod względem estetycznym przy użyciu prostych środków, jakimi posługuje się dziecko.

2.2. Opis technik plastycznych stosowanych na zajęciach w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym

Techniki najczęściej stosowane na zajęciach plastycznych w przedszkolu oparte są na rysunku. „Rysunek jest podstawowym (pierwszym) rodzajem twórczości – twórczej aktywności myślenia. Od zarania był pierwszym etapem tworzenia, służył jako najprostsza forma zapisu myśli, wstępnych notacji, pytań, refleksji. Rysunek jest najprostszym, a zarazem najbardziej skutecznym językiem notacji powstających w umyśle zamysłów.” ( Wiesław Karolak, Rysunek w arteterapii, Łódź 2005, s.7.) W swojej książce Jean Piaget uważa, że „ rysunek jest tą formą funkcji semiotycznej, która wpisuje się w połowie drogi między zabawą symboliczną a obrazem psychicznym. Tak jak zabawa symboliczna daje on dziecku tę samą funkcjonalną przyjemność i tę samą autonomię wyznaczania celu. Z obrazem psychicznym natomiast wiąże go wysiłek naśladowania rzeczywistości.” ( Jean Piaget, Barbel Inhelder, Psychologia dziecka, Wyd. Siedmioróg 1993r., s 64.) Materiałem jakim posługują się dzieci do rysowania są kredki świecowe, ołówkowe lub pastele. Najlepszym narzędziem do rysowania dla dzieci najmłodszych jest kredka świecowa, bez papierowej oprawy. To ułatwia rysowanie obydwoma końcami, jak i całą powierzchnią boczną kredki. „Do rysowania używa się papieru białego lub zabarwionego o większych rozmiarach. Papier szary zbyt słabo kontrastuje z kolorem kredki i dzieci niechętnie go używają. Powierzchnia papieru może być zarówno gładka, jak i szorstka. Przy użyciu kredki jasnej tło rysunku powinno być ciemne, przy ciemnej-jasne. Rysunek kredką można łączyć z plamą barwną namalowaną farbą akwarelową.” (Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 50.)
Świece białe lub kolorowe mają podobne zastosowanie jak kredki świecowe. „ Można nimi wykonać rysunek linearny, wykorzystując możliwości jakie daje zagęszczenie się równolegle kładzionych lub przecinających się pod różnymi kątami linii lub malować boczną płaszczyzną świecy.”( Anna Misiurska, Kalendarz plastyczny w przedszkolu, Warszawa 1993, WSiP, s. 7.) Zamalowując cały rysunek farbą akwarelową uzyskamy wspaniały efekt, tłuste linie wykonane świecą wyróżnią się na kolorowym tle użytej akwareli.
Rysunek kredką ołówkową jest trudny dla najmłodszych przedszkolaków, ale lubianą przez grupy dzieci starszych, które stosują je do rysowania szczegółów lub innych drobnych elementów danego rysunku.
Rysowanie pastelami, jest techniką, która daje wiele możliwości plastycznych. Rozróżniamy pastele suche i tłuste. Te pierwsze „ dlatego nazywają się suche, ponieważ przypominają kredę do tablicy. Można narysować nimi linię i rozetrzeć ją palcami. Suche pastele znakomicie się rozcierają” ( Anna Kalbarczyk, Kolorowe szybki czyli jak małym dzieciom mówić o sztuce, Kraków 2007, Wyd. Impuls,
s. 44.)
Tłuste pastele również dają wspaniały efekt, a ich zaletą jest możliwość nakładania się na siebie tzn. najpierw rysujemy pastelem koloru czerwonego, a na tym kolorze rysujemy pastelem koloru żółtego i wychodzi kolor pomarańczowy.
Do znanych i lubianych technik należy rysowanie kolorowymi flamastrami. „ Można nimi pokrywać papier, drewno, a także tkaniny ( najlepiej wyglądają na jedwabiu i płótnie).”( Anna Misiurska, Kalendarz plastyczny w przedszkolu, Warszawa 1993, WSiP, s. 7.)
