Organizacja pracy pedagoga szkolnego

Zasady pracy pedagoga szkolnego

Pedagog szkolny w swojej pracy kieruje się zasadami ogólnopedagogicznymi. Nadrzędną zasadą jest zdaniem M. Kalinowskiego zasada wszechstronności rozwoju wychowanka, która wyraża konieczność podejmowania w wychowaniu takich działań, które będą obejmowały wszechstronny, wieloaspektowy rozwój jednostki, czyli rozwój intelektualny, emocjonalny, społeczno-kulturowy. Prowadzone w ten sposób działania mają na celu umożliwienie jednostce realizowanie zadań wynikających z konstruktywnych ról społecznych wyznaczonych przez społeczeństwo i w pełni akceptowanych przez niego. Drugą zasadą, którą kieruje się pedagog szkolny w swojej działalności jest zasada reedukacji, która przyjmuje, iż człowiek jest zdolny do reedukacji, czyli ponownego uczenia się zachowań pożądanych oraz oduczenia się zachowań niepożądanych. To, co jest społecznie nieakceptowane może zostać wyeliminowane, a to, co akceptowane nauczone, uzupełnione w drodze oddziaływań resocjalizacyjnych bez względu na etap życia jednostki. Kolejna zasada to zasada wszechstronnego i perspektywnego opiekuństwa, co oznacza konieczność wskazywania wychowankowi aktualnych i potencjalnych sposobów zaspokajania potrzeb oraz tworzenia mu warunków: socjalnych, fizycznych i psychicznych, które umożliwią rozwój psychofizyczny. Zasada wymagań odnosi się do relacji wychowanka z innymi ludźmi. Zasada ta ma znaczenie w budowaniu postaw prospołecznych. Realizacja tej zasady przyjmuje potrzebę dostrzegania i uwzględniania nie tylko dobra jednostki, ale także dobra zbiorowości, w której jednostka wychowywana żyje. Zasada indywidualizacji dotyczy indywidualizacji oddziaływań wychowawczych. Każdy wychowanek jest specyficzną, właściwą sobie tylko osobowością. Różnice w układzie cech osobowości i sytuacji społecznej każdej osoby poddawanej oddziaływaniu wyklucza stosowanie standardowych rozwiązań. Zasada indywidualizacji zakłada potrzebę dostosowywania procesu oddziaływań, czyli używanych metod i środków do osoby podlegającej temu procesowi. Kolejna zasada to zasada kompleksowego traktowania każdego wychowanka. Polega ona na konieczności objęcia wychowaniem w sposób możliwie pełny, dotyczący wszystkich sfer funkcjonowania człowieka, czyli psychicznej (emocje, dążenia zainteresowania), społecznej (sytuacja rodzinna, środowisko rówieśnicze), pedagogicznej: sytuacja szkolna. Nieodzowną zasadą w wychowaniu jest zasada akceptowania, która polega na akceptowaniu wychowanka takiego, jakim on jest bez względu na stopień dezaprobaty jego czynów. Zasada ta wymaga od wychowawcy wejścia w rolę terapeuty, akceptującego wychowanka takim, jakim jest, akceptacji go jako człowieka. Ostatnia zasada to zasada respektowania czyli uznania wychowanka jako podmiotu wychowania. Wychowawca respektuje dążenie swojego podopiecznego do samorealizacji i samowychowania.
