Analiza przypadku dziecka z autyzmem oraz zaburzeniami funkcjonowania społecznego

Opis i analiza przypadku:
uczeń z autyzmem i z zaburzeniami funkcjonowania społeczno- emocjonalnego

Pracę w szkole rozpoczęłam mając blisko 20 lat. Byłam młodą i niedoświadczoną nauczycielką. Mieszkałam w Częstochowie, lecz los mnie popchnął do Katowic. Pracowałam w szkole masowej na moje nieszczęście w dzielnicy typowo górniczej, gdzie zarówno w szkole jak i w domu wszyscy "godali" po śląsku a nie czysto po polsku, ku wielkiej mojej rozpaczy gdyż nie znałam i nie rozumiałam gwary śląskiej. Wtedy to myślałam,że praca z takimi dziećmi w takich warunkach jest bardzo trudna. Minęło dwadzieścia parę lat i staję przed nowym wyzwaniem. Dwa lata temu zostałam wychowawcą klasy pierwszej,ale w ZS przy Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej. Tutaj każde dziecko było z zaburzeniami: autyzm, asperger, hiperkinetyczne zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia funkcjonowania społecznego. opóźnienie edukacyjne, trudności w komunikacji i w kontaktach społecznych - to tylko przykłady zaburzeń u dzieci, z którymi nagle przyszło mi pracować. Mimo,że klasa liczyła zaledwie 8 uczniów, mimo,że miałam pomoc nauczyciela to każdy dzień był dniem trudnym i nieprzewidywalnym. Wśród tych dzieci był ......... Chłopiec o wątłej budowie ciała, nieśmiały i wycofany.
Zajęcia z ....... stanowiły wielkie wyzwanie dla moich dotychczasowych umiejętności i wiedzy pedagogicznej. Głębokie zaburzenia zachowania chłopca budziły wiele obaw i pytań.

1. Identyfikacja problemu

Od 01 września 2016 roku ...... realizował obowiązek szkolny w jednej z wrocławskich szkół. ..... był dzieckiem miłym i bardzo cichym. Do szkoły zawsze przychodził z mamą,która bardzo dbała o niego. On natomiast był cichy,nic nie mówił,głowa była ciągle spuszczona i nie było z nim kontaktu wzrokowego. Kiedy jednak drzwi się zamykały .... siadał w ławce z kolegami (z zaburzeniami zachowania), chłopiec stawał się nagle zupełnie innym dzieckiem. Znał zasady zachowania panujące w klasie, ale ich nie przestrzegał- łamał normy, reguły i umowy obowiązujące w klasie. Od pierwszych dni nauki sprawiał znaczne trudności wychowawcze zarówno w czasie lekcji jak i przerw międzylekcyjnych. Często swoim zachowaniem utrudniał lub uniemożliwiał prowadzenie zajęć: uciekał z klasy, biegał po klasie między ławkami, siadał tyłem do nauczyciela wkładając nogi w oparcie siedzenia, wymagał ciągłego nadzoru osoby dorosłej. Stawiał opór przed podporządkowaniem się poleceniom. Miał trudności z podtrzymaniem kontaktów z rówieśnikami w sposób akceptowany społecznie. Popadał często w konflikt z rówieśnikami. Był bardzo podatny na negatywne wpływy. Lubił przebywać w otoczeniu kolegów, którzy wykazywali agresję słowną i fizyczną. Bawiło go ich zachowanie i zarazem naśladował. Potrafił być konfliktowy i dokuczliwy dla innych (zabierał np. butelki z piciem kolegów i wylewał lub wyrzucał do kosza). Uczeń rzadko podporządkowywał się poleceniom dla całej grupy, reagował dopiero na polecenia indywidualne, które trzeba było kilkakrotnie powtórzyć.
W sytuacji zadaniowej miał problem w mobilizowaniu się do wysiłku umysłowego. Wymagał stałej obecności osoby dorosłej na lekcji, która by go pilnowała.
....... miał trudności z koncentracją podczas wykonywania zadań. Często zajmował się rzeczami niezwiązanymi z tematem zajęć. Zapytany nie potrafił odpowiedzieć na zadane pytanie. Aby się skupić wymagał indywidualnej zachęty, częstego powtarzania poleceń, ciągłego monitorowania przebiegu pracy, dostosowywania form i metod do aktualnego stanu. Szybko rozpraszał się pod wpływem bodźców zewnętrznych. Był mało aktywny na zajęciach. Podczas wykonywania zadań potrzebował większej ilości czasu i dodatkowego wsparcia. ....... nie rozumiał treści opowiadań. Miał trudności ze zrozumieniem związków przyczynowo-skutkowych, przeliczaniem, prawidłową syntezą, analizą głoskową oraz sylabową wyrazów. Chłopiec dysponował wąskim zasobem wiedzy ogólnej, jego orientacja w najbliższym środowisku społeczno - przyrodniczym była niewystarczająca. Uczeń korzystał z przeciętnego zasobu słownictwa. Pracował w wolnym tempie,chaotycznie i niestarannie, nie kończył rozpoczętej pracy. Podczas wykonywania pracy sygnalizował zmęczenie i dużą męczliwość ręki. Słaba koncentracja uwagi, powodowała wolniejsze tempo przyswajania nowej wiedzy i nabywania umiejętności. ...... lubił zajęcia grupowe np. na dywanie, gdy coś go zainteresowało był aktywny, szybko jednak się rozpraszał i przeszkadzał grupie. Sprawność ruchowa utrzymywała się na dobrym poziomie.
Z powodu nadruchliwości,braku koncentracji uwagi,dużej męczliwości, niskiej motywacji do nauki chłopiec przyswajał sobie mało wiadomości i umiejętności. Efektywniej pracował w kontakcie indywidualnym jeden na jeden.

