Teoretyczne rozważania dotyczące zawodu pedagoga szkolnego

1.1 Pojęcie „pedagog szkolny” w literaturze przedmiotu

Szkoła jako instytucja ma do wypełnienia istotne zadania z zakresu opieki i wychowania dzieci i młodzieży. Za realizację powyższych zadań są odpowiedzialni nauczyciele, wychowawcy i pedagog szkolny. Poradnictwo pedagogiczne w szkole przynależy do osoby pedagoga szkolnego – koordynatora i realizatora działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych. Niniejszy rozdział jest poświecony teoretycznym aspektom zawodu pedagoga szkolnego. Zostaną w nim przedstawione definicje, historia zawodu pedagoga szkolnego w polskiej szkole, ewolucja funkcji szkolnego specjalisty, akty prawne regulujące pracę pedagoga szkolnego oraz jego zadania i obowiązki.
Termin „pedagog” pochodzi z języka greckiego. Pierwszy człon wyrazu paidós oznacza dziecko, natomiast druga część agagós znaczy przewodnik, dosłownie prowadzący chłopców; wychowawca dzieci. Leksykon pedagogiczny określa pojęciem „pedagog” nauczyciela, wychowawcę lub teoretyka wychowania. W. Okoń definiuje pojęcie „pedagoga” w dwóch wymiarach: to pracownik naukowy zajmujący się badaniami oraz pisarstwem w dziedzinie wychowania i oświaty lub nauczyciel .
Pedagog szkolny zgodnie ze współczesną definicją to „osoba zatrudniona w szkole w celu uzupełnienia, pogłębienia i rozszerzenia działalności dydaktyczno – wychowawczej, prowadzonej przez nauczycieli. Organizuje w szkole pomoc psychologiczną i pedagogiczną. Pedagog to człowiek specjalnie przygotowany na studiach wyższych do kierowania procesami wychowawczymi i opiekuńczymi w szkole i na pozaszkolnych terenach działalności pedagogicznej. Szczególny nacisk w pracy pedagoga szkolnego powinien być położony na pełnienie funkcji wychowawczych, opiekuńczych i diagnostyczno – doradczych” . Zgodnie z przytoczoną definicją pedagog szkolny to osoba przygotowana merytorycznie i praktycznie do prowadzenia działań wychowawczych i opiekuńczych oraz diagnostycznych w szkole. Pedagog to osoba pełniąca funkcje wychowawcy, opiekuna, edukatora, diagnosty, terapeuty. punktu widzenia pedagogiki opiekuńczej pedagog jest opiekunem, łączy teorię zaspakajania potrzeb wynikających z zadań opieki i wychowania z praktyczną działalnością służącą ich zaspakajaniu . W. Okoń definiuje termin „pedagog szkolny” jako „stanowisko nauczyciela powołanego do sprawowania opieki wychowawczej nad młodzieżą w szkole i poza szkołą oraz do koordynowania współpracy szkoły z domem” . W powyższej definicji zwrócono uwagę na aspekt prowadzenia przez pedagoga współpracy szkoły ze środowiskiem rodzinnym ucznia, a także pełnienia funkcji opiekuńczej nad wychowankami poza szkołą. Kolejna definicja zawarta w „Słowniku pedagogicznym” również podkreśla, że termin „pedagog szkolny” odnosi się do stanowiska nauczyciela powołanego do pełnienia funkcji opiekuńczo - wychowawczej nad uczniami danej szkoły oraz do współpracy z ich rodzicami, pozaszkolnymi placówkami oświatowymi i opiekuńczymi, w tym z poradniami psychologicznymi i wychowawczo - zawodowymi . Definicja ta zwraca uwagę, iż rolą pedagoga szkolnego jest również prowadzenie współpracy z pozaszkolnymi placówkami.
W roku 1980 Irena Jundziłł przedstawiła zadania pedagoga szkolnego w książce
pt.: „Rola zawodowa pedagoga szkolnego”. Praca pedagoga szkolnego obejmuje według autorki kilka obszarów. Prócz pracy wychowawczej polegającej na: doradztwu dla uczniów, organizowaniu spotkań dyskusyjnych z młodzieżą, organizowaniu opieki nad uczniami, pracy z uczniami o zaburzonym zachowaniu, udział w pracy w organizacjach szkolnych, organizacji dla uczniów orientacji zawodowej, rola pedagoga sprowadza się również do: organizacji przez niego procesu dydaktycznego w szkole, kształtowaniu kultury pedagogicznej społeczeństwa, organizacji i koordynacji wychowania w miejscu zamieszkania oraz działalność naukową .
