Zaczarowany świat jogi - działania terapeutyczne w przedszkolu

Omówienie innowacji pedagogicznej
" Zaczarowany świat jogi - działania terapeutyczne w przedszkolu"

Aldona Jędraszyk, Sylwia Chyła, Anita Chojnacka
Przedszkole Miejskie nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi i Oddziałami Specjalnymi
im. Przyjaciół Kubusia Puchatka
w Lesznie

Inspiracją do wprowadzenia innowacji pedagogicznej "Zaczarowany świat jogi - działania terapeutyczne w przedszkolu" było kilka czynników. Jednym i wydaje się najważniejszym z nich była obserwacja zajęć jogi prowadzonych przez mamę w naszej grupie integracyjnej w ramach współpracy przedszkola z rodzicami. Już od pierwszych chwil widoczne było u dzieci zainteresowanie, zaangażowanie i radość z nowej formy aktywności. Spontaniczne zachowania utwierdziły nas w przekonaniu, że elementy ćwiczeń jogi można stosować w przedszkolu nie tylko z dziećmi zdrowymi, ale również z dziećmi z niepełnosprawnościami.
Wspólne przebywanie dzieci zdrowych i niepełnosprawnych stwarza możliwości różnorodnych wzajemnych oddziaływań jednych na drugie. Pozytywnym działaniem jest umożliwienie kontaktu i współżycia dzieci zdrowych z tymi, które są z różnych przyczyn nieco inne. Dla dziecka z niepełnosprawnością jest to szczególnie ważny czynnik rozwoju. Dzieci sprawne w kontakcie z niepełnosprawnymi uczą się tolerancji i opiekuńczości. Akceptująca postawa ze strony dzieci zdrowych sprawia, że dzieci niepełnosprawne mogą czerpać z kontaktów różnorodne bodźce dla swojego rozwoju. Naśladując kolegów czynią szybsze postępy.
Joga to proste i przyjemne ćwiczenia dzięki którym ciało staje się sprawniejsze i silniejsze, dzieci łatwiej skupiają uwagę, są bardziej świadome własnego ciała, uczą się szacunku dla siebie i innych. Zabawy te są okazją do coraz lepszego poznawania siebie i bycia ze sobą. Mają aspekt zarówno rozwijający jak i terapeutyczny. Świadomość potrzeb dzieci wynikających z nieharmonijnego rozwoju zmotywowała nas do podjęcia działań terapeutycznych opartych na jodze, bowiem to nie tylko ćwiczenia fizyczne, ale o wiele bardziej złożona aktywność angażująca wszystkie sfery osobowości dziecka. Gdy dziecko wykonuje ćwiczenia ruchowe natychmiast pozytywne sygnały kierują się w stronę psychiki, więc korzyść płynąca z jogi jest podwójna.
Zajęcia nasze obejmowały grupę dzieci 5 – 6 letnich z oddziału integracyjnego i realizowane były na terenie Przedszkola Miejskiego nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi i Oddziałami Specjalnymi im. Przyjaciół Kubusia Puchatka w Lesznie.
Będąc w fazie przygotowań określiłyśmy cele jakie chcemy osiągnąć i do których będziemy dążyć. Cel główny sformułowałyśmy jako wspomaganie terapeutyczne w sferze rozwoju ruchowego, społecznego i emocjonalnego poprzez wykorzystanie systemu jogi.
Określone zostały też cele szczegółowe, jest ich kilka:
- zaspakajanie naturalnej potrzeby ruchu stymulującej harmonijny rozwój dziecka,
- odreagowanie stresów i napięć emocjonalnych,
- doskonalenie zdrowej i efektywnej techniki oddychania,
- rozwijanie zdolności koncentracji uwagi,
- wzmacnianie wiary we własne możliwości,
- wzrost wiary w siebie, samoakceptacji oraz akceptacji innych,
- nabywanie umiejętności komunikacji i współdziałania w grupie,
Założyłyśmy też, że wraz z kończącym się rokiem szkolnym, czyli po zrealizowaniu wszystkich scenariuszy wychowankowie posiądą pewne umiejętności, a mianowicie:
- potrafią wykonać proste ćwiczenia jogi, tzw. asany,
- posiadają umiejętność sprawnego przyjmowania różnorodnych pozycji wyjściowych do ćwiczeń,
- rozumieją potrzebę współdziałania,
- szanują cudzą odmienność i jest tolerancyjne,
- akceptują siebie i innych,
- uzyskają większą stabilność emocjonalną,
- wzmocnią wiarę we własne możliwości,
- poprawią zdolność koncentracji uwagi,
- potrafią zauważyć u innych ludzi ich pozytywne cechy.
W okresie przedszkolnym dziecko potrzebuje ruchu, który jest dla niego naturalną potrzebą fizjologiczną. Chodzi więc o to, aby pielęgnować i podtrzymywać jego naturalne formy, a jednocześnie sterować rozwojem cech motoryki i rozwijać umiejętności ruchowe. Obecnie zwłaszcza w okresie przedszkolnym coraz więcej czasu dzieci spędzają w pozycji siedzącej, czyli w samochodzie, w domu przed komputerem czy telewizorem. W ten sposób podlegają stresowi, z którym trudno jest im sobie poradzić. Kiedyś również doświadczały stresu, ale były go w stanie zredukować przez aktywność ruchową. Brak ruchu szybko doprowadza do powstawania wad postawy, ale także zaburzeń umiejętności koncentracji uwagi. W grupie dzieci przedszkolnych niezwykle istotna jest umiejętność skupienia uwagi podczas wykonywania zadań. Joga w doskonały sposób kształtuje właśnie takie zdolności. Techniki proponowane przez jogę zwalczają codzienne napięcia i pomagają w pokonywaniu problemów życia. Pracując z ciałem docieramy również do psychiki, wpływamy na emocje. Oznacza to, że na poziomie ciała związana jest również zmiana uczuć, wrażeń.
Reasumując joga to nie tylko ćwiczenia fizyczne, ale o wiele bardzie złożona aktywność angażująca wszystkie sfery osobowości dziecka. W przygotowanej innowacji pedagogicznej zaproponowałyśmy ćwiczenia jogi dla dzieci jako nowy element praktyki edukacyjnej w naszym przedszkolu. Na zakończenie zaznaczam, że poszczególne ćwiczenia jogi były materiałem do wykorzystywania w zabawach ruchowych bez wchodzenia w zawiłości systemu filozoficzno - religijnego.