2. Geneza i dynamika zjawiska.

...... wychowywany był w rodzinie pełnej,kochającej i dbającej o dobro dziecka. Chłopiec był jedynakiem więc cała uwaga rodziny skupiana była na nim. Rodzice życzliwi, oddani, dbali o dziecko z wielką starannością. Mama zrezygnowała z pracy zawodowej, by móc więcej czasu poświęcić na stymulowanie rozwoju syna. Z wywiadu z mamą wynikało, że chłopiec urodził się bez istotnych obciążeń, przedwcześnie, siłami natury. Kamienie milowe rozwoju ruchowego osiągał zgodnie z normami wiekowymi z pominięciem etapu raczkowania.. Około drugiego roku życia mamę zaniepokoił brak postępów w rozwoju mowy. W czwartym roku życia ..... podjął wychowanie przedszkolne w przedszkolu ogólnodostępnym. Po raz pierwszy diagnozowany psychopedagogicznie w wieku pięciu lat. W opinii z PPP stwierdzono opóźnienie rozwoju poznawczego i mowy, nadruchliwość i labilność uwagi oraz deficyty funkcjonowania społeczno- emocjonalnego. W poradni wskazano na potrzebę terapii logopedycznej, terapii sensorycznej oraz badań neurologicznych. Rodzice dostosowali się do wszystkich zaleceń. Mimo lekkiego progresu po roku funkcjonowanie dziecka było nadal na poziomie poniżej przeciętnego, zaburzone było myślenie słowno-pojęciowe oraz integracja wzrokowo-ruchowa. Okazało się,że ...... niechętnie chodził do przedszkola. Odczuwał brak akceptacji ze strony dzieci. Dodatkowo z powodu nadruchliwości oraz trudności w koncentracji uwagi chłopiec niewiele korzystał z zajęć przedszkolnych. Bardziej efektywniej funkcjonował w kontakcie indywidualnym. Z uwagi na opóźnienie rozwoju mowy i myślenia, zaburzoną integrację wzrokowo-ruchową, znaczną nadruchliwość oraz wahania koncentracji uwagi konieczne było dostosowanie form i metod pracy do aktualnej kondycji psychofizycznej dziecka. Zalecono edukację domową, która dawała szansę ograniczenia zakłóceń wynikających z wielobodźcowych warunków. ..... spełniał więc roczne przygotowanie przedszkolne poza placówką oświatową. Jednak czytając już orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zaniepokoiło mnie jedno zdanie:'' Ze względu na konfliktową sytuację w przedszkolu od marca chłopiec spełniał roczne przygotowanie przedszkolne w domu". W tym momencie zauważyłam pewną niespójność w diagnozie. ...... miał indywidualne nauczanie w domu dlatego,że miał opóźnienie rozwoju mowy i myślenia czy dlatego ,że w przedszkolu wytworzyła się sytuacja konfliktowa wokół dziecka i rodziców. Mimo,że dziecko nie osiągnęło gotowości szkolnej życzeniem rodziców było, aby ...... jednak podjął spełnianie obowiązku szkolnego. Rodzice zdawali sobie sprawę,że chłopiec niestety nie da rady sobie w szkole,ale decyzja ta była podyktowana całkiem inną, jeszcze trudniejszą sytuacją. Podczas rozmowy z rodzicami okazało się, że wobec ojca toczy się postępowanie o wykorzystywanie i molestowanie seksualne syna. Stąd też to wycofanie , brak zaufania spuszczona głowa itd. Sprawę do MOPS zgłosiło właśnie to przedszkole do którego uczęszczało dziecko. Rodzice i ....... w tej sytuacji czuli się bardzo źle. Sytuacja konfliktowa nie tylko między dziećmi, ale i między pracownikami przedszkola a rodzicami narastała, dlatego umożliwiono kontynuację nauki w domu. Przedszkole zrobiło wszystko ,aby "pozbyć"się problemu, a rodzice ,aby nie tkwić w tej chorej sytuacji i nie narażać siebie i dziecka na większy stres.