Irena Jundziłł w 1993 r. dokonała zmian we wcześniej opublikowanym przez siebie modelu pedagoga szkolnego i zdefiniowała go jako osobę zatrudnioną w szkole w celu uzupełnienia, pogłębienia i rozszerzenia działalności dydaktyczno – wychowawczej i opiekuńczej prowadzonej przez nauczycieli .
Zaprezentowane definicje są spójne przedstawiając pedagoga szkolnego jako osobę, pełniącą w szkole rolę wychowawcy i opiekuna ucznia. Poszczególne definicje rozwijają i precyzują funkcje opiekuńczo – wychowawcze pedagoga poprzez prowadzenie współpracy z domem rodzinnym ucznia oraz placówkami pozaszkolnymi.

1.2 Historyczny zarys zawodu pedagoga szkolnego

Polska oświata na przełomie ostatnich dziesięcioleci ulegała ciągłym reformom i udoskonaleniom. Jednym z owych udoskonaleń było ustanowienie stanowiska pedagoga szkolnego. Stanowisko pedagoga szkolnego w polskiej szkole pojawiło się w latach 80-tych. Pierwszych pedagogów szkolnych zatrudniono w roku szkolnym 1973/1974, przede wszystkim w szkołach podstawowych. Powołanie tego stanowiska związane było z likwidacją małych szkół oraz tworzeniem dużych szkół zbiorczych, oraz z rosnącą liczbą różnych niepowodzeń szkolnych, trudności wychowawczych i objawów nieprzystosowania społecznego dzieci i młodzieży, wynikających z zaniedbania rodziny, wzrostu rozmiaru patologii oraz potrzeby niesienia pomocy uczniom i rodzicom w trudnych sytuacjach życiowych . Stanowisko pedagoga szkolnego powołano eksperymentalnie w 100 szkołach miejskich, liczących ponad 600 uczniów. Przez pierwsze dwa lata pracowali, nie mając szczegółowych wytycznych, tylko ogólne wskazania. Zobowiązani byli do pracy w wymiarze 42 godzin tygodniowo. Zwięzły zapis zawarty w instrukcji stanowiącej załącznik do Zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 1 lutego w sprawie organizacji kształcenia i wychowania w roku szkolnym 1973/1974, stał się podstawą ustanowienia w szkołach nowego stanowiska - pedagoga szkolnego, którego zadaniem miało być organizowanie i koordynowanie działalności szkoły w zakresie opieki i pomocy wychowawczej nad dzieckiem oraz podnoszenia poziomu kultury pedagogicznej rodziców. W zamierzeniu ustawodawcy, to praktyka szkolna i doświadczenia pierwszych zatrudnionych pedagogów miały być podstawą do bardziej szczegółowego sformułowania zakresu ich działań i obowiązków . Funkcję tę początkowo pełnili doświadczeni nauczyciele różnych przedmiotów szkolnych, którzy wyróżniali się w pracy wychowawczej. Sytuacja ta szybko uległa zmianie i stanowiska pedagogów zaczęli obejmować absolwenci studiów wyższych . Pedagogiem szkolnym mogła zostać osoba legitymująca się wykształceniem wyższym magisterskim w zakresie pedagogiki, psychologii lub socjologii, z co najmniej trzyletnim stażem pracy w placówkach oświatowo – wychowawczych . Do podstawowych zadań pedagoga należało: określanie potrzeb opiekuńczo – wychowawczych szkoły, planowanie i koordynowanie usług, w tym poradnictwa.
