Współczesna rola sztuk i sportów walk

W okresie ostatnich kilkunastu lat zauważyć można znaczące zainteresowanie kulturą Dalekiego Wschodu. Jednym z najbardziej widocznych jej składników są sztuki walki. W początkowym okresie ich rozwoju w Polsce uprawianie różnych form walki wręcz było uznawane za modę i ekstrawaganckie hobby. Jednakże
z czasem szersze poznanie sztuk walki w naszym kraju doprowadziło do tego, że nastąpił ich bardzo bujny rozkwit. Przykładem tego są funkcjonujące Związki Sportowe (np. Polski Związek Taekwon-do ITF, Polski Związek Taekwon-do Sportowego, Polski Związek Kick-Boxingu, Polski Związek Karate, Polski Związek karate Tradycyjnego) i Organizacji zrzeszających znaczną ilość klubów i sekcji propagujących różne sztuki walki. Umożliwiają one chętnym trening tak znanych metod walki jak karate, judo, aikido, wushu czy capoeira po mniej znane jak muay thai, kalaki, kalaripajat. Dodatkowo z rozwijanych przez stulecia metod walki w wyniku kompilacji najskuteczniejszych technik powstają systemy o przeznaczeniu czysto wojskowym i policyjnym, które pojawiły się po II Wojnie Światowej, a należą do nich między innymi: Krav Magra, Combat 56, Kem Vo Combat czy Sambo. Dla osób niezwiązanych ze środowiskiem sztuk walki rozróżnienie pomiędzy sztuką a sportem walki czy systemem walki często okazuje się bardzo trudne lub wręcz niemożliwe (Kalina 2000, www.budo.pl).
Sztuki walki, znane także pod nazwą systemów walki, uczą sposobów posługiwania się nieuzbrojonym ciałem w samoobronie. Podstawą szkolenia wszelkich sztuk walki jest trening, który zazwyczaj uczy umiejętności opanowania agresji, panowania nad emocjami i skutecznego rozwiązywania sytuacji problemowej
w oparciu o przygotowanie sprawnościowe, techniczno-taktyczne
i wytrzymałość na ból.
W ciągu XX wieku, większość wiedzy, jaką świat zachodu zdobywał o sztukach walki bazowała na kinematografii i stworzyła nieprawdziwy obraz sugerujący, że sztuki walki to domena krajów azjatyckich. Tymczasem od zarania dziejów ludzie na całym świecie uczyli się metod obrony przed przeciwnikami, także bez użycia broni. W rezultacie istnieje dziś wiele systemów walki, które są aktywnie trenowane i rozwijane (www.wikipedia.pl).
Termin "Sztuki walki" został przetłumaczony w 1920,
w japońsko-angielskim słowniku Takenobu z japońskiego bu-gei lub bu-jutsu: "sztuka/umiejętność zachowań militarnych". Definicja została przetłumaczona bezpośrednio z chińskiego określenia wushu (pinyin: wǔ shù; Kantoński: mou seut), dosłownie, "sztuka walki", oznaczająca wszystkie sposoby chińskich walk (www.wikipedia.pl).
Współcześnie środowiska niemające styczności ze sztukami walki, interpretowanymi jako doskonalenie umysłu i ciała, odbierają te słowa jako specyficzne działania na zmilitaryzowanym polu walki czyli „metody walki”. Ich różnorodność jest niezwykle bogata i zależna od przyjętego zadania i obejmuje między innymi takie działania jak: wywiad i rozpoznanie, działania w powietrzu, na morzu i lądzie, działania nieregularne żołnierzy jednostek specjalnych, aż po odstraszanie strategiczne poprzez groźbę użycia broni masowego rażenia typu ABC.
Istnieje bardzo wiele szkół walki, różniących się od siebie, jednak generalnie nauczają one sposobów fizycznego pokonania przeciwnika w bezpośrednim starciu. Większość wschodnich szkół walki stawia sobie za cel nie tylko fizyczne przygotowanie człowieka do walki, ale również rozwój psychiczny i duchowy. Jest to główna przyczyna, dla której udało się zachować ten element kultury mimo coraz mniejszej wagi umiejętności walki wręcz we współczesnej wojnie.
Sztuki walki mogą składać się z wielu elementów między innymi: uderzeń, kopnięć, chwytów, trzymań, podcięć oraz walki bronią. Systemy walki podlegają zmianom i ewoluują, tworząc bogatą różnorodność. Istnieje kilkaset ważniejszych systemów, stylów i szkół dalekowschodnich sztuk walki. Są one trudne do sklasyfikowania, gdyż - tak jak język mówiony – żyją, zmieniają się, przekształcają (Cynarski 2004).
Współcześnie dzielimy je według kilku kryteriów:
Jednym z mniej skomplikowanych jest podział na (www.wikipedia.pl):
• stójka/parter - obejmuje systemy oparte na walce stojącej (np. aikido, taekwon-do, karate) oraz walki w leżeniu (np. brazylijskie jujitsu, zapasy);
• uderzeniowe/chwytowe (ang. striking/grappling) - wyróżniając systemy oparte na ciosach lub/i kopnięciach (np. karate, muai thai, capoeira) od chwytanych (np. brazylijskie jujitsu, judo);
• light-contact/semi-contact/full-contact - uwzględniając ilość zasad i ograniczeń oraz sposoby (metody) treningu. Light-contact (lekko kontaktowe) to systemy walk w których nie stosuje się uderzeń na głowę, krocze itp., zazwyczaj zawodnicy noszą ochraniacze, a formuła zapewnia spore bezpieczeństwo walczących (np. poprzez karanie brutalnych ciosów/kopnięć). Semi-contact (średnio kontaktowe) to systemy walk, w których zawodnicy nie posiadają tak wielu ochraniaczy, dopuszczone są kopnięcia/uderzenia na głowę a sam proces treningowy zakłada sparingi i walki. Full-contact (pełno kontaktowe) to systemy walk zakładające walkę bez ochraniaczy lub z bardzo nielicznymi, z bardzo małą ilością ograniczeń (np. zakaz uderzeń w tył głowy czy dźwigni na stawy);
• walka sportowa/samoobrona/systemy wojskowe - ten podział oddziela systemy walki w zależności od przeznaczenia;
• walka bez broni / walka z bronią.