3. Znaczenie problemu.
Chłopiec rozpoczął więc naukę w pierwszej klasie, ale nie w szkole masowej, lecz w szkole znajdującej się przy dziennym oddziale psychiatrycznym. Wcześniej w wyniku konsultacji psychiatrycznej rozpoznano autyzm atypowy. U osób z autyzmem często mamy do czynienia z zachowaniami, które określamy jako nietypowe, niepożądane, dziwaczne i problemowe. Zachowania te bywają uciążliwe dla rodziców, opiekunów i nauczycieli dziecka, utrudniają również kontakt i komunikację z uczniem a niejednokrotnie bywają dla niego szkodliwe. Uczeń przejawiał zachowania zakłócające,które nie pozwalały na właściwy przebieg zajęć edukacyjno- rewalidacyjno-wychowawczych. Prezentował on liczne zachowania trudne, negawistyczne i prowokacyjne. Nie rozumiał sytuacji społecznych , nie przestrzegał zasad obowiązujących w grupie, nie potrafił przewidywać konsekwencji swoich zachowań. Poziom pobudzania był bardzo zmienny. Zaburzenia rozwoju języka i komunikacji powodowały utrudniony kontakt i zrozumienie dziecka. Wypowiedzi jego były krótkie, proste, ubogie i chaotyczne, ba nawet niespójne logicznie. Dziecko nie umiało prowadzić dialogu. Nie utrzymywał kontaktu wzrokowego, występowały jakieś przesadne reakcje mimiczne oraz wzmożona gestykulacja. na niskim poziomie utrzymywało się rozumienie przekazu werbalnego.