Przykładowe scenariusze zajęć
Scenariusz 1:
CEL OGÓLNY:
• relaks ciała i umysłu,
CELE SZCZEGÓŁOWE:
• zmniejszanie napięcia mięśniowego,
• wyciszenie organizmu,
• poprawianie krążenia,
METODY: słowna, pokazu, zadań stawianych do wykonania, elementy metody V. Sherborne, elementy technik jogi, elementy metody P. Dennisona,

FORMA:
• indywidualna,
• z całą grupą,
CZAS ZAJĘĆ: ok. 45 minut,

POMOCE:
• karimaty,
• płyta z muzyką relaksacyjną,
PRZEBIEG ZAJĘĆ:
I Czynności organizacyjno-porządkowe:
• Powitanie
„Iskierka przyjaźni” –cała grupa stoi w kole trzymając się za ręce. Nauczyciel delikatnie ściska dłoń dziecka mówiąc „Iskierkę przyjaźni puszczam w krąg i niech radosna i ciepła wróci do mych rąk”. Dziecko przekazuje uścisk dłoni dalej.
II Rozgrzewka:
• „Budzenie ciała”
Dzieci siedzą w pozycji siadu skrzyżnego palcami dłoni poklepują głowę. Nauczyciel sugeruje dzieciom, że w ten sposób budzą swoja głowę. Następnie poklepują się po twarzy. Dalej budzą poszczególne części ciała: szyję, ramiona, dłonie, klatkę piersiową, brzuch, nogi, kolana, stopy, plecy,
• Dzieci w pozycji siadu skrzyżnego, z wyprostowanymi plecami, dotykają podbródkiem klatki piersiowej i powoli przesuwają głowę na prawe ramię. Wykonują krążenia głowy trzy razy w jedną stronę, następnie w drugą stronę. Ruch krążenia głowy powinien być wykonany powoli,
• Dzieci siedzą prosto z nogami wyciągniętymi do przodu. Nogi złączone i wyprostowane, stopy spoczywają na podłodze. Ruch unoszenia nóg do góry i na dół,
• Dzieci w pozycji stojącej, stają na palcach, podnoszą ramiona do góry i próbują „dotknąć nieba”. Najpierw sięgają chmurkę prawą, a potem lewą ręką, na koniec sięgają nieba obiema rękami,
III Relaks wstępny
• Dzieci leżą na plecach. Przyciągają jedno kolano do klatki piersiowej tak by dotknąć kolano czołem. Wykonują pełny wydech. Ćwiczenie powtarzamy z drugim kolanem. Na koniec oba kolana przyciągamy do klatki piersiowej. Próba dotknięcia kolan głową,
IV Asany jogi:
• „Lew”
Dziecko siedzi na piętach, ręce z przodu na podłodze, oczy zmrużone. Opierając się na rękach należy szeroko otworzyć oczy, wystawić język i głośno „ryczeć” jak lew wydychając powietrze z głębi gardła,
• „Żaba”
Dzieci kucają z szeroko rozstawionymi kolanami. Ustawiają dłonie na podłodze płasko przed sobą. Ruch energicznego wyskoku w górę, powrót na całe stopy i przygotowanie się do następnego skoku,
• „Kołyska”
Dziecko leży płasko na brzuchu, podbródek na podłodze, zgina kolana i chwyta rękoma za kostki.
Wykonując wdech głowę odchyla do tyłu, odpycha stopy od siebie tak, aby klatka piersiowa oderwała się od podłogi. Ręce są wyprostowane i można teraz wykonać ruch kołysania do przodu i do tyłu,
• „Most”
Dziecko leży na plecach z ugiętymi kolanami, stopy przylegają do podłoża, ręce skierowane dłońmi w dół ułożone wzdłuż tułowia. Ruch oderwania pośladków od podłogi. Głowa, ramiona i barki oparte są o podłogę.
Dziecko wytrzymuje tę pozycję licząc do 10 i wraca do pozycji wyjściowej. Powrót, ułożenie pośladków na podłożu i ostrożne przekręcenie się na prawy bok. Dziecko zamyka oczy i odpoczywa,
• „Wielbłąd”