Inną propozycje podziału sztuk walki przedstawia Cynarski (2004):
• walka wręcz, walka bronią metody uzupełniające,
• kraj pochodzenia np.: chińskie - wushu, japońskie - budō, sumo, koreańskie - taekwon-do, hapkido, czy brazylijskie – jujitsu, capoeira,
• według pojęcia „głównej metody” danej szkoły sztuk walki,
Swoją propozycję podziału sportów walki przedstawił Kalina (2000):
• dopuszczalne sposoby bezpośredniego oddziaływania na ciało konkurenta w sportach walki,
• konieczność toczenia walki w ściśle określonych warunkach zewnętrznych,
• konieczność stosowania określonego ubioru,
• konieczność i cel stosowania osłon poszczególnych części ciała,
• podział na kategorie wagowe lub ich brak,
• struktura czasowa walki,
• sposób udokumentowania przewagi nad przeciwnikiem.

Współcześnie funkcjonują dwa główne kierunki praktykowania różnych odmian walki. Pierwszy to utrzymanie tradycyjnych wartości i rozwój duchowy. W tą stronę kieruje się aikido, karate shotokan, kung fu, tang so do, hwa rang do i inne tradycyjne szkoły, których proces treningowy w znacznej mierze ukierunkowany jest na rozwój duchowy, spokój, umiejętność kontroli umysłu, medytację, a w mniejszym na walkę. Inne style, takie jak większość szkół karate kyokushin czy taekwon-do, zostały zmuszone do rozbudowy procesu treningowego, aby być konkurencyjne wobec nowych systemów walki oraz zmieniających się wymagań. Pojawienie się wojskowych systemów walki, takich jak izraelska Krav Maga, polski Bas-53, rosyjskie Sambo, koreański Kyoksul uczących samoobrony bez żadnych zasad
(z przeznaczeniem do walki ulicznej), oraz pojawienie się sportów walki tzw. "Międzydzyscyplinarnych" jak K1, Vale-tudo czy MMA, bardzo szybko rozwiązało odwieczne problemy z oceną skuteczności szkół walki. Bardzo szybko odpadły te szkoły walki, które na treningach nie stawiają praktycznie wyłącznie na walki (sparingi), oraz wprowadzają ograniczenia. Popularne zaczęły się stawać systemy bardzo kompleksowe, preferujące walkę zarówno
w stójce jak i w parterze, uczące uderzeń (także łokciami), kopnięć (także kolanami), chwytów, dźwigni, kluczy, duszeń i oczywiście ciosów full-contactowych. Jest kwestią dyskusyjną czy za sztuki walki można uznać takie sporty walki jak boks, kick-boxing czy fechtunek, lecz nie ma wątpliwości, że należą one do sportów walki (Baran, Hebla 1995).
Terminologia używana w sztukach walki może pochodzić
z języków orientalnych. Przykładem są nazwy technik w judo lub karate. Część pojęć (rzut, dźwignia itp.) pochodzi z analogicznych dyscyplin znanych w kręgu cywilizacji europejskiej. Podobne źródło mają też takie nazwy jak "boks tajski" czy "boks chiński". Używa się też terminologii zaczerpniętej z języka angielskiego, często pisanej z polska, np. grapling (ang. grappling), traping (ang. trapping). Ostatnio pojawia się tendencja do spolszczania nazw angielskich: w miejsce pojęcia "traping" pojawia się "usidlanie". Terminy te tworzy się spontanicznie, nie zawsze zgodnie z polską gramatyką. Przykłady mogą tu stanowić "styl uderzany" i "styl chwytany". Wyrazy "uderzany" i "chwytany" są imiesłowami przymiotnikowymi biernymi, które nie pasują jako określenia rzeczownika "styl" ("styl chwytany" oznaczałoby, że ktoś chwyta styl; bardziej adekwatne byłoby wyrażenie "styl chwytowy”, czyli "oparty na chwytach").
Pisownia terminów dotyczących sztuk walki również jest niejednolita. Początkowo próbowano stosować ortografię polską ("dżudo"), potem jednak pojawiła się tendencja do pisania nazw orientalnych zgodnie z transkrypcją łacińską przyjętą
w odpowiednim języku ("judo"). Często w umiarkowanym stopniu adaptuje się pojęcie do polskiej gramatyki, np. łącząc poszczególne jego człony. Zatem zamiast dawnego "tae kwon do" obecnie pisze się "taekwondo", gdyż w polszczyźnie nie ma słów "tae" i "kwon", zaś "do" ma inne znaczenie niż w języku koreańskim, z którego ten wyraz pochodzi. Dotyczy to jednakże nazw dyscyplin jako nazw pospolitych. Nazwy organizacji, jak i inne nazwy własne, mają odmienną pisownię, opartą na stosowanej w nazwie odpowiedniej organizacji zagranicznej. Niejednokrotnie przedstawiciele różnych sztuk walki, chcąc podkreślić ich unikatowość, traktują nazwę dyscypliny jak nazwę własną i piszą ją w sposób różny od przyjętego, często rozpoczynając wielką literą. Jednakże takie postępowanie wprowadza chaos w nazewnictwie i utrudnia przyswojenie wschodniej terminologii przez kulturę europejską.