Zapisy zawarte w Zarządzeniu Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 7 listopada 1975 roku określiły rolę i znaczenie pedagoga szkolnego w realizacji zadań szkoły. Pedagog miał być organizatorem środowiska wychowawczego w szkole, współorganizatorem procesu dydaktyczno – wychowawczego oraz współorganizatorem działań korekcyjno – wyrównawczych i profilaktycznych . Zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 7 listopada 1975 roku zawiera załącznik, w którym przedstawiono wytyczne określające bardziej szczegółowo zadania pedagoga szkolnego. Minister Oświaty i Wychowania określił pięć obszarów zadań należących do pedagoga szkolnego. Do szczegółowych zadań nauczyciela – pedagoga szkolnego zaliczono:
I. W zakresie zadań ogólnowychowawczych pedagoga szkolnego:
1. dokonywanie okresowej oceny sytuacji wychowawczej w szkole,
2. dbanie o realizację obowiązku szkolnego przez uczniów szkół podstawowych,
3. udzielanie pomocy uczniom w prawidłowym wyborze zawodu i kierunku dalszego kształcenia,
4. koordynowanie prac zespołu dokonującego badania dojrzałości szkolnej dzieci,
5. udzielanie rodzicom porad ułatwiających rozwiązywanie przez nich trudności
w wychowywaniu własnych dzieci,
6. współudział w opracowywaniu planu dydaktyczno-wychowawczego szkoły.
II. W zakresie profilaktyki wychowawczej:
1. rozpoznawanie warunków życia i nauki uczniów sprawiających trudności w realizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego,
2. opracowywanie wniosków dotyczących uczniów wymagających szczególnej opieki
i pomocy wychowawczej,
3. rozpoznawanie sposobów spędzania czasu wolnego przez uczniów wymagających szczególnej opieki wychowawczej,
4. stwarzanie uczniom wymagającym szczególnej opieki i pomocy wychowawczej możliwości udziału w zajęciach sportowych, turystycznych, rekreacyjnych
oraz w innych zorganizowanych formach zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych,
5. udzielanie pomocy wychowawcom i nauczycielom w ich pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze,
6. współpraca z organizacjami młodzieżowymi w zakresie wspólnego oddziaływania
na uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej.
III. W zakresie pracy korekcyjno – wyrównawczej:
1. organizowanie pomocy w wyrównywaniu braków w wiadomościach szkolnych uczniom napotykającym na szczególne trudności w nauce,
2. organizowanie pomocy w zakresie wyrównywania i likwidowania mikrodefektów
i zaburzeń rozwojowych (korekcja, reedukacja, terapia),
3. organizowanie różnych form terapii zajęciowej uczniom z objawami niedostosowania społecznego.
IV. W zakresie indywidualnej opieki pedagogiczno – psychologicznej:
1. udzielanie uczniom pomocy w eliminowaniu napięć psychicznych nawarstwiających się na tle niepowodzeń szkolnych,
2. udzielanie porad uczniom w rozwiązywaniu trudności powstających na tle konfliktów rodzinnych,
3. udzielanie porad i pomocy uczniom posiadającym trudności w kontaktach rówieśniczych i środowiskowych,
4. przeciwdziałanie skrajnym formom niedostosowania społecznego młodzieży.
V. W zakresie pomocy materialnej:
1. organizowanie opieki i pomocy materialnej uczniom opuszczonym i osieroconym, uczniom z rodzin alkoholicznych, zdemoralizowanych, uczniom z rodzin wielodzietnych mającym szczególne trudności materialne, organizowanie pomocy uczniom kalekim, przewlekle chorym itp.,
2. dbanie o zapewnienie miejsca w świetlicy lub internacie (półinternacie) uczniom wymagającym szczególnej opieki wychowawczej,
3. dbanie o zapewnienie dożywiania uczniom z rodzin posiadających szczególnie trudne warunki materialne,
4. wnioskowanie o kierowanie spraw uczniów z rodzin zaniedbanych środowiskowo
do odpowiednich sądów dla nieletnich,
5. wnioskowanie o skierowanie uczniów osieroconych i opuszczonych do placówek opieki całkowitej .
Wyżej wymienione zadania pedagoga są szczegółowe i można dostrzec, że rolą pedagoga winno być skupienie się na uczniu oraz jego potrzebach, a także zapewnienie pomocy w zaspakajaniu potrzeb młodego człowieka. Tak szeroko ujęty zakres obowiązków pedagoga szkolnego egzekwowany był przez wiele lat. Opracowując wytyczne nie brano pod uwagę faktu, że nie jest możliwe, aby jeden człowiek był w stanie sprostać zapisanym zadaniom .
Zadania i funkcje pedagoga pojawiające się w kolejnych latach odwołują się do wyżej wymienionych zadań pedagoga w przedstawionym zarządzeniu i są ujęte w sposób bardziej zwięzły bądź ogólny.