Według autorki „Podstawy pracy pedagoga szkolnego” R. Szczepanik w pracy wychowawczo - profilaktycznej pedagog szkolny winien przestrzegać zasad: odpowiedzialności, podmiotowości, dyskrecji, jednoznaczności, rzetelności (kompleksowego traktowania podejmowanego zadania), pomocniczości. Zdaniem Szczepanik pierwsza z zasad – zasada odpowiedzialności polega na umiejętności podejmowania decyzji i brania odpowiedzialności za nie, z drugiej zaś — umiejętności zachowywania dystansu wobec niektórych spraw i zjawisk. W działalności pedagoga szkolnego zasada ta dotyczy jego gotowości do wzięcia odpowiedzialności za zaspokajanie podstawowych potrzeb psychospołecznych ucznia. Pedagog powinien zastosować wiedzę z analizy warunków funkcjonowania społecznego dziecka (rodzinnych, rówieśniczych) oraz właściwości psychofizycznych do organizowania procesu wychowania. Kolejna zasada – zasada podmiotowości polega na kształtowaniu u wychowanków poczucia sprawstwa, odpowiedzialności za siebie i otoczenie. W myśl tej zasady pedagog nie narzuca swoich rozwiązań, lecz pomaga w dokonywaniu określonych wyborów, wskazuje na niebezpieczeństwa i możliwości. Zasada dyskrecji polega na byciu przez pedagoga osobą taktowną, zrównoważoną oraz zachowującą dyskrecję. Pedagog nie może wartościować, zawstydzać i upokarzać. Powinien też posiadać zgodę na podejmowanie działań i uświadamiać oraz informować osoby, którym pomaga, o swoich strategiach działań i ewentualnych rodzajach podejmowanej interwencji.
Od pedagoga szkolnego wymaga się ponadto bezwzględności w rozwiązywaniu problemów, które stanowią zagrożenie dla rozwoju dziecka. Działania podejmowane przez niego muszą być przemyślane, a nie cechować się prowizorycznością i mieć charakter spontaniczny. Zasada rzetelności – w myśl tej zasady wymaga od pedagoga szkolnego z jednej strony fachowej wiedzy, z drugiej — drobiazgowego, świadomego i celowego (planowanego) charakteru.
Działania podejmowane na rzecz ucznia powinny mieć charakter wielopłaszczyznowy - obejmujące wszystkie jego sfery tj.: emocjonalną, sprawy socjalne i szkolną. Naczelną zasadą jest zasada pomocniczości, która polega na pomocy ze strony pedagoga szkolnego w rozwiązywaniu bieżących problemów szkolnych oraz wspieraniu wszechstronnego rozwoju uczniów, nauczycieli i rodziców.

Osobowość pedagoga szkolnego

Pojęcie osobowości nie jest terminem jednoznacznym. Według W. Okonia termin ten oznacza zespół stałych właściwości i procesów psychicznych wpływających na organizację zachowania jednostki. Przez osobowość nauczyciela można rozumieć stopień zaawansowania nauczyciela w poznawaniu, rozumieniu i wartościowaniu stosunków panujących w świecie, ze szczególnym uwzględnieniem procesów kształcenia i wychowania, oraz w twórczym przekształcaniu tych stosunków . Analiza prac wybitnych pedagogów m.in. J. Wł. Dawida, S. Szumana, M. Grzegorzewskiej pozwala wyodrębnić cechy charakteryzujące dobrego nauczyciela. Zalety nauczyciela nie mogą być jednak uniwersalne. Zależne są od epoki historycznej, rodzaju pracy wychowawczo – dydaktycznej. W procesie pedagogicznym osobowość nauczyciela odgrywa niezwykle istotną rolę. Pełni rolę czynnika wychowawczego, który oddziałuje i kształtuje naturę i charakter uczniów . Mówiąc o osobowości nauczyciela mamy na myśli człowieka o określonym stopniu zaawansowania w poznaniu wartościowaniu stosunków panujących w świecie, przede wszystkim w świecie społecznym, a zarazem w twórczym przekształcaniu tych stosunków.