4. Prognoza
a) negatywna:
Brak skutecznych oddziaływań wychowawczych , edukacyjnych i rewalidacyjnych mógłby spowodować:
zamykanie się chłopca w świecie własnych doznań, skutecznie oddzielających go od świata zewnętrznego
utrudnianie kontaktu z uczniem
uniemożliwienie realizacji zadań edukacyjnych oraz wspomagających rozwój dziecka
pogłębianie się i utrwalanie negatywnych zachowań
-utrudnianie kontaktu z uczniem
-uniemożliwienie realizacji zadań edukacyjnych oraz wspomagających rozwój dziecka
b)pozytywna:
Planując podjęcie odpowiednich oddziaływań przewidywałam,że uda mi się:
pozyskać jego akceptację oraz wzbudzić zaufanie,
znaleźć sposoby przeciwdziałania zachowaniom trudnym oraz podjąć próby ich wyeliminowania,
zaplanować i wdrożyć oddziaływania terapeutyczne,dzięki którym chłopiec będzie miał możliwość nabywania nowych doświadczeń i umiejętności podnoszących jakość jego życia,
dostosować metody, formy pracy do możliwości psychofizycznych dziecka tak,aby mógł - pozyskać jego akceptację oraz wzbudzić zaufanie,
znaleźć sposoby przeciwdziałania zachowaniom trudnym oraz podjąć próby ich wyeliminowania,
zaplanować i wdrożyć oddziaływania terapeutyczne,dzięki którym chłopiec będzie miał możliwość nabywania nowych doświadczeń i umiejętności podnoszących jakość jego życia,
dostosować metody, formy pracy do możliwości psychofizycznych dziecka tak,aby mógł zrobić postępy w nauce i opanować podstawę programową chociaż w minimalnym zakresie.
nawiązać kontakt emocjonalny z uczniem,

5. Propozycje rozwiązań:
Stworzenie indywidualnego programu edukacyjno- terapeutycznego, dostosowanego do poziomu funkcjonowania i problemów rozwojowych. Moje oddziaływania musiały iść wielotorowo:były to jednocześnie oddziaływania terapeutyczne, edukacyjne i wychowawcze w celu wyeliminowania zachowań trudnych uniemożliwiających i zakłócających proces rewalidacji oraz w celu umożliwienia postępów edukacyjnych.
Aby ....... mógł rozwijać się zastosowałam:
uczyłam chłopca rozładowywania negatywnych emocji,
stosowałam spójny system nagradzania za poprawne zachowanie,
wprowadziłam system wzmocnień pozytywnych,
motywowałam do udziału w zajęciach grupowych oraz samodzielności w czynnościach samoobsługowych,
zapewniłam mu poczucie bezpieczeństwa poprzez poczucie stałości otoczenia i strukturę zajęć,
zastosowałam głęboką indywidualizację postępowania wychowawczego,która polegała na utrzymaniu z dzieckiem przyjaznego, wspierającego kontaktu,
udzielałam wsparcia w nawiązaniu kontaktów rówieśniczych,
zachowania oporowe poddałam procedurom wyciszania,
utrzymywałam względną stałość miejsca, planu dnia, przyjazną konsekwencję - jasne formułowanie zasad poprawnego zachowania,
oraz indywidualny nadzór i wsparcie w czasie zajęć edukacyjnych w klasie, dostosowałam metody pracy oraz ilość zadań do możliwości dziecka, często upewniałam się, czy ...... rozumie,co ma robić, dzieliłam polecenia złożone na etapy, dodatkowo wyjaśniałam, bazowałam na mocnych stronach

6. Wdrażanie oddziaływań.
Początki moich oddziaływań były trudne i realizowane głównie przez terapię behawioralną. Istotnym elementem jaki założyłam w pracy z dzieckiem była sama organizacja pracy, która przebiegała wg poniższych kryteriów:
Środowisko fizyczne-otoczenie klasowe:
zapewnienie uczniowi miejsca w pierwszej ławce,najbliżej tablicy(względna stałość miejsca, planu dnia)
utrzymanie z dzieckiem przyjaznego, wspierającego kontakt-przyjazna konsekwencja- jasne formułowanie zasad poprawnego zachowania i odwoływanie się do nich w trudnych sytuacjach
Pomoce dydaktyczne:
tablica multimedialna
komputer
przekazywanie wiadomości na materiale konkretno- obrazowym
zabawy konstrukcyjnezeszyty ćwiczeń do kaligrafii