Innym niezastąpionym materiałem rysunkowy jest węgiel drzewny. Dzieci są zafascynowane jego czarną barwą oraz różnorodnością kresek jakie otrzymujemy podczas rysowania, a jedynym minusem tej techniki jest łamliwość węgla i słaba przyczepność do podłoża.
Ciekawą techniką dla dzieci trzyletnich jak i starszych, jest „rysowanie kredą na kolorowym papierze, tablicy, tekturze lub tkaninie. Materiały te powinny mieć odpowiednio szorstką powierzchnię, aby mogły stawić opór kredzie. Ze względu na średnicę kredy potrzebny jest duży format papieru.” ( Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 50.)
Jedną z wielu gałęzi sztuk plastycznych jest malarstwo, które „posługuje się środkami plastycznego wyrazu, np. barwną plamą i linią, umieszczonymi na płótnie lub innym podłożu (papier, deska, mur), a dzieła zwykle są dwuwymiarowe lub dwuwymiarowe z elementami przestrzennymi.”(https://pl.wikipedia.org/wiki/Malarstwo. Spośród wszystkich znanych technik plastycznych najwartościowsze jest malowanie farbami. Malowanie jest cenne, ponieważ rozluźnia u dziecka mięśnie dłoni i palców przez co przygotowuje rękę do nauki pisania. U dziecka początkowe doświadczenia z malarstwem polegają na przyuczeniu się do właściwego posługiwania się i trzymania pędzla. Pędzel to podstawowe narzędzie używane w malarstwie, jednak nie jedyne. Malować można kawałkiem gąbki, patyczkiem higienicznym, wałkiem do malowania, ale także palcami. Malowanie dziesięcioma palcami, to metoda terapeutyczna polecana w prac z małymi dziećmi, która wyzwala spontaniczność i swobodę, a także skłania do świetnej zabawy. Przedszkolak używając farb, nie maluje szczegółów, ale poprzez swoją wrażliwość i emocje tworzy całościowy obraz. Najmłodsze dzieci w wieku przedszkolnym najchętniej malują na dużych arkuszach papieru, dzięki temu mogą wykonywać szerokie ruchy ręki. Natomiast dzieci 5-6 letnie zaczynają interesować się kolorami i różnymi ich odcieniami.
Najbardziej popularne i najczęściej stosowane w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym są farby plakatowe, które są rozpuszczalne w wodzie a ich kolor jest trwały i intensywny. Przy ich użyciu przedszkolaki mogą tworzyć tzw. kolory pochodne – mogą je rozjaśniać dodając farby białej lub przyciemniać dodając farby czarnej.
Oprócz plakatówek także i akwarele należą do grupy farb wodnych, to znaczy, że przed ich użyciem należy rozcieńczyć je wodą. „Malowanie akwarelą rozpoczyna się od tonów jasnych, a następnie stopniowo wzmacnia się je. Należy unikać zbyt mocnych walorów. Przy malowaniu trzeba dążyć do położenia właściwej plamy, poprawki są niewskazane i trudne do wykonania. Po wyschnięciu położone plamy są nieco jaśniejsze niż w trakcie malowania.”( Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s.54.)
Farby akwarelowe używane są między innymi do wykonywania prac plastycznych „mokre na mokrym”. Moczymy wodą kartkę od bloku technicznego, a następnie nanosimy na nią farby akwarelowe, których kolory zlewają się i łączą ze sobą, tworząc jedną całość.
Malowanie farbami akrylowymi jest podobne do malowania popularnymi farbami plakatowymi. Warto kupić kilka podstawowych kolorów i zachęcić dzieci do poszerzenia palety barw poprzez mieszanie kolorów. Farbami akrylowymi łatwo maluje się na szkle, folii, tkaninie i na papierze.