M. Grzegorzewska podaje, iż osobowość jest dziełem samokształcenia się w osiąganiu pewnej swoistej, harmonijnej struktury duchowej i zachowaniem jej odmienności osobniczej, jej indywidualności . Wielu pedeutologów zajmujących się problematyką osobowości nauczyciela precyzuje cechy, jakie powinni posiadać nauczyciele, by móc dobrze spełniać swoje zadania. Według S. Szumana, osobowość doskonałego nauczyciela tworzą dwa elementy: pierwszym jest to, co nauczyciel posiada i ma do rozdania, drugim – sposób rozdawania, zwłaszcza umiejętność oddziaływania na innych. Bogata osobowość, dojrzały charakter, wielka wiedza i piękna dusza nie stanowią jeszcze talentu, podobnie jak umiejętność oddziaływania, zdolności agitacyjne lub kontaktowość. Dopiero harmonijne współwystępowanie wszystkich elementów warunkuje pełną osobowość nauczyciela . Mówiąc o osobowości nauczyciela – kierujemy swą uwagę na nauczyciela „prawdziwego”, czyli na pewien ideał nauczyciela. Jest nim człowiek zaawansowany w poznaniu stosunków panujących w świecie społecznym, rozumieniu i wartościowaniu stosunków panujących w świecie społecznym, zmianach w procesach wychowania i nauczania, twórczym kształtowaniu procesów nauczania i wychowania .
Wśród ważnych komponentów osobowości pedagoga wymienia się ocenę i wartościowanie zjawisk społecznych, stosunek do norm społecznych, udział w tworzeniu wartości rzeczowych i społecznych. Cechy osobowości, które posiada pedagog niewątpliwie wpływają na efektywność jego oddziaływań wychowawczych i dydaktycznych. W związku z tym, aby praca pedagoga była efektywna, powinien być dobrze przygotowany teoretycznie i praktycznie, a jego osobowość ukształtowana w sposób szczególny .
Autorka tekstu pt.: „Edukacja, wychowanie, poradnictwo w kulturze popularnej” K. Budziałowska wśród cech umożliwiającym dobre wypełnienie trudnych zadań pedagoga wymienia m.in. racjonalny stosunek do dziecka, jego znajomość oraz wiedza dotycząca sposobów postępowania z nim. Kolejnym istotnym elementem osobowości pedagoga są takie cechy jak cierpliwość, optymizm i wyrozumiałość. Ważną cechą charakteryzującą osobowość pedagoga jest miłość do dziecka, dobroć, uczciwość i wrażliwość. Autorka podkreśla, iż miłość powinna być konsekwentna i wymagająca, nie pobłażliwa. Ponadto dużą rolę w pracy pedagoga pełnią takie cechy jak opiekuńczość, troskliwość, serdeczność, życzliwość, a także odpowiedzialność, w tym odpowiedzialność w stosunku do społeczeństwa, dziecka i wobec siebie samego. Zdaniem K. Budziałowskiej pozytywne cechy osobowości pedagoga mają wartości instrumentalne, lecz dobre efekty uzyskają pedagodzy o różnych, wartościowych cechach charakteru. Zadaniem pedagoga jest zapewnienie optymalnego rozwoju psychofizycznego dziecku, stąd aby skutecznie wpływali na proces wychowawczo – dydaktyczny, każdy z nich musi posiadać pewne cechy osobowości . W ocenie i charakterystyce osobowości bierze się najczęściej pod uwagę te cechy, które wiążą się z funkcją jaką pełni człowiek pełni. U pedagoga bierze się pod uwagę jego zdolność poznawania wychowanka, jego umiejętność oddziaływania wychowawczego i stosunku do współdziałającego środowiska. Pedagog szkolny ma do spełnienia określone zadania, ocenia się więc często jego osobowość w zależności od tego jak zadania te wypełnia.
Pozycja pedagoga szkolnego w strukturze szkolnej jest nadal niebyt precyzyjna i wieloznaczna. W literaturze przedmiotu zamieszczone są koncepcje, propozycje, opisy indywidualnych doświadczeń, a nie wiążące oraz całościowe rozwiązania organizacyjno-metodyczne. M. Kramarz i M. Sapińska próbują określić, jakiego pedagoga potrzebuje obecna szkoła . Ich zdaniem szkoła potrzebuje pedagoga aktywnego, a nie „urzędnika”. Osoba będąca pedagogiem winna posiadać wiedzę psychologiczno – pedagogiczną, posiadać praktyczne umiejętności potrzebne w pracy wychowawczej, a także poszukiwać nowych i efektywnych metod pracy. Pedagog powinna być wsparciem dla kadry pedagogicznej, dyrektora i przede wszystkim uczniów. Pedagog powinien być znawcą
w dziedzinie wychowania, ale także powinien posiadać określone cechy osobowości
oraz umiejętności interpersonalne. Otwartość na drugiego człowieka, empatia, łatwość nawiązywania relacji z drugim człowiekiem, umiejętność rozpoznawania i diagnozowania sytuacji problematycznych, sztuka mediacji, prowadzenie działań profilaktycznych, współpraca z insynuacjami, znajomość prawa oraz gotowość do nieustannej pracy nad sobą to cechy dobrego pedagoga. Pedagog powinien być ponadto osobą twórczą i zaangażowaną, inspirującą pozostałych pracowników 1) do działań profilaktycznych.
