Muzykoterapia - program zajęć dla dzieci

Muzykoterapia

Program zajęć terapeutycznych dla dzieci z klas I
z wykorzystaniem elementów muzyki, rytmiki i tańca

mgr Alicja Gazarkiewicz
pedagog, oligofrenopedagog
nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej i wychowania przedszkolnego

Muzykoterapia to świadome posługiwanie się muzyką w celu poprawiania, przywra-cania zdrowia lub zapobiegania jego utracie. Jest specjalną metodą psychoterapii, która za pomocą różnych elementów i gatunków muzyki wywiera terapeutyczny wpływ na pacjentów.
Muzyka ma nieocenioną, wieloraką moc terapeutyczną:
 muzyka „żywa” – usuwa zmęczenie, ospałość,
 muzyka „łagodna” – zmniejsza stany depresyjne,
 muzyka redukuje uczucie strachu, niepewności, frustracji,
 melodie łagodne, powolne, spokojne – likwidują stan przewlekłej nerwicy i napięć emocjonalnych,
 muzyka wpływa na sposób myślenia odbiorcy, odczuwanie, fantazję,
 muzyka może być „tłem” do przeprowadzenia konkretnej techniki terapeutycznej.
Muzykoterapia jako sposób postępowania terapeutycznego wykorzystywana jest nie tylko w szpitalach, domach opieki, w rewalidacji, ale także w postępowaniu edukacyjnym z dziećmi w młodszym wieku szkolnym. Muzyka pomaga zdiagnozować pierwsze braki i deficyty rozwojowe, które mają znaczący wpływ na karierę szkolną dziecka.
Niezależnie od różnych koncepcji teoretycznych, najogólniej można powiedzieć, że celem muzykoterapii jest:
 możliwość nawiązania kontaktu przez muzykę i uczenie się komunikowania z innymi początkowo drogą pozawerbalną, za pomocą instrumentu,
 aktywizacja emocjonalna dziecka,
 rozwijanie wrażliwości estetycznej,
 rozwijanie dyspozycji twórczych przez uczestnictwo w różnych formach improwizacji muzycznej.

Program adresowany jest do dzieci z klas I mających trudności w wyrażeniu emocji, uczuć a także mających problem z przystosowaniem się do obowiązków szkolnych
i norm w niej obowiązujących. Jako pedagog szkolny często spotykam się z agresywnym zachowaniem wśród dzieci, nadpobudliwością psychoruchową, impulsywnością. Wiele dzieci jest wycofanych społecznie, zalęknionych i nie potrafiących odnaleźć się w warunkach szkolnych. Uważam, że muzyka stanowi źródło rozładowania negatywnych emocji oraz jest złotym środkiem na zrelaksowanie się, wyciszenie i pokonanie wszystkich „złych smoków”.

Cel główny programu:
- wyrównanie szans edukacyjnych poprzez nabycie umiejętności adaptacyjnych do środowiska szkolnego
Cele szczegółowe działań muzykoterapeutycznych :
- rozładowanie napięć emocjonalnych,
- wpływanie na efektywność pracy umysłowej,
- rozwijanie twórcze i emocjonalne poprzez łączenie muzyki, plastyki i poezji,
- działanie pobudzające lub relaksujące,
- zachęcanie do aktywnego muzykowania (gra na instrumentach),
- wyciszanie agresji,
- stymulowanie koncentracji uwagi i pamięci bezpośredniej,
- pomaganie w akceptacji społecznej
- wzrost samooceny

Metody i formy pracy:
- techniki C. Orffa
- Model Mobilnej Rekreacji Muzycznej dr M. Kieryła – schemat OZURA: odreagowanie, zrytmizowanie, uwrażliwienie, relaksacja, aktywizacja
- rytmika J. Daleroze’a (improwizacja muzyczno – ruchowa)
- relaksacja z wykorzystaniem treningu autogennego Schultza oraz techniki relaksacyjne Jacobsona
- elementy zaczerpnięte z metody: R. Labana, C. Orffa i W. Sherborne
- pedagogika zabawy: tańce integracyjne dla małych grup

Treści programowe do realizacji na zajęciach:
1. śpiew – najbliższy dziecku instrument, za pomocą którego może wyrażać emocje. Śpiewanie często łączy się z pokazem ruchowym, np. klaskanie, kołysanie się, improwizacja ruchowa.

2. gra na instrumentach – jako zabawa, manipulowanie dźwiękiem. Dzieci poznają znaczenie terminów, takich jak: tempo, dynamika, rytm oraz wysokość. Wykorzystanie instrumentów:
- instrumenty naturalne: klaskanie, tupanie, pstrykanie palcami, uderzenie dłońmi o uda;
- samodzielne wykonywanie instrumentów, np. z pudełek, puszek wypełnionych grochem, dwóch sklejonych pojemników po jogurcie wypełnionych np. ryżem.
- materiały z życia codziennego: łyżki, klucze, papier, folia, tarki itp.
- instrumenty muzyczne: zapoznanie z nazewnictwem instrumentów, charakterystyczne cechy instrumentów, rozpoznawanie dźwięków, oswojenie się z instrumentami, próby tworzenia własnej muzyki, dźwiękogry.