W roku 1976 Ministerstwo Oświaty i Wychowania zaprezentowało „Zarys modelu nauczyciela – pedagoga szkolnego”, w którym zauważono jego rolę jako inicjatora i współorganizatora pracy wychowawczo – opiekuńczej na terenie szkoły oraz współkoordynatora i reprezentanta szkoły i spraw jej uczniów w kontaktach z pozaszkolnymi instytucjami. Podkreślono jednocześnie, że powołanie stanowiska pedagoga szkolnego nie zwalnia od realizacji obowiązków wychowawczo – opiekuńczych innych pracowników pedagogicznych szkoły, a zwłaszcza nie może osłabić zainteresowania wychowawczego i odpowiedzialności za podstawowy tok procesu wychowawczego nauczycieli – wychowawców poszczególnych klas oraz zespołu kierowniczego szkoły . Zaprezentowany model pedagoga szkolnego ujmuje go jako inicjatora i koordynatora działań opiekuńczo – wychowawczych szkoły, jest także przedstawicielem uczniów. Istotne jest także zaznaczenie, iż nie zastępuje on pozostałych nauczycieli w działaniach opiekuńczo – wychowawczych, lecz jest dopełnieniem w działalności wychowawczej szkoły.
Kolejnym dokumentem określającym zadnia pedagoga szkolnego było
Zarządzenie Nr 15 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 1993r. W przytoczonym zarządzeniu podkreślono, że rolą pedagoga szkolnego jest wspieranie i pomoc wychowawcom klas w działaniach opiekuńczo – wychowawczych w stosunku do uczniów. Ponadto w dokumencie tym zaznaczono, iż pomoc psychologiczno – pedagogiczną w szkołach i placówkach organizuje pedagog szkolny .
Zadania pedagoga szkolnego i jego działania prezentowane były przez ministerstwo w rozporządzeniach dotyczących zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej także w kolejnych latach, w następujących dokumentach: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 stycznia 2001r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach , Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach .
Analizując zadania i czynności pedagoga szkolnego wynikające z przywołanych rozporządzeń, warto podkreślić, że w roku 2001 za organizowanie pomocy psychologiczno – pedagogicznej odpowiedzialny jest dyrektor, a nie jak od roku 1993 - pedagog szkolny.
W przytoczonych dokumentach można także dostrzec, iż nastąpiło przeniesienie na pedagoga szkolnego odpowiedzialności za obszar pomocy psychologiczno – pedagogicznej odnoszącej się do uczniów.
Aktualnie najważniejszym dokumentem określającym zakres działań pedagoga szkolnego jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Analiza poszczególnych dokumentów pozwala wnioskować, iż kolejne dokumenty uszczegółowiały i ograniczały zadania pedagoga szkolnego.
Fakt ustanowienia pedagoga szkolnego należy uznać za wydarzenie o ogromnym znaczeniu dla modernizacji polskiej szkoły. Ma on możliwość - czego pozbawiony jest nauczyciel przedmiotu czy wychowawca określonej klasy szkolnej - ogarnięcia całości problematyki wychowawczej środowiska, dostrzeżenia indywidualnych i grupowych problemów uczniów, które umykają często uwadze nauczycieli w toku procesu dydaktycznego lub przy koncentracji oddziaływań wychowawczych na grupie klasowej. Pedagog szkolny może też bardziej obiektywnie i wszechstronnie ocenić stawiane uczniom wymagania i sposób ich realizacji, gdyż sam nie uczy żadnego przedmiotu oraz nie pracuje z określoną klasą .
Wizerunek zawodu pedagoga szkolnego zmieniał się na przestrzeni lat, a kształtowały go opinie i oceny, które nie zawsze były przychylne i pozytywne, często wynikające z braku rozumienia specyfiki tej pracy. Funkcja zawodu pedagoga szkolnego powinna być wzmacniana przez uświadamianie znaczenia i zasadności jego funkcjonowania w społeczności szkolnej.

1.3 Prawne uwarunkowania zawodu pedagoga szkolnego

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania, umieszcza pedagoga szkolnego w dziale Specjaliści szkolnictwa i wychowawcy gdzie indziej niesklasyfikowani pod numerem 235912 . W dziale tym znalazły się następujące zawody: nauczyciel bibliotekarz, nauczyciel konsultant, nauczyciel logopeda, nauczyciel psycholog, nauczyciel - specjalista terapii pedagogicznej.