Od pedagoga wymaga się także zrozumienia i akceptacji dla inności, indywidualności, przy równoczesnym braku tolerancji i aprobaty dla postaw destrukcyjnych. Pedagog w swojej pracy powinien być osobą dyskretną cieszącą się wśród społeczności szkolnej zaufaniem.
Współczesny pedagog musi posiadać szeroką wiedzę nie tylko z zakresu rozwoju psychofizycznego uczniai jego problemów szkolnych, posiadać wiedzę z zakresu przyczyn i jakości patologii i dewiacji społecznych, przyczyn wykolejenia społecznego młodzieży, specyfiki i rodzajów uzależnień, a ponadto umiejętności efektywnego zarządzania swoim czasem i odnalezienia się oraz szybkiego reagowania w trudnych sytuacjach .
Istotną cechą osobowości pedagoga szkolnego jest posiadanie przez niego kompetencji społecznych. W swojej pracy pedagog szkolny podejmuje kontakty, współpracę z różnymi środowiskami, instytucjami, osobami. Posiadanie przez niego umiejętności społecznych zdobytych poprzez trening umiejętności społecznych wpływa na jego kompetencje i sprawia, że może on podejmować się pełnienia ról: doradcy, terapeuty, opiekuna, mediatora, inicjatora, konsultanta bądź koordynatora pracy opiekuńczo-wychowawczej. Przede wszystkim może podejmować rolę łącznika między szkołą a środowiskiem oraz instytucjami wspomagającymi szkołę w wypełnianiu przez nią różnorodnych ról.

Formy, metody i narzędzia pracy pedagoga szkolnego

W myśl rozporządzenia z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach to przedszkola, szkoły i placówki są odpowiedzialne za organizację pomocy uczniom, ich rodzicom i nauczycielom zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu. Pomoc psychologiczno – pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspakajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawania możliwości psychofizycznych ucznia. Pomoc skierowana do rodziców uczniów i nauczycieli polega na wspieraniu ich w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększenia efektywności pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla uczniów. Zgodnie z rozporządzeniem zadania z zakresu pomocy psychologiczno – pedagogicznej udzielają m.in. specjaliści, w tym pedagodzy. Owa pomoc jest udzielana uczniom, rodzicom i nauczycielom w formie określonej w rozporządzeniu z dnia 9 sierpnia 2017 r. . Formy, metody i narzędzia pracy pedagoga szkolnego wynikają z przedstawionych w rozporządzeniu zadań, jakie do niego należą.
Podstawą działań pedagoga szkolnego jest prowadzenie badań i działań diagnostycznych. Pedagog dokonuje diagnozy indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka, możliwości psychofizycznych, diagnozuje sytuację wychowawczą. Według Mazurkiewicz diagnoza postrzegana jest w pedagogice jako podstawa wszelkiej działalności pedagogicznej, warunek racjonalnego oddziaływania. Diagnozę stosuje się w bezpośredniej działalności wychowawczej, korekcyjno – wyrównawczej, terapeutycznej, profilaktycznej, resocjalizacyjnej oraz w poradnictwie pedagogicznym, doradztwie, ekspertyzach, w działalności organizatorskiej i animacyjnej. Zdaniem autora w praktyce pedagogicznej diagnoza stanowi podstawę decyzji o kierunku, warunkach i środkach oddziaływań wobec osób, zjawisk, procesów. Do najczęściej stosowanych w diagnostyce psychopedagogicznej technik należą: wywiad, rozmowa, obserwacja, analiza dokumentów i wytworów, skale pomiarowe, ankieta . Natomiast podstawowym narzędziem badawczym stosowanym w diagnostyce psychopedagogiczne jest kwestionariusz, który jest wykorzystywany w wywiadzie, badaniach ankietowych, obserwacji . Właściwe zebranie informacji stanowi podstawę prawidłowej diagnozy. Rzetelna diagnoza pozwala pedagogowi na dostosowanie kierunków działań do potrzeb odbiorców.
