Zagrożenia młodzieży spowodowane transformacją ustrojową w Polsce

Początki przestępczości zorganizowanej w Polsce

Zastanawiając się nad przestępczością zorganizowaną w Polsce, należy zwrócić uwagę na jej początek. Opinie społeczne są bardzo subiektywne. Najczęściej mówi się, że przestępczość zorganizowana w Polsce do roku 1989 jakoby nie istniała. Są to bardzo mylne opinie.
Nawiązując do czasów wcześniejszych należy zwrócić uwagę na grupy ludzi, którzy w bogatej, silnej pod względem militarnym Polsce XVI wiecznej zostali zepchnięci lub też sami wybrali życie poza nawiasem funkcjonujących wówczas grup społecznych. Ludzie ci pochodzili z różnych warstw społecznych, od chłopów poczynając na szlachcie kończąc.
Ponieważ w obrębie każdego stanu istniało zróżnicowanie majątkowe, często brak środków do życia powodował, iż ludzie ci zawiązywali kontrabandy w celu kradzieży i napaści na ludzi bogatszych. „Wiele osób skupiało się w tzw. „grupach hultajskich”, które terroryzowały określone regiony kraju, szczególnie słabo zaludnione” . Szczególnym okresem był czas zaborów. Wówczas to, głównie na terenie zaboru rosyjskiego, działały grupy powstałe z osób pochodzących z różnych grup społecznych. Władze wobec tych band wykazywały niewydolność w zakresie ich dyscyplinowania. Już w tamtym czasie dostrzegamy oprócz grup trudniących się rozbojami, czy wymuszeniami, zorganizowane grupy o charakterze gospodarczym. Doskonałym przykładem jest tzw. „ afera winiarska z 1894 roku, kiedy w obrębie ulicy Gnojnej, Dzikiej, Smoczej i Gęsiej w Warszawie wykryto powiązane między sobą wytwórnie win markowych składających się przede wszystkim ze spirytusu, cukru, fukstyny, czernicy, kwasu winnego i salicylowego, sprzedawanych, jako bordeaus, portwein i malaga. Zorganizowane formy przybrał pod koniec XIX wieku proceder związany z fałszowaniem znaków towarowych, sprzedaży sfałszowanych w ten sposób wyrobów metodą „na słupa” czy wreszcie oszustw na warszawskiej giełdzie dokonywanych przez zorganizowane grupy podstawionych inwestorów” .
Kolejnym trudnym okresem rozwoju grup bandyckich, był czas po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918. Terenem, na którym bardzo intensywnie działały zorganizowane bandy był wschód Polski. Powstały tam liczne grupy i zrzeszenia o charakterze przestępczym. Jako przykład możemy wskazać utworzone w 1922 roku w Wilnie zrzeszenie zawodowe przestępców narodowości żydowskiej Bruder Ferain. Było to zrzeszenie doskonale zorganizowane o ustalonej strukturze i jasnym podziale kompetencji. Organizacja ta trudniła się przestępstwami polegającymi na napadach, rabunkach.
Zarząd zrzeszenia podejmował decyzje dotyczące technicznej strony działań, zakupywał odpowiednie narzędzia służące do przeprowadzania napadów. Organizował też pomoc materialną dla członków dotkniętych wymiarem sprawiedliwości oraz dla ich rodzin. Elitą zorganizowanej przestępczości kryminalnej były „grupy włamywaczy z szeroko opisywanym Szpicbródką Cichockim na czele. Razem ze stałą grupą współsprawców dokonywał przynajmniej kilkunastu włamań do banków w kilku państwach, uczestnicząc także w nich osobiście bądź będąc doradcą w ich planowaniu” .
Analizując kontekst historyczny naszych dziejów i początków kształtowania się przestępczości zorganizowanej dostrzegamy, iż decydujący wpływ na jej rozwój mają określone czynniki. Należą do nich czynniki środowiskowe (rodzina, szkoła, rówieśnicy, miejsce pracy), indywidualne, ekonomiczne, kulturowe, wiktymogenne .