Wymagania kwalifikacyjne w stosunku do nauczyciela określa art. 9 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karty Nauczyciela. Zgodnie z zapisem, stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje. Obecnie kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela w różnych typach szkół określone są w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 marca 2009 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli.
Zgodnie z rozporządzeniem kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela – pedagoga w zakładach kształcenia nauczycieli, placówkach doskonalenia nauczycieli, poradniach psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradniach specjalistycznych, bibliotekach pedagogicznych, kolegiach pracowników służb społecznych, liceach ogólnokształcących, liceach profilowanych, technikach, uzupełniających liceach ogólnokształcących, technikach uzupełniających, szkołach policealnych posiada osoba, która ukończyła:
1. studia magisterskie na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2. studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.
Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela – pedagoga w: przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach, zasadniczych szkołach zawodowych, placówkach wychowania pozaszkolnego, placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania posiada osoba, która ukończyła:
1. studia magisterskie na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
2. studia magisterskie na dowolnym kierunku i studia podyplomowe w zakresie prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub
3. ukończyła
a) studia pierwszego stopnia (studia pierwszego stopnia to studia licencjackie, inżynierskie lub studia wyższe zawodowe ) na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne albo
b) studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe z zakresu prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne.
Kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela – pedagoga w: przedszkolach specjalnych, szkołach podstawowych specjalnych, gimnazjach specjalnych, szkołach ponadgimnazjalnych specjalnych, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodkach wychowawczych, dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, szkołach specjalnych przysposabiających do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, ośrodkach umożliwiających dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim oraz dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi, realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, szkołach w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich, szkołach w zakładach poprawczych dla nieletnich z upośledzeniem umysłowym posiada osoba, która ukończyła:
1. studia pierwszego stopnia (studia pierwszego stopnia to studia licencjackie, inżynierskie lub studia wyższe zawodowe ) na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne albo
2. studia pierwszego stopnia na dowolnym kierunku (specjalności) i studia podyplomowe z zakresu prowadzonych zajęć, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne a ponadto
3. ukończyła studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub rodzaju placówki lub
4. ma kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym rodzaju szkoły i placówki, a ponadto ukończyła studia podyplomowe w zakresie pedagogiki specjalnej odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub rodzaju placówki lub
5. ukończyła studia wyższe na kierunku pedagogika lub pedagogika specjalna w specjalności odpowiedniej do niepełnosprawności uczniów lub rodzaju placówki, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne .
Określenie kwalifikacji potrzebnych do pełnienia funkcji pedagoga szkolnego budziło i budzi szereg kontrowersji, zwłaszcza sformułowanie: studia magisterskie na kierunku pedagogika w specjalności odpowiadającej prowadzonym zajęciom. Warto zauważyć, że to dyrektor szkoły zatrudniający pedagoga dokonuje oceny tych kwalifikacji, gdyż jest on kierownikiem zakładu pracy w rozumieniu art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty. Ocena ta polega między innymi na porównaniu programu ukończonego kierunku (specjalności) studiów zatrudnianej osoby z zadaniami jakie będzie ona realizowała zajmując stanowisko pedagoga szkolnego. Dyrektor szkoły zatrudniając osobę na to stanowisko dokonuje oceny jej kwalifikacji pod kątem potrzeb szkoły. Pedagog szkolny powinien posiadać takie przygotowanie zawodowe, które będzie gwarantowało wykonanie zadań statutowych pedagoga szkolnego w konkretnej szkole, a są one przecież różne w różnych typach szkół, ponieważ potrzeby dzieci i młodzieży uczęszczających do konkretnej placówki są odmienne .
Zgodnie z art. 42 ust.1 Ustawy Karta Nauczyciela czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień. Czas pracy pedagogów nie został określony ustawowo w Karcie Nauczyciela, tak jak nauczycieli przedmiotów. Art.42 ust. 3 pkt 3 ustawy Karta Nauczyciela zawiera tabelę,
w której określony jest konkretnie tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz przez nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze zajęć. Natomiast artykuł 42 ust. 7 pkt.3 Karty Nauczyciela nadaje w tym zakresie kompetencje organowi prowadzącemu, stanowiąc, że organ prowadzący szkołę określa tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć tj. pensum (czyli wymiar czasu pracy wykonywanej bezpośrednio z uczniem albo na jego rzecz), między innymi pedagogów, psychologów, logopedów i doradców zawodowych.