Dziecko w siadzie klęcznym na piętach. Opierając się na kolanach należy odchylić się do tyłu łapiąc za tylną część kostek, a następnie ostrożnie odchylić głowę. Podnosząc po kolei ręce, ostrożny powrót do pozycji klęczącej,
• „Drwal”
Dzieci w pozycji stojącej, nogi ustawione w rozkroku na szerokość bioder, ręce złączone nad głową. Ruch odchylenia ciała do tyłu, a następnie pochylenia do przodu i w dół. W trakcie ruchu ręce docierają aż między nogi. Ćwiczenie powtarzamy dziesięć razy,
• „Drzewo”
Stajemy prosto i opieramy podeszwę prawej stopy o wewnętrzną stronę lewego uda. Naprężamy ramiona i powoli unosimy je, wyprostowane w górę. Łączymy palce obu rąk i wyobrażamy sobie, że jesteśmy wysokim drzewem. Wytrzymujemy w takiej pozycji, licząc powoli do 10. Powtarzamy ćwiczenie w odwrotnym układzie nóg,

V Zabawa ruchowa

• „Chód misia”
Dzieci pochylają się do przodu i przyjmują pozycję misia - ręce i nogi oparte o podłogę i wyprostowane. Przejście w tej pozycji do przodu, następnie do tyłu,

VI Relaks końcowy

• Relaksacja w pozycji „Savasana” ze słuchaniem muzyki relaksacyjnej. Dzieci leżą na plecach, z rękoma wyprostowanymi wzdłuż ciała ułożonymi w pewnej odległości, spodem skierowane w górę. Twarz odwrócona na bok. Stopy rozchylone, pięty ustawione do wewnątrz,

VII Pożegnanie
• „Ognisko”
Dzieci siedzą w kręgu, następnie kładą się na plecach. Dzieci podnoszą nogi do góry, starając się, aby wszystkie stopy się złączyły. Na końcu wszyscy łapią się za dłonie tworząc krąg.

Scenariusz 2:
CEL OGÓLNY:
• wyrabianie zdolności koncentracji uwagi,
CELE SZCZEGÓŁOWE:
• rozwijanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą,
• usprawnienie narządu ruchu,
METODY: słowna, pokazu, zadań stawianych do wykonania, elementy techniki jogi, elementy metody V. Sherborne,

FORMA:
• indywidualna,
• w parach,
• z całą grupą,

CZAS ZAJĘĆ: 45 minut,

POMOCE:
• karimaty,
• płyta z muzyką relaksacyjną,

PRZEBIEG ZAJĘĆ:
I Czynności organizacyjno-porządkowe:
• Powitanie
„Iskierka przyjaźni” –cała grupa stoi w kole trzymając się za ręce. Nauczyciel delikatnie ściska dłoń dziecka mówiąc „Iskierkę przyjaźni puszczam w krąg i niech radosna i ciepła wróci do mych rąk”. Dziecko przekazuje uścisk dłoni dalej,
II Rozgrzewka:
• „Budzenie ciała” - dzieci siedzą w pozycji siadu skrzyżnego palcami dłoni poklepują głowę. Nauczyciel sugeruje dzieciom, że w ten sposób budzą swoja głowę. Następnie poklepują się po twarzy. Dalej budzą poszczególne części ciała: szyję, ramiona, dłonie, klatkę piersiową, brzuch, nogi, kolana, stopy, plecy,
• „Lustro”- dzieci siedzą na podłodze w siadzie skrzyżnym. Dorosły siedzi naprzeciwko dzieci i wykonuje ruchy głową, rękoma w różnych kierunkach. Dzieci powtarzają przedstawiane przez dorosłego ruchy,
• „Wiatraki” - dzieci w pozycji klęku prostego wykonują rękoma obszerne ruchy krążenia ramion (symetryczne, asymetryczne, szybkie, wolne, w przód, w tył),
• „Marsz wielkoludów”- dzieci chodzą na palcach udając „wielkoludy”,
• „Krasnale” – dzieci chodzą w przysiadzie udając krasnale,
III Relaks wstępny
• Dziecko kładzie się na plecach i głęboko oddycha przez nos 4-5 razy,