Organizacja pracy na lekcji:
indywidualny nadzór i wsparcie w czasie zajęć edukacyjnych
przekazywanie poleceń bezpośrednio do ucznia
pomoc w uzupełnianiu kart pracy
wolniejsze tempo pracy- wydłużanie czasu na pisemne sprawdziany
budowanie prostych poleceń i instrukcji
zadawanie pytań pomocniczych, dodatkowe wyjaśnienia
praca wg algorytmów(stałych zasad,niezmiennych,ustalony porządek zajęć)
omawianie niewielkich partii materiału
unikanie trudnych,abstrakcyjnych pojęć
kontrolowanie stopnia zrozumienia zadania, polecenia – dzielenie poleceń na etapy
stosowanie metod wizualnych
bazowanie na mocnych stronach
zachęcanie do wypowiadania się prostymi, krótkimi zdaniami
zachęcanie do wypowiadania się prostymi, krótkimi zdaniami-indywidualny nadzór i wsparcie w czasie zajęć edukacyjnych
przekazywanie poleceń bezpośrednio do ucznia
pomoc w uzupełnianiu kart pracy
wolniejsze tempo pracy- wydłużanie czasu na pisemne sprawdziany
budowanie prostych poleceń i instrukcji
zadawanie pytań pomocniczych, dodatkowe wyjaśnienia
praca wg algorytmów(stałych zasad,niezmiennych,ustalony porządek zajęć)
omawianie niewielkich partii materiału
unikanie trudnych,abstrakcyjnych pojęć
kontrolowanie stopnia zrozumienia zadania, polecenia – dzielenie poleceń na etapy
stosowanie metod wizualnych
bazowanie na mocnych stronach
zachęcanie do wypowiadania się prostymi, krótkimi zdaniami
indywidualny nadzór i wsparcie w czasie zajęć edukacyjnych
przekazywanie poleceń bezpośrednio do ucznia
pomoc w uzupełnianiu kart pracy
wolniejsze tempo pracy- wydłużanie czasu na pisemne sprawdziany
budowanie prostych poleceń i instrukcji
zadawanie pytań pomocniczych, dodatkowe wyjaśnienia
praca wg algorytmów(stałych zasad,niezmiennych,ustalony porządek zajęć)
omawianie niewielkich partii materiału
unikanie trudnych,abstrakcyjnych pojęć
kontrolowanie stopnia zrozumienia zadania, polecenia – dzielenie poleceń na etapy
stosowanie metod wizualnych
bazowanie na mocnych stronach
zachęcanie do wypowiadania się prostymi, krótkimi zdaniami

Motywowanie do pracy:
stosowanie gratyfikacji w postaci pozytywnych wzmocnień,pochwały,
stawianie zadania jako celu, nagradzanie i chwalenie za zrealizowanie celu
nazywanie sukcesów ucznia
umożliwienie zdobywania drobnych sukcesów, które korzystnie wpływają na podwyższenie motywacji do pracy oraz samoocenę

Prace domowe:
ćwiczenia z kaligrafii(pisania)
zadania dostosowane do możliwości dziecka