Mogą one być rozpatrywane w charakterze makrospołecznym (przemiany społeczne, kryzysy gospodarcze, polityczne, migracja, dezintegracja społeczna) lub mikrospołecznym. Może je cechować charakter krajowy lub międzynarodowy. Analizując zjawisko, często zastanawiamy się, które czynniki etiologiczne i w jakim stopniu przyczyniły się do powstania zjawiska przestępczości. Jest to bardzo trudna kwestia, ponieważ należy pamiętać, że kwestia przestępczości zorganizowanej cechuje się dużą różnorodnością symptomów i wynika z wielu przyczyn. Ważnym i chyba najważniejszym powodem pojawienia się i rozwoju przestępczości zorganizowanej w naszym kraju była transformacja ustrojowa, która zmieniła wszystkie dziedziny życia państwa i społeczeństwa. Przemiany społeczno- polityczno–gospodarcze są podstawowym i najważniejszym powodem rozwoju przestępczości zorganizowanej w Polsce. Całokształt problemów przestępczości zorganizowanej w Polsce był w pełni uzależniony od „tempa i głębokości zmian systemowych” . Do czynników, które przyczyniły się do powstania zjawiska przestępczości zorganizowanej zaliczamy czynniki: historyczne, czynniki społeczne, ekonomiczne, czynniki międzynarodowe, polityczne a także te związane z rozwojem nowoczesnych technologii. Trudno stwierdzić, kiedy zapoczątkował się proceder przestępczości zorganizowanej w naszym kraju. Łatwiej stwierdzić, iż proceder ten ulegał długofalowym przemianom, w wyniku, których doprowadził do ukształtowania się konkretnych struktur będących podwaliną współczesnej przestępczości zorganizowanej.
Jest to argument dowodzący, iż przestępczość zawodowa była motorem napędowym dla procederu przestępczego. Przez wiele wieków proceder ten ulegał przemianom polegającym na wzajemnej pomocy i wspieraniu się członków organizacji trudniących się zawodowo działalnością kryminogenną. Wskutek takich postaw wśród członków organizacji dostrzegamy, iż przestępcy byli doskonale zorganizowani i w profesjonalny sposób ze sobą współpracowali.
Oprócz grup złodziejskich, w okresie międzywojennym dosyć sprawnie na wszystkich polskich granicach działały też grupy przemytników . Członkowie tych grup działali w zorganizowany sposób a ich przewaga wynikała z różnic, jakie występowały w obszarze gospodarczym Polski w kontekście do jej sąsiadów a także ze słabości ochrony granic. Do czynników wspierających rozwój przemytu zaliczyć można specyficzną mentalność ludzi zamieszkującej obszary przygraniczna, która ową działalność postrzegała w kontekście źródła dochodów. Przemyt rozwinął się również dzięki trudnościom ekonomicznym państwa, niedostatkom w zaopatrzeniu, tradycjami przemytniczymi z okresu zaborów, oraz wojnie celnej z Niemcami .
„Grupy te zajmowały się kontrabandą sacharyny, tytoniu, obuwia, kosmetyków, wyrobów tekstylnych i futrzarskich, spirytusu skażonego, zegarków, aparatów fotograficznych, radioodbiorników, zapalniczek, wyrobów przemysłu elektrycznego, maszynowego, precyzyjnego i chemicznego” .
Kolejnym znaczącym okresem rozwoju przestępczości zorganizowanej w naszym kraju, był czas po II wojnie światowej. Okoliczności, jakie zaistniały wskutek polityki socjalizmu, przyczyniły się do szybkiego rozwoju tych działań. Państwo było słabe, niewydolne gospodarczo, funkcjonowała bardzo słaba administracja, a bandyci mieli powszechny dostęp do broni. Organy ścigania wykazywały się nieudolnością, co również sprzyjało organizowaniu prostych form powiązań między przestępcami. Braki w zaopatrzeniu nie były w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb obywateli. Owe braki doprowadziły do nielegalnego handlu i przemytu. Tą słabość państwa społeczeństwo próbowało wykorzystać a ekstremalne warunki przezwyciężyć. Tak oto powstały podwaliny przestępczości na płaszczyźnie materialnej, które zapoczątkowane były przez: handel dewizami, dziełami sztuki – ich fałszowaniem, fałszowanie pieniędzy, czy inne tego typu działania.
Przemyt, społeczeństwo interpretowało, jako sposób na radzenie sobie z problemami ekonomicznymi. Towary, które przemycano, były towarami poszukiwanymi na rynku i jedyną możliwością zapewnienia sobie lepszych warunków życia w dyktaturze komunizmu. Towary te miały najlepszy zbyt, ale też dawały szybką i łatwą możliwość bogacenia się. Przemytnicy pracowali w sposób zorganizowany, współpracowali ze sobą w obszarze międzynarodowym.
W swoich działaniach stosowali różnorodne techniki, szybko je modyfikowali i dostosowywali do potrzeb czasu. Policja bardzo często nie nadążała za tym tempem. Jednak to właśnie społeczeństwo jest tym obszarem, w obrębie, którego zachodzą specyficzne procesy. To ono daje przyzwolenie na te pozytywne i negatywne działania określonym grupom. Bez woli społeczeństwa, rozwój działalności przestępczej nie byłby możliwy.
Zatem na rozwój przestępczości zorganizowanej w okresie transformacji ustrojowej miały wpływ między innymi „ niedoskonałości istniejących rozwiązań prawnych, niedostateczne przygotowanie organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości do zwalczania przestępczości zorganizowanej, a także braki kadrowo – techniczne, czy znaczne ograniczenia budżetowe” .