IV Asany jogi:
• „Mały wąż”
Przyjmujemy pozycję leżenia na brzuchu z wyprostowanymi ramionami ułożonymi za plecami. Podnosimy głowę do góry wraz z wyprostowanymi ramionami. Powtarzamy ćwiczenie kilka razy,
• „Kot”
Przyjmujemy pozycję „na czworakach” rozstawiając kolana na szerokość bioder. Ręce trzymamy wyprostowane. Z wydechem powoli przyciągamy podbródek do piersi i podnosimy w górę plecy naprężając się. Wytrzymujemy tak, licząc powoli od 1 do 3. Następnie z wdechem podnosimy podbródek do góry, spoglądając w górę i obniżając brzuch ku podłodze. Ramiona są wyprostowane. Wytrzymujemy tak, licząc powoli od 1 do 3. Powtarzamy ćwiczenie kilka razy,
• „Połowa kwiatu lotosu”
Dzieci siedzą w rozkroku. Zginamy lewą nogę i przyciągamy ją jak najbliżej stopą do uda nogi prawej, następnie zginamy prawą nogę i zakładamy ją na lewą. Plecy są wyprostowane. Kolano przechyla się w stroną podłogi. Po chwili następuje zmiana, zakładanie lewej nogi na prawe udo. Umieszcza się prawą stopę na lewym udzie, a lewą na prawym, trzymając prosto plecy,
• „Pszczoła”
Przyjmujemy pozycję siadu na piętach, plecy proste, ramiona na wysokości barków, ręce proste od ramion do końcówek palców. Szybkie wymachy „skrzydłami” w górę i w dół,
• „Łódź”
Dzieci siedzą w parach przodem do siebie, trzymając się za łokcie, na przemian kładą się na plecach na podłodze, cały czas trzymając się za ręce,
• „Pozycja góry”
Stajemy prosto, nogi rozstawione na szerokość bioder, ręce opieramy płasko na podłodze stając się „Szczytem Góry”, pupy wskazują niebo. Dzieci zostają w tej pozycji przez 4 lub 5 długich oddechów, unosząc swoje pupy jeszcze wyżej (szczyt góry),
• „Drzewo”
Stajemy prosto i opieramy podeszwę prawej stopy o wewnętrzną stronę lewego uda. Naprężamy ramiona i powoli unosimy je, wyprostowane w górę. Łączymy palce obu rąk i wyobrażamy sobie, że jesteśmy wysokim drzewem. Wytrzymujemy w takiej pozycji, licząc powoli do 7. Powtarzamy ćwiczenie w odwrotnym układzie nóg,

V Zabawa ruchowa
• Dzieci stoją w kole twarzami do siebie. Jedna osoba spontanicznie wykonuje ruch i dodaje do niego dźwięk. Osoba obok powtarza to, co pokazała poprzedzająca ją osoba oraz naśladuje dźwięk, który wydała. Następnie ta sama osoba wymyśla swój ruch i dźwięk. Zabawa trwa tak długo, aż wszyscy będą inicjatorami dźwięku i ruchu,

VI Relaks końcowy
• Masaż pleców partnera

Dziecko leży na brzuchu, osoba współćwicząca wykonuje masaż pleców wg wiersza:
„Płynie sobie rzeczka,
idzie pani na szpileczkach,
idzie słoń, stado słoni,
idzie koń, stado koni,
pełznie wąż, pełznie żmija.
świecą dwa słoneczka,
zachmurzyło się,
pada deszczyk, pada deszczyk,
czujesz dreszczyk, czujesz dreszczyk?”

VII Pożegnanie przy muzyce relaksacyjnej
• „Ognisko”
Dzieci siedzą w kręgu, następnie kładą się na plecach. Dzieci podnoszą nogi do góry, starając się, aby wszystkie stopy się złączyły. Na końcu wszyscy łapią się za dłonie tworząc krąg.