Bardzo lubianym przez przedszkolaków jest ćwiczenie zdobnicze zwane stemplowaniem. Celem tej techniki plastycznej jest komponowanie urozmaiconych wzorów. Do realizacji zadania dzieci używają kupionych, zrobionych przez nauczyciela ( np. z gliny, korka) lub własnoręcznie wykonanych ( np. z ziemniaka) stempli. Stemple zazwyczaj zawierają pewne motywy np. rośliny, figury geometryczne, wzory ludowe itp. Dzieci smarują stempel farbą plakatową i odbijają jego wzór na papierze, folii lub tkaninie.
„Wydzieranki stanowią odrębną technikę w zajęciach plastycznych. Przyklejanie nierówno wydartego mniejszego lub większego kawałka papieru na jakąś płaszczyznę wymaga określonej technicznej wprawy i zaradności. Dziecko otrzymuje kolorowy papier i bez użycia nożyczek, po swojemu, wydziera paluszkami z papieru nierówne kontury. W toku układania tych wydzieranek kształtują się pojęcia, rozwijają zdolności spostrzegania, wyrabia zręczność palców. Dziecko, choć nie spostrzega piękna kolorowej kompozycji, cieszy się samym faktem manipulowania materiałem i powstającymi wyraźnymi plamami.”(Maria i Anna Foltys, Sztuka plastyczna w wychowaniu przedszkolnym, Warszawa 1967, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, s. 86.)
Dziecko zdobywa samodzielne doświadczenia, pobudza swoją aktywności rozwija myślenie poprzez wycinanki z papieru. Technika ta wymaga od malucha umiejętności posługiwania się nożyczkami, który wycina różne elementy, łączy je i przykleja. Powstałe obrazki są bardziej lub mniej tematycznie skomplikowane – np. dziecko wykleja jedno zwierzątko lub całą farmę ze zwierzętami. W doborze tematów do wycinanek stosujemy stopniowanie trudności. Pracę plastyczną dostosowujemy do możliwości i wieku dziecka.
Oprócz wycinanek z papieru stosowane są również wycinanki z tkanin. Dzieci przynoszą z domu różnokolorowe materiały, z których tworzą ciekawe kompozycje . Za pomocą nożyczek dziecko wycina różne kształty oraz formy, a następnie przykleja je na kartkę papieru. W efekcie powstaje piękna praca złożona z różnych wzorów, układów i faktur.
Doskonałym sposobem relaksacji, a także wyrabiania zręczności palców u dziecka w wieku przedszkolnym jest modelowanie (lepienie). Lepienie jest bliższe psychice małego dziecka niż rysowanie czy malowanie. Pierwszą masą plastyczną z jaką mają kontakt jest piasek, z którego można formować rozmaite kształty. Masą plastyczną używaną w przedszkolu do modelowania jest zazwyczaj glina, plastelina, masa solna lub ciastolina. „Przy zastosowaniu tej techniki plastycznej polecane są dwie metody pracy: syntetyczna i analityczna. Pierwsza polega na lepieniu poszczególnych elementów i łączeniu ich w całość. Druga natomiast - na rzeźbieniu całości z jednego kawałka materiału.”( Por. Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s.57. )Prace plastyczne wykonywane przez dzieci techniką modelowania są płaskie lub przestrzenne i mogą zawierać różne materiały tj. muszelki, kamyki, patyki, nasionka, cekiny, guziki itp., a w przypadku masy solnej czy gliny, gotowe prace można pomalować.