Kolejną formą pomocy psychologiczno – pedagogicznej w działalności pedagoga szkolnego jest praca korekcyjno – wyrównawcza. Rolą pedagoga szkolnego jest organizowanie odpowiedniej pomocy w postaci grup wyrównawczych, kompensacyjnych dla dzieci mających trudności w nauce. Organizowanie różnych form terapii zajęciowej z uczniami z objawami niedostosowania społecznego, czy prowadzenie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu . Pedagog może prowadzić również zajęcia specjalistyczne jeśli posiada przygotowanie specjalistyczne np. z terapii pedagogicznej czy socjoterapii.
Poradnictwo psychologiczno – pedagogiczne to kolejna forma pracy pedagoga szkolnego. Dotyczy ona bezpośredniej pomocy, dostarczania wsparcia psychicznego, prowadzenie konsultacji (wychowawczych) o doradztwa. Zdaniem R. Szczepanik podstawową techniką stosowaną w tym obszarze jest rozmowa mająca charakter terapeutyczny . Rozmowa jest podstawowym narzędziem pozwalającym zebrać
tzw. wywiad, ale także utrzymać relacje w dalszej pracy z odbiorcą pomocy. W ramach poradnictwa psychologiczno – pedagogicznego pedagog może prowadzić zajęcia biblioterapeutyczne, psychoedukacyjne, arteterapeutyczne i socjoterapeutyczne. Realizacja powyższych form jest zależna od umiejętności, kompetencji oraz posiadanych kwalifikacji.
Do metod stosowanych przez szkolnych pedagogów zalicza się także mediacje, które są interwencyjną metodą rozwiązywania konfliktów. Prowadzenie działań mediacyjnych i interwencyjnych jest wyznaczone przez zadanie postawione pedagogom w rozporządzeniu z dnia 9 sierpnia 2017 roku . Stosowanie metody mediacji w szkole umożliwia kreatywnemu, zgodnemu z prawem i systemem szkolnym oraz normami dobrych obyczajów reagowaniu na zaistniałe problemy w relacjach międzyludzkich. Ułatwia wyjaśnianie zjawisk, znajdowanie ich przyczyn i wypracowywanie takich sposobów rozwiązywania problemów, które przeciwdziałają ich występowaniu w przyszłości . Pedagog dzięki mediacjom może szybko reagować na pojawiające się problemy szkolne, czyli wyjaśnić, dokładnie zrozumieć przyczyny i wypracować takie postępowania, które będzie im przeciwdziałać w przyszłości. Dzięki mediacji szkolny specjalista może przeprowadzać rozmowy, które dotyczą trudnych i spornych zagadnień, przekazywać uczniom podstawowe zasady prawidłowej komunikacji, przedstawiania swoich racji i umiejętności słuchania drugiej osoby.
Zdaniem R. Szczepaniak metodą stosowaną w pracy pedagoga są negocjacje. Jest to proces komunikowania międzyludzkiego, który jest podejmowany dla osiągnięcia własnego celu z jednoczesnym zachowaniem praw i warunków strony, z którą negocjujemy. W pracy wychowawczej pedagoga szkolnego metoda negocjacji jest stosowana w sytuacjach, które pragnie się rozstrzygnąć i pozytywnie wpłynąć, np.: bieżąca nauka szkolna, zachowanie się ucznia w szkole, organizowanie wolnego czasu uczniów, konflikty uczniów z nauczycielami .