1.4 Zadania pedagoga szkolnego w świetle najnowszych przepisów

Zadania pedagoga szkolnego zmieniały się wraz ze zmianą oczekiwań społecznych i szkoły. Aktualnie najważniejszym dokumentem określającym zakres działań pedagoga szkolnego jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Zgodnie z przepisami szkoła, placówka oświatowa ma obowiązek udzielania pomocy psychologiczno – pedagogicznej. Pomoc ta obejmuje uczniów, rodziców ucznia i nauczycieli. W stosunku do uczniów polega na rozpoznawaniu i zaspakajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia. Pomoc ta jest także udzielana rodzicom uczniów i nauczycielom, polega na wspieraniu rodziców nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększenia efektywności pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla uczniów. Jednym z zadań nauczycieli, szkolnych specjalistów w tym pedagoga szkolnego jest udzielanie pomocy psychologiczno – pedagogicznej.
W myśl Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r.
do zadań pedagoga w szczególności należy:
Do zadań pedagoga i psychologa w przedszkolu, szkole i placówce należy w szczególności:
1) prowadzenie badań i działań diagnostycznych uczniów, w tym diagnozowanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki;
2) diagnozowanie sytuacji wychowawczych w przedszkolu, szkole lub placówce w celu rozwiązywania problemów wychowawczych stanowiących barierę i ograniczających aktywne i pełne uczestnictwo ucznia w życiu przedszkola, szkoły i placówki;
3) udzielanie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej w formach odpowiednich
do rozpoznanych potrzeb;
4) podejmowanie działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży;
5) minimalizowanie skutków zaburzeń rozwojowych, zapobieganie zaburzeniom zachowania oraz inicjowanie różnych form pomocy w środowisku przedszkolnym, szkolnym i pozaszkolnym uczniów;
6) inicjowanie i prowadzenie działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych;
7) pomoc rodzicom i nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości, predyspozycji i uzdolnień uczniów;
8) wspieranie nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i innych specjalistów w:
a) rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów w celu określenia mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień uczniów oraz przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających
funkcjonowanie ucznia i jego uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły i placówki,
b) udzielaniu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Zadania pedagoga szkolnego w analizowanym rozporządzeniu są ujmowane łącznie z zadaniami psychologa. Działania pedagoga szkolnego skupiają się wokół trzech podmiotów: uczniów, rodziców oraz nauczycieli. Zadaniem pedagoga jest, jak wynika z obowiązującego Rozporządzenia, diagnozowanie środowiska uczniów, rozpoznawanie potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb uczniów, a w konsekwencji udzielanie pomocy adekwatnej do rozpoznanych potrzeb. Obowiązkiem pedagoga szkolnego jest prowadzenie przez niego działalności profilaktycznej wśród uczniów w celu minimalizowania, zapobiegania różnych zaburzeń, problemów uczniów
oraz podejmowanie działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach krytycznych. Ponadto celem działań szkolnego specjalisty jest wspieranie rodziców w rozpoznawaniu i rozwijaniu potencjału ich dziecka. Celem pracy pedagoga szkolnego jest uzupełnianie, rozszerzanie i pogłębianie działalności dydaktyczno – wychowawczej i opiekuńczej nauczycieli. Stąd do zadań pedagoga szkolnego należy współpraca
z nauczycielami w ich pracy wychowawczej.
Pedagog szkolny przygotowuje się do pełnienia różnych ról:
- doradcy metodycznego i niosącego pomoc nauczycielom – wychowawcom,
- opiekuna, terapeuty – bezpośrednio pomagającego uczniom,
- mediatora w interakcjach: uczeń – uczeń, uczeń nauczyciel, uczeń – rodzic, rodzic nauczyciel,
- konsultanta pomagającego rodzicom,
- inicjatora i koordynatora pracy opiekuńczo – wychowawczej,
- łącznika szkoły ze środowiskiem oraz instytucjami wspomagającymi szkołę w wypełnianiu przez nią różnorodnych zadań .
Pedagog ma spełniać jednocześnie wiele ról: być wychowawcą, opiekunem, edukatorem, diagnostą, terapeutą i animatorem w jednej osobie. Wielość ról w jakich może występować pedagog szkolny wymaga selekcji zadań, dostosowania ich do potrzeb szkoły i realnych możliwości ich realizacji.