Inną techniką plastyczną, również ciekawą i poszerzającą doświadczenia plastyczno-konstrukcyjne dziecka jest konstruowanie z tworzywa przyrodniczego i innych materiałów. Materiały wykorzystywane do zajęć opartych na tej technice to: liście, szyszki, kasztany, słoma, żołędzie, a także pudełka, drewno, butelki, nakrętki, skrawki materiałów itp. „Na zajęciach poświęconych konstruowaniu dzieci zdobywają zarówno umiejętności techniczne, jak i uwrażliwiają się na estetykę wykonywanych prac. Poznają sposoby łączenia poszczególnych elementów za pomocą gliny, patyków, sznurka kleju czy spinaczy biurowych. Uczą się posługiwać nożyczkami, wyrabiają takie cechy charakteru jak: dokładność, wytrwałość, oszczędność.” (Anna Natorff, Krystyna Wasiluk, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP, s. 59.)
W celu uatrakcyjnienia zajęć plastycznych wprowadzono nowe odmiany technik takich jak: Kolaż (collage), frotaż, origami, quilling.
Kolaż ( collage ) jest techniką plastyczną polecaną w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym jak i z dziećmi starszymi. Polega ona na komponowaniu ( naklejaniu) na kartce papieru różnych tworzyw ( np. kawałków gazet, kolorowego papieru, tkanin) lub domalowywaniu farbami pewnych elementów, co w ostateczności stworzy jedną całość.
Frotaż - „ [fr., ‘pocieranie’], frottage, technika rysunkowa, polegająca na pocieraniu grafitem kartki papieru położonej na fakturalnie ukształtowanych powierzchniach różnych materiałów, w celu uzyskania dokładnego odwzorowania ich struktury (np. słojów drewna, żyłkowania liści, chropowatości kamienia lub splotu tkaniny); wprowadzona przez M. Ernsta, stosowana przez artystów współczesnych dla wzbogacenia faktury obrazów.”(http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/frotaz;3902913.html)
Origami to sztuka składania papieru, która pochodzi z Chin, jednak swoją popularność zdobyła w Japonii. Dzięki tej technice dziecko uczy się dokładności, ćwiczy pamięć, gdyż stara się zapamiętać każdy etap – kolejność oraz miejsce złożenia papieru. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje orgiami: płaskie, przestrzenne i modułowe.
Quilling to „( ang.„nawijać na pióro lub rurkę”) technika z rodzaju papieroplastyki (zwana też papierowym filigranem służąca do tworzenia ozdób z wąskich pasków papieru zwiniętych w kształt sprężyny spiralnej i odpowiednio uformowanych przez zagniecenie zewnętrznych warstw papieru. Przygotowane elementy najczęściej naklejane są na zdobioną powierzchnię tak, że powierzchnia paska papieru jest w stosunku do niej prostopadła. Rzadziej z elementów skleja się samodzielne kompozycje dekoracyjne. Technika wywodzi się prawdopodobnie z jubilerskiej techniki filigranu.”(pl.wikipedia.org/wiki/Quilling)
„W przygotowanie miejsca pracy należy włożyć wiele pomysłowości i wysiłku, aby mimo braków w zaopatrzeniu można było z powodzeniem tworzyć. O zorganizowany warsztat należy troskliwie dbać i ciągle go wzbogacać, ponieważ odgrywa on decydującą rolę podczas realizowania technik plastycznych.”( Małgorzata Daszyńska, Malarskie techniki dekoracyjne, Warszawa 1992, WSiP, s. 12.)
Stosowanie różnych technik plastycznych w pracy z dziećmi przyczynia się do zwiększonego zainteresowania przedszkolaków sztuką plastyczną oraz skłania do twórczego działania. Aby to działanie zostało jednak podjęte niezbędne jest wyposażenie maluchów w odpowiednio dostosowane środki techniczne oraz materiały do tworzenia.
Wszystkie zaproponowane techniki mogą ulegać różnym modyfikacjom ale przede wszystkim powinny być dostosowane do możliwości i umiejętności dziecka, jego predyspozycji, a w głównej mierze do efektu jaki chcemy osiągnąć.