Jedną z form pracy w ramach pomocy psychologiczno – pedagogicznej są zajęcia rozwijające uzdolnienia uczniów. Nowatorską metodą w pracy pedagoga szkolnego jest metoda tutoringu stosowana w procesie stymulowania rozwoju zdolnych uczniów w szkole. Uczniowie zdolni posiadają wiele jednostkowych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych. Dlatego bardzo ważne są odpowiednie działania zmierzające
do ich zaspokojenia, w tym działania szkolnego pedagoga. Tutoring opiera się na założeniu, że człowiek posiada duży, często ukryty i nie w pełni wykorzystany potencjał, który w odpowiednich warunkach może się ujawnić. Rozwój nie polega więc tylko na zdobywaniu nowej wiedzy czy umiejętności, lecz także na uzewnętrznianiu niewykorzystanych możliwości. Celem tutoringu jest zatem wydobywanie potencjału jednostek . Podstawą metody tutoringu jest partnerska, dobra i bliska relacja tutora z jego podopiecznym, oparta na wzajemnym szacunku, zaufaniu, zaangażowaniu, a przede wszystkim akceptacji i autorytecie tutora . Tak rozumiana relacja nie narusza granic autonomii i prywatności tutora i ucznia, nie ogranicza ich niezależności, zapewnia im natomiast poczucie zrozumienia i wsparcia ze strony drugiego uczestnika interakcji .
Ta nowatorska metoda dydaktyczna jest zwłaszcza efektywna jeśli chodzi o rozwijanie potencjału uczniów oraz motywowanie ich do samodzielnej pracy.
Zadaniem pedagoga szkolnego, które wynika z rozporządzenia jest również prowadzenie warsztatów, porad i konsultacji dla uczniów, rodziców i nauczycieli oraz prowadzenie zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowania kształcenia i kariery zawodowej. Porady i konsultacje dotyczą m.in.: problemów wychowawczych i edukacyjnych dziecka, trudności w uczeniu się dzieci i młodzieży na różnych etapach edukacyjnych, pracy z dzieckiem o zaburzonym zachowaniu, stresu i skutecznych sposobów radzenia sobie z nim, kryzysów życiowych i trudnych sytuacji emocjonalnych w rodzinie, sposobów dostosowywania wymagań edukacyjnych do potrzeb i możliwości dziecka, interpretacji opinii i orzeczeń wydawanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne.
Dzięki zastosowaniu wyżej wymienionych metod i form pracy pedagog szkolny ma możliwość poznania ucznia i jego środowiska, zadbać o wszechstronny rozwój podopiecznych, dostosować formy i metody pracy do potrzeb i możliwości psychofizycznych uczniów, rozpoznanych problemów wychowawczych oraz podejmować działania profilaktyczne do rozpoznanych problemów. Ponadto prowadząc konsultacje
dla nauczycieli, wychowawców i rodziców, pełni rolę osoby wspierającej w rozwiązywaniu trudnych sytuacji wychowawczych. Dzięki stosowanym technikom interwencyjnym potrafi konstruktywnie rozwiązać problem - wspiera, próbuje zrozumieć, szuka przyczyn i pomaga przy szukaniu możliwości rozwiązań.

Trudności w pracy pedagoga szkolnego

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno – pedagogicznej wyszczególnia zadania, jakie należą do obowiązków pedagoga szkolnego, jednak w niewielkim stopniu określa sposób, w jaki ma je realizować. Nie wypracowano gruntownej koncepcji zawodu pedagoga szkolnego. W piśmiennictwie zawarte są jedynie postulaty, koncepcje, potencjalne zadania opisane własne doświadczenia i sposoby rozwiązywania wielorakich problemów organizacyjno – metodycznych. W związku z tym podstawową trudnością w pracy pedagoga szkolnego jest niedookreślona jego rola.