7.Efekty oddziaływań
Praca z takim uczniem jest procesem ciągłym i długofalowym. Niestety początki mojej pracy nie przynosiły efektów. Dostałam wsparcie specjalistów i ....... został poddany równolegle logoterapii (ukierunkowanej na rozwój kompetencji słuchowo-językowych i komunikacyjnych), terapii pedagogicznej ( gdzie ćwiczone były funkcje percepcyjno-motoryczne) biblioterapii, terapii manualnej, terapii indywidualnej i grupowej rozwijającej umiejętności społeczne, podczas której pracowano nad rozumieniem sytuacji, identyfikowaniem emocji własnych i innych osób, modelowaniem zachowań społecznych. Po konsultacji psychiatrycznej wdrożono leczenie farmakologiczne z powodu znacznej nadpobudliwości psychoruchowej. ....... był przez cały czas obserwowany a postępy jego prac były ciągle monitorowane przez specjalistów. Po 3 miesiącach pracy z ........ wszyscy zgodnie uznali,że chłopiec mimo,że jest zainteresowany kontaktami koleżeńskimi to jednak nie potrafi nawiązać i rozwijać relacji stosownie do wieku. Słabo rozumie sytuacje społeczne, nie potrafi przewidywać konsekwencji własnego postępowania. Poziom pobudzenia był zmienny mimo,że był modyfikowany przez farmakoterapię. Dziecko najlepiej funkcjonowało w indywidualnej relacji z osobą dorosłą, wówczas podejmowało współpracę, konieczne było kierunkowanie i mobilizowanie do wysiłku. W związku z tym ....... został ponownie przebadany przez PPP i zalecono nauczanie indywidualne w szkole. Nauczania indywidualnego podjęłam się również ja, by nie zburzyć już wypracowanych zachowań. Dziecko mimo swoich zaburzeń bacznie obserwowało co się dzieje wokół niego. Zauważył,że rodzice współpracują ściśle ze szkołą. Mama bardzo pozytywnie wypowiada się na temat szkoły i nauczycieli. Brak elementów zastraszania, krytykowania, eliminowania. Sytuacja z przedszkola -gdzie dziecko i cała rodzina byli wyalienowani i odrzuceni, gdzie domniemano ,że w domu dziecko jest molestowane- zaczęła się normalizować. Sytuacja rodzinna w tym czasie była trudna, gdyż często rodzice byli odwiedzani prze pracowników MOPS czy pana dzielnicowego. Podczas takich wizyt ....... trząsł się w domu i chował pod stół. Współpraca szkoły (opinie pedagogiczne, psychologiczne) z sądem, rodzicami i pracownikami socjalnymi zaczęła się zmieniać. Dziecko stawało się ufniejsze, spokojniejsze, radośniejsze. Jednak normalizacja trwała bardzo długo. Zbliżał się koniec roku a postępy w nauce były nieznaczne. W dodatku trwająca wciąż praca nad dzieckiem i jego obserwacja zmusiły mnie do refleksji. Dziecko otworzyło się, było opiekuńcze wobec innych ,młodszych dzieci, chętnie brało udział w terapii manualnej, zajęciach neurostymulujących. I w tych dziedzinach ........ zrobił duże postępy. Jednak nadal utrzymywały się trudności edukacyjne. Mimo stosowania zaleceń zawartych w orzeczeniu o kształceniu specjalnym, dostosowaniu form i metod pracy do profilu zaburzeń dziecka,obniżaniu napięć. oraz mimo objęcia chłopca nauczaniem indywidualnym ....... nie opanował wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania. Uczeń miał trudności ze zrozumieniem związków przyczynowo-skutkowych, przeliczaniem, prawidłową syntezą, analizą głoskową oraz sylabową wyrazów. Chłopiec dysponował wąskim zasobem wiedzy ogólnej, jego orientacja w najbliższym środowisku społeczno - przyrodniczym była niewystarczająca. Uczeń korzystał z przeciętnego zasobu słownictwa. Pracował w wolnym tempie,chaotycznie i niestarannie, nie kończył rozpoczętej pracy. ...... nie poznał liter alfabetu,nie opanował umiejętności czytania i pisania, nie potrafił ustalić równoliczności zbiorów.
W związku z tym nie mogłam promować ucznia do klasy wyższej programowo, aczkolwiek podjęłam następną próbę o przebadanie go w PPP ze względu na podejrzenie niepełnosprawności intelektualnej. W myśl tej decyzji promocji do następnej klasy nie otrzymał, gdyż nie rokował na powodzenie w nauce w klasie wyższej, a powtórzenie klasy mogło mu dać nadzieję i szansę na uzupełnienie jego podstawowych i najważniejszych kompetencji w zakresie  czytania, pisania i liczenia. Powyższą decyzję potraktowałam jako rzetelną i kompleksową pomoc uczniowi w nadrobieniu istotnych zaległości w materiale nauczania. Decyzja ta mogła zapobiec powstaniu zaburzeń emocjonalnych i nerwicy szkolnej wynikającej z braku podstawowych kompetencji edukacyjnych uniemożliwiających przyswajanie wiedzy na wszystkich poziomach edukacyjnych.

PS: W kolejnym roku szkolnym już nie byłam wychowawcą ......., moje podejrzenia o niepełnosprawność intelektualną potwierdziły się. Chłopiec zaczął uczęszczać do szkoły specjalnej. Rodzice byli zadowoleni. Sytuacja rodzinna się wyjaśniła, sąd odrzucił wszystkie zarzuty- a autyzm???!!!