3. Zastosowanie technik plastycznych na zajęciach z dziećmi
w wieku przedszkolnym - propozycje zajęć

3.1. Zasady organizacji zajęć plastycznych

Podczas zajęć plastycznych w przedszkolu ważne jest stworzenie dzieciom odpowiednich warunków organizacyjnych i metodycznych. Zasady dydaktyczne i organizacyjne podczas zajęć plastycznych są warunkiem, a zarazem gwarancją efektu końcowego działań plastycznych. Do zasad tych należy między innymi:
-„ Stworzenie klimatu sprzyjającego pracy twórczej, w szczególności zaspokojeniu potrzeb zgodnie z ich hierarchią ważności – bezpieczeństwa, akceptacji, uznania, miłości, przynależności, a w dalszej kolejności potrzeb: poznawczych, dowartościowania samorealizacji oraz w efekcie potrzeb estetycznych. Docenienie dziecka jako osoby, rozwijanie u niego pozytywnej motywacji oraz entuzjazmu umożliwia mu zauważenie i docenienie siebie i własnych możliwości.
•Tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających rozwiązywaniu problemów plastycznych w sposób twórczy, poprzez stawianie zadań otwartych, dostarczanie różnego rodzaju bodźców: wizualnych, słuchowych, dotykowych”.( Mariola Jąder, Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Kraków 2005, Wyd. „Impuls” s. 12.)
•Należałoby zorganizować w sali zajęć atrakcyjnie wyposażony kącik do swobodnych zajęć plastycznych, w którym dziecko miałoby dostęp do różnych materiałów ( papier, plastelina, tkaniny, wełna, farby, kredki itp.).
•Przedstawiając dzieciom temat pracy plastycznej, należałoby to zrobić w sposób pobudzający ich wyobraźnię, odejść od schematów i pokazać dzieciom rzeczywistość widzianą w inny sposób.
•Motywowanie dzieci do samodzielnego myślenia oraz rozbudzenie ich ciekawości poprzez wskazanie źródła inspiracji: ilustracja, muzyka, wiersz, film, obserwacja itp.
•W ocenie prac dzieci nie używamy sformułowań typu: to jest ładne, to jest brzydkie. Aby nie zniechęcać do dalszej pracy warto przy ocenie wziąć pod uwagę pomysłowość i oryginalność powstałego dzieła.
•„W pracy z grupą należy wziąć pod uwagę wszystkie poziomy komunikacji, to jest poziom rzeczowy i emocjonalny. W twórczości preferowany jest poziom drugi biorący pod uwagę zależność poznawania i uczenia się od towarzyszących temu emocji oraz ważność własnych odczuć i przeżyć. Jest to szczególnie istotne w sztuce plastycznej, gdzie dziecko wyraża w temacie pracy nie tylko własne umiejętności na przykład malowania, lecz także własny sposób widzenia rzeczy i stosunek do niej.” ( Mariola Jąder, Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Kraków 2005, Wyd. „Impuls” s. 13.)

3.2. Scenariusze przykładowych zajęć plastycznych
Proponowane przykłady zajęć plastycznych dostosowane są do możliwości wiekowych dzieci, założeń programu wychowania przedszkolnego oraz tematów zajęć. Przedstawione scenariusze – konspekty są przykładem różnych technik plastycznych i zostały zrealizowane na zajęciach plastycznych z dziećmi wieku od 3 do 5 lat. Zakres zajęć ma charakter ogólnorozwojowy i obejmuje nie tylko edukację plastyczną, ale także muzyczną, językową, ruchową oraz społeczną.

Scenariusz zajęć plastycznych nr 1
Rodzaj technik plastycznych: konstruowanie z materiałów.
Temat zajęć: Wykonanie kukiełek z drewnianych łyżek.
Grupa wiekowa: dzieci 5-letnie
Czas realizacji: 30 min
Cele główne:
- rozwijanie wyobraźni i inwencji twórczej dziecka,
- odwoływanie się do indywidualnych doświadczeń dzieci,
- doskonalenie sprawności manualnych.
Cele operacyjne:
-wie, jak zbudowana jest kukiełka,
-umie połączyć w pracy plastycznej różnorodne materiały,
- potrafi sprawnie posługiwać się nożyczkami i klejem.