Zdaniem J. Lankiewicz działalność pedagoga szkolnego jest ograniczona poprzez utrudnienia wynikające z miejsca i roli w szkole takich jak: brak precyzyjnego określenia, kto jest głównym wspomaganym, funkcjonowanie pedagoga w roli „straży pożarnej”, niedostateczne kompetencje pedagogów oraz ukryty program szkoły, czyli to, co wpływa na nauczanie i wychowanie dzieci w szkole, a nie jest zawarte w oficjalnych celach i programach nauczania. Natomiast według M. Sałasińskiego i B. Badziukiewicz trudności, jakie napotyka pedagog szkolny w swojej pracy to: biurokracja czyli sporządzanie dokumentacji planistyczno – sprawozdawczej – nie zawsze związanej z pedagogiem szkolnym, ale związana z życiem szkoły, wypełnianie dodatkowych czynności w zastępstwie nieobecnych pracowników szkoły, delegowanie na szkolenia i spotkania w ramach reprezentowania szkoły . Zdaniem autorów trudnością w pracy pedagoga szkolnego jest „przeciążenie szkolnego specjalisty pracą”. Sytuacja taka w dużej mierze odnosi się do osób młodych, które nie mają zbyt dużego doświadczenie w pracy pedagoga, nie są pewne swojej roli, odczuwają brak czytelności w obszarze swoich działań i podejmują wiele dodatkowych zadań. „Na podstawie odpowiednich dokumentów lub codziennej praktyki szybko możemy określić niezbędny zakres własnych prac.
Jeszcze szybciej odkrywamy, że to, co robimy, jest i zawsze będzie pulą większą od każdego zapisu formalnego. I tylko jeszcze dodajmy sobie możliwość wyznaczania granic, poza które nie idziemy, kierunków, w które się nie zapuszczamy. Nie musimy brać udziału w każdej wycieczce szkolnej, każdej dyskotece, zaliczyć każdego kursu z oferty, która przyszła do szkoły, i pomagać przy organizacji każdej szkolnej wystawy” .
Mnogość i rozmaitość ról w jakich może występować pedagog szkolny wymaga od niego dostosowania się do potrzeb szkoły i możliwości ich realizacji.
Zdaniem R. Szczepanik analizując trudności w pracy szkolnego specjalisty należy również zwrócić uwagę na uwarunkowania niskiej efektywności jego pracy, które tkwią w jego cechach osobowościowych i postawie wobec swojej roli zawodowej.
Brak efektywności pedagoga szkolnego w kontaktach z uczniem, rodziną ucznia, szczególnie kiedy znajduje się w niekorzystnej sytuacji psychospołecznej, może być wynikiem przyjmowania wobec badanego oraz poznawanej rzeczywistości różnych wadliwych postaw i nastawień, wśród których można wymienić postawy:
- znudzenia – cechuje osoby, które uważają, że już wszystko wiedzą, każdą jednostkę bardzo szybko potrafią „zaszufladkować”, nie muszą już dokonywać dokładnych obserwacji i długotrwałych poszukiwań danych, gdyż w oparciu o powierzchownych danych są potrafią dokonać diagnozy,
- zimnego naukowca – cechuje osoby, dla których najważniejszy jest problem, a nie badany, traktują diagnozowanego jako „materiał naukowy” i interesują się nim dotąd, aż będzie im potrzebny,
- obojętnego usługowca – nastawiony jest na „produkowanie” z jednostek zaburzonych osób zdrowych, w tzw. normie, dlatego każde zaburzenie ocenia negatywnie, ponieważ głównym kryterium oceny jest dla niego sztywno przyjęta norma społeczna,
- psychoterapeuty – wiąże się z narzucaniem własnych koncepcji określonego problemu i jego rozwiązania,
- sztywnego dydaktyka – szuka ciekawych przypadków, by zainteresować nimi innych, słuchają innych, by coś naprawić według własnego planu,
- indywidualnego społecznika – skoncentrowany jest na organizowaniu życia jednostki według przyjętych przez siebie kryteriów,
- społecznika kolektywnego – zajmuje się organizacją instytucjonalnych warunków działania, lecz traci z pola widzenia samą jednostkę i jej problemy,
- artysty – szuka ciekawostek w życiu osób badanych, po to, by zaspokoić swoje własne potrzeby artystyczne,
- moralisty – walczy o realizację własnych idei nadwartościowych, nie interesując się problemami jednostkowymi .