3. improwizacje ruchowe – kształtowanie poczucia rytmu, wyrażanie emocji poprzez ruch
i plastykę ciała:
- zabawy rytmiczne, wykorzystanie elementów metody R. Labana do rozwijania inwencji ruchowej poprzez utanecznioną gimnastykę, improwizowane akcje ruchowe oparte na naturalnym ruchu dziecka, wyrażającym ekspresję, emocje towarzyszące dziecku w danej chwili
- metoda W. Sherborne,
- pedagogiki zabawy

4. aktywne słuchanie muzyki:
- umiejętność wsłuchiwania się i zwracania uwagi w dźwięki z otoczenia
- muzyka mechaniczna (z odtwarzacza CD): zapoznanie dzieci z różnymi gatunkami muzycznymi, umiejętność przeżywania muzyki i wyrażania jej za pomocą ruchu

5. aktywność taneczna (naturalna potrzeba ruchu):
- ruch przy muzyce w formie swobodnych, indywidualnych improwizacji
- nauka podstawowych kroków tanecznych: skoki, podskoki, krok dostawny i odstawny, krok do środka i od środka, taniec wspólny po kole, taniec w parach, obroty,
- odtwarzanie sekwencji ruchowych, jako rozwijanie umiejętności dziecka w zakresie spostrzegawczości, koncentracji, orientacji w schemacie własnego ciała, koordynacji wzrokowo – ruchowej,
- ilustracja ruchowa muzyki w formie krótkich dram

6. relaksacja:
- Model Mobilnej Rekreacji Muzycznej dr M. Kieryła wg schematu OZURA: odreagowanie (krótkie ćwiczenia emisyjne, ruchowe, seria oddechów, rozmowa o samopoczuciu), zrytmizowanie (krótkie ćwiczenia muzyczno-ruchowe lub zadania rytmiczne z udziałem instrumentów, seria oddechów), uwrażliwienie (świadomy odbiór muzyki, ćwiczenia muzyczno-ruchowe, elementy pantomimy, psychodramy muzycznej, wykonywanie prac plastycznych do wysłucha-nych utworów muzycznych, seria oddechów), relaksacja (ćwiczenia izometryczne polegające na stopniowym, aż do maksimum, napinaniu mięśni, trening relaksacyjny z elementami wizu-alizacji), aktywizacja (wysłuchanie utworu o żywszym tempie, miłym nastroju, ewentualnie krótkie ćwiczenia ruchowe)
- opowiadania i bajki relaksacyjne z oprawą muzyczną i wizualizacją
- relaksacja dla dzieci – relaksacja wg Jacobsona; trening autogenny Schultza

Przewidywane efekty:
- umiejętność dziecka radzenia sobie z koncentracją uwagi i zapamiętywaniem,
- ukształtowanie twórczej i otwartej postawy,
- aktywne działania pozwalające wywołać pozytywne odczucia
- umiejętność w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych,
- umiejętność odnajdywania się w grupie, wzrost samooceny,
- wpływ na poziom odprężenia, zrelaksowania, pozytywnego nastawienia,
- umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresujących i trudnych,
- usprawnienie spostrzegawczości, koordynacji wzrokowo- ruchowej, orientacji i wyobraźni przestrzennej,
- umiejętność słuchania, reagowania, odbioru i przeżywania muzyki,
- rytmizacja

Ewaluacja:
 Ewaluacja kształtująca – prowadzoną w trakcie trwania projektu:
- informacja zwrotna dotycząca prawidłowego przebiegu zajęć otrzymana od dzieci po każ-dym zajęciu na podstawie obserwacji uczestniczącej, rozmów z nimi nt. jakie jest ich samo-poczucie po zajęciach, co im się podobało, co nie, co im sprawiło najwięcej radości i co by chcieli powtórzyć
- frekwencja dzieci na zajęciach
- rozmowy indywidualne z rodzicami
 Ewaluację zbiorczą – prowadzona po każdym semestrze i ogólnie jako podsumowanie na koniec projektu
- na podstawie obserwacji interakcji między poszczególnymi uczestnikami grup zadanio-wych, ich działań oraz wypowiedzi;
- w formie pisemnej na podstawie przygotowanej karty ewaluacji projektu
- na podstawie rozmów z rodzicami o postępach dzieci w adaptacji szkolnej i ich zachowaniu w warunkach poza szkolnych i szkolnych

Uczestnicząc w zajęciach z muzykoterapii dzieci mają większą szansę, aby przekroczyć pewne bariery, zapomnieć o tym, co jest dla nich nieprzyjemne i trudne oraz osiągnąć sukces. Dzieci w kontakcie stają się bardziej otwarte, mnie agresywne, czy też zalęknione i nieśmiałe.

Piśmiennictwo:
1. Burowska Z., „Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole”, WSiP, Warszawa 1980
2. Kierył M., Mobilna Rekreacja Muzyczna, ISDN 83-903608-0-2, Warszawa 1995
3. Knoppel R., Vliex S., „Rytmika w wychowaniu i terapii”, Warszawa 1995
4. Lewandowska K., „Muzykoterapia dziecięca”, WSiP Gdańsk 2001 s.53
5. Stadnicka J. „Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową”, Warszawa 1998, WSiP.
6. Tarczyński J.: Aktywne słuchanie muzyki według Batii Strauss, [w:] Wychowanie Mu-zyczne w Szkole, 2000/ nr 2 - 3