Metody pracy: słowne, oglądowe, praktycznego działania.

Formy pracy: zespołowa i indywidualne.
Pomoce dydaktyczne: drewniane łyżki dla każdego dziecka, skrawki kolorowych
materiałów, bibuła marszczona, klej, nożyczki, kolorowy papier, włóczki, mazaki.

Scenariusz zajęć plastycznych nr 2
Rodzaj technik plastycznych: malowanie farbami akwarelowymi przy użyciu opuszków palców.
Temat zajęć: Jesienne nastroje
Grupa wiekowa: dzieci 4-letnie
Czas realizacji: 30 min
Cele główne:
- odzwierciedlenie jesiennego nastroju w ekspresji ruchowej, muzycznej i plastycznej,
- odwoływanie się do indywidualnych doświadczeń dzieci.
- doskonalenie sprawności manualnych.
Cele operacyjne:
-zna charakterystyczne cechy jesiennej pogody,
-potrafi wyrazić za pomocą ruchu treść opowiadania,
-umie wyrazić w formie plastycznej charakterystyczne cechy jesiennej pogody.
Metody pracy: słowne, oglądowe, praktycznego działania, swobodnej ekspresji.

Formy pracy: zespołowa i indywidualne.

Pomoce dydaktyczne: nagranie CD A. Vivaldi „Cztery pory roku-jesień”, farby akwarelowe, papier.

Scenariusz zajęć plastycznych nr 3
Rodzaj technik plastycznych: modelowanie ( lepienie ) z plasteliny
Temat zajęć : Poznajemy jeża
Grupa wiekowa: dzieci 3 –letnie
Czas realizacji: 25 min.
Cele główne:
-utrwalenie wiadomości na temat wyglądu jeża,
-doskonalenie sprawności dłoni i palców,
-rozwijanie wrażliwości estetycznej.
Cele operacyjne:
-zna charakterystyczne cechy wyglądu jeża,
-potrafi ulepić kulkę z plasteliny,
- umie połączyć inne materiały ( wykałaczki) z plasteliną.
Metody: słowne, oglądowe, działań praktycznych.
Formy: indywidualna, zespołowa.
Pomoce dydaktyczne: różne kolory plasteliny, wykałaczki , ilustracja jeża, maskotka jeża.

Scenariusz zajęć plastycznych nr 4
Rodzaj technik plastycznych: orgiami płaskie z koła
Temat zajęć : Żabka.
Grupa wiekowa: dzieci 5 –letnie
Czas wykonania: 35 min.
Cele główne:
-rozwijanie sprawności ruchowej,
-doskonalenie sprawności manualnej,
- kształtowanie wyobraźni.
Cele operacyjne:
-zna charakterystyczne cechy wyglądu żaby,
- potrafi naśladować skoki żaby,
-potrafi ułożyć żabkę z kółek,
- umie wyciąć różne wielkości kół.
Metody: słowne, oglądowe, działań praktycznych.
Formy: indywidualna.
Pomoce dydaktyczne: nożyczki, klej, zielony papier, szablony kółek, pisaki.

Scenariusz zajęć plastycznych nr 5
Rodzaj technik plastycznych: wydzieranka z papieru
Temat zajęć : Borowik
Grupa wiekowa: dzieci 3 i 4 –letnie
Czas realizacji: 30 min.
Cele główne:
-rozwijanie zainteresowań przyrodniczych,
-doskonalenie sprawności manualnej,
-rozwijanie wrażliwości estetycznej.
Cele operacyjne:
-wie, jak wygląda borowik,
-potrafi podzielić papier na drobne kawałki,
-rozpoznaje i nazywa kolory,
- wie, ze borowik jest grzybem jadalnym
- umie połączyć kawałki papieru tworząc jedną całość (obrazek).
Metody: słowne, oglądowe ( pokaz), działań praktycznych.
Formy: indywidualna, zespołowa.
Pomoce dydaktyczne: grzyby –borowiki, karki papieru: brązowe, żółte, białe, zielone, klej.