Przyjmowanie wyżej wymienionych postaw przez pedagoga szkolnego może wpłynąć
na utrudniony proces diagnostyczny, czyli poznania ucznia i jego problemów edukacyjnych, psychospołecznych.
Zmiany zachodzące we współczesnej szkole wymagają od pedagoga szkolnego wielu kompetencji. Teraźniejsza sytuacja społeczno - ekonomiczna naszego kraju spowodowała zmianę roli pedagoga szkolnego i to zarówno w ilościowym, jak i jakościowym aspekcie świadczonych przez niego „usług”. Poza tym rola zawodowa pedagoga szkolnego nie jest wyznaczona w szczegółach, co pozwala na jej twórcze dopasowywanie do warunków i potrzeb szkoły, uczniów i środowiska lokalnego.

- M. Kalinowski, Zasady wychowania resocjalizującego, [w:] Resocjalizacja, t. I, red. B. Urban, J. M. Stanik, PWN, Warszawa, 2007, s. 237-239.
- R. Szczepanik, Organizacja pracy pedagoga szkolnego [w:] Podstawy pracy pedagoga szkolnego, Polski Uniwersytet Wirtualny 2009, s. 19.
- W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001, s. 277.
- E. Federowicz, Szkoła, grupa rówieśnica i media jako pozarodzinne kierunki oddziaływań wychowawczych [w:] Pedagogika społeczna, Polski Uniwersytet Wirtualny 2007 s. 3 – 4.
- M. Grzegorzewska - Wybór pism, PWN, Warszawa 1964, s. 17.
- W. Okoń (red.), Osobowość nauczyciela, rozprawy: J. Wł. Dawida, Z. Mysłakowskiego, St. Szumana, M. Kreutza, St. Baleya. Opracowanie i wstęp, PZW, Warszawa 1962, s. 15.
- W.Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998.
- O. Lipkowski, Osobowość pedagoga specjalnego, „Szkoła Specjalna”, 1992/5, s. 19.
- M. Kondracka, A. Łysak (red.) Edukacja, wychowanie, poradnictwo w kulturze popularnej, Wrocław 2009, s. 13-15.
- M. Kramarz, S. Sapińska, Szkoła z pedagogiem czy bez, „Biuletyn Informacyjny. Informatyka dla szkoły”, 2003/2, nr 2.
- M. Kondracka, A. Łysak, Edukacja, wychowanie....s. 17.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania
i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach,
- E. Jarosz, E. Wysocka, Diagnoza psychopedagogiczna. Po-dstawowe problemy i rozwiązania, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2006, s. 23.
- E. Rutkowska, Mediacje i inne sposoby rozwiązywania konfliktów w gimnazjum, Warszawa 2015, s. 3.
- R. Szczepanik, Podstawy pracy pedagoga szkolnego, Polski Uniwersytet Wirtualny, 2009, s. 21.
- K. Czayka-Chełmińska, Tutoring jako proces [w:] B. Kaczarowska (red.), Tutoring. W poszukiwaniu metody kształcenia liderów, Stowarzyszenie Szkoła Liderów, Warszawa 2007, s. 51-67.
- A. Brzezińska, LRycielska., Tutoring jako czynnik rozwoju ucznia i nauczyciela [w:] M. Budzyński,
P. Czekierda, J. Traczyński, Z. Zalewski, A. Zembrzuski (red.), Tutoring w szkole między teorią a praktyką zmiany edukacyjnej, Towarzystwo Edukacji Otwartej , Wrocław 2009, s. 20 - 25.
- Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad udzielania
i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, Dz.
- J. Lenkiewicz, Miejsce i rola pedagoga, „Edukacja i Dialog” 1995/8, s. 15.
- M. Sałasiński, B. Budziakiewicz, Vademecum pedagoga szkolnego, WSiP, Warszawa 2003, s. 23-24.