Podsumowanie

Znany, amerykański pisarz Robert Fulghmun w tytule swojej książki zawarł te słowa: „ Wszystko, co naprawdę trzeba wiedzieć, nauczyłem się w przedszkolu.” I można powiedzieć, że wszystko to prawda, gdyż przedszkole jest ważnym miejscem dla kształtowania osobowości dziecka oraz rozwoju jego zdolności i umiejętności. Tych plastycznych także.
Niezawodnym sposobem wspomagającym rozwój i twórczość maluch są działania plastyczne. Aktywność twórcza, to dla dziecka przede wszystkim przyjemna zabawa. W czasie zabawy i podczas zajęć plastycznych dziecko powinno kierować się własną wyobraźnią oraz pomysłami. Dlatego też, należy maluchowi pozwolić na swobodę w wyrażaniu ekspresji dziecięcej i nie narzucać na siłę swoich oczekiwań czy pomysłów.
W książkach i czasopismach pedagogicznych znaleźć można wiele przykładów wyżej przedstawionych technik plastycznych. W pracy zostały wymienione i opisane te, które są najczęściej stosowane na zajęciach w przedszkolu. Szeroki wachlarz technik plastycznych stwarza nauczycielowi wiele możliwości. Wszystkie zaproponowane techniki mogą ulegać różnym modyfikacjom, ale przede wszystkim powinny być dostosowane do możliwości i umiejętności dziecka, jego predyspozycji, a w głównej mierze do efektu jaki chcemy osiągnąć.

Bibliografia
Literatura:
-Broda Iwona, Od przedszkolaka do pierwszaka, program wychowania przedszkolnego, Zawiercie 2009.
-Cybulska – Piskorek Jadwiga, Twórczość plastyczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1976, WSiP.
-Daszyńska Małgorzata, Malarskie techniki dekoracyjne, Warszawa 1992, WSiP.
-Foltys Maria i Anna, Sztuka plastyczna w wychowaniu przedszkolnym, Warszawa 1967, Państwowe zakłady Wydawnictw Szkolnych.
-Guttfeld Maria, Instytut Kształcenia Nauczycieli w Warszawie, Zeszyty Przedmiotowo-metodyczne Plastyka Toruń 1988.
-Jąder Mariola, Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Kraków 2005, Wyd. „Impuls”
-Kalbarczyk Anna, Kolorowe szybki czyli jak małym dzieciom mówić o sztuce, Kraków 2007, Wyd. Impuls.
-Karolak Wiesław, Rysunek w arteterapii, Łódź 2005.
-Krauze-Sikorska Hanna, Edukacja przez sztukę O edukacyjnych wartościach artystycznej twórczości dziecka , Wydawnictwo naukowe Poznań 2006.
-Kwiatkowska Maria Irena (red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WSiP 1988, s. 332.
-Misiurska Anna, Kalendarz plastyczny w przedszkolu, Warszawa 1993, WSiP.
-Natorff Anna, Wasiluk Krystyna, Wychowanie plastyczne w przedszkolu, W-wa 1990, WSiP.
-Piaget Jean, Inhelder Barbel, Psychologia dziecka, Wyd. Siedmioróg 1993.
-Stańko-Kaczmarek Maja , Arteterapia i warsztaty edukacji twórczej, Warszawa 2013,Wyd. Difin.
Strony internetowe:
pl.wikipedia.org/wiki/Quilling
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/frotaz;3902913.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Malarstwo
https://pl.wikipedia.org/wiki/Technika
http://sjp.pwn.pl/sjp/technika;2577685.html