Wykorzystywanie środków audiowizualnych i pomocy dydaktycznych na zajeciach edukacyjnych

Środki dydaktyczne – to wszelkiego rodzaju przedmioty oddziałujące na zmysły uczniów, których zadaniem jest ułatwienie poznawania rzeczywistości, usprawnienie procesu nauczania i uczenia się oraz uzyskiwanie optymalnych osiągnięć szkolnych.
Środki dydaktyczne skracają proces nauczania pozwalając w krótszym czasie przekazać więcej wiadomości.
Wykorzystywanie środków dydaktycznych ma na celu dostarczenie uczniom bodźców sensoryczno-motorycznych oddziałujących na ich zmysły (czyli wzrok, słuch, dotyk) przez co ułatwiających im bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości oraz nabycie przez
nich określonych umiejętności.
W literaturze dydaktycznej spotykamy się z następującymi określeniami środków dydaktycznych: pomoce szkolne, pomoce naukowe, pomoce dydaktyczne, pomoce audiowizualne, środki komunikacji, środki przekazu wiadomości, środki poglądowe, środki audiowizualne, techniczne środki dydaktyczne.
Zadaniem środków dydaktycznych jest: pośredniczenie miedzy jednym człowiekiem a drugim w przekazywaniu informacji, magazynowanie informacji, a także przetwarzanie informacji i wykonywanie różnych czynności pomocniczych, np. operacji matematycznych.

Podział środków dydaktycznych :

Istnieje wiele typologii środków dydaktycznych. Wśród nich znacznie wyróżnia się podział, który został dokonany przez Edwarda Fleminga i Jana Jacoby’ego. Przedstawia się on następująco:
· Środki naturalne takie jak okazy z otoczenia przyrodniczego, kulturowego, społecznego, które bezpośrednio przedstawiają rzeczywistość
· Środki techniczne, które pokazują rzeczywistość w sposób pośredni:
o wzrokowe:
- przeźrocza;
- film;
- rysunki;
- fotografie;
- ilustracje z czasopism, folderów itp.;
o słuchowe:
- nagrania magnetofonowe, płytowe;
- audycje radiowe;
o wzrokowo słuchowe:
- programy telewizyjne;
- multimedialne programy komputerowe;
o automatyzujące:
- maszyny dydaktyczne;
- komputery;
- fantomy i modele (np. do wykonywania iniekcji, resuscytacji).

- Środki symboliczne, przedstawiające rzeczywistość za pomocą słowa żywego i drukowanego (w tym podręcznik szkolny), znaków, rysunków technicznych, grafów, map.

Istnieje także inny podział środków dydaktycznych. Są one najczęściej wykorzystywane w każdym typie szkół.
Kategorie środków dydaktycznych wytypowane przez Wincentego Okonia:
Pierwszą z nich są środki proste, do których należą:
· środki słowne (podręczniki, teksty drukowane)
· proste środki wzrokowe (modele, autentyczne wzory przedmiotów, reprodukcje obrazów, mapy)

Drugą z kategorii są środki złożone wykorzystujące rozwój techniki, nowinek, urządzeń i sprzętu przekazującego informacje. Można tu zaliczyć:
· · mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, mikroskopy, oscyloskopy, teleskopy czyli urządzenia przekazujące obrazy)
· środki słuchowe (radia, magnetofony, odtwarzacze CD)
· oraz środki wynikające z połączenia wzroku ze słuchem (są to urządzenia takie jak telewizor, video, DVD lub dobrze wyposażony komputer)

Ostatnią pozycją w tym podziale są środki automatyzujące uczenie się (tutaj wymienić można laboratoria np. językowe, maszyny dydaktyczne, oraz komputery)
Podział dokonany przez W. Okonia jest ułożony hierarchicznie. Od środków prostych takich jak podręczniki do złożonych (komputery, laboratoria). Poprzez zastosowanie środków złożonych zmniejsza się nakład pracy nauczyciela i ucznia. Wiele rzeczy można zobrazować, przy czym porusza się wyobraźnią wychowanka np.: możemy na komputerze pokazać uczniowi powstawanie cząsteczki DNA, co poprzez zwykłe mówienie było by wręcz niemożliwe.

Funkcje środków dydaktycznych.

Do ważnych funkcji w procesie kształcenia należy umożliwienie wychowankom poznania otaczającej ich rzeczywistości, ukształtowania ich postaw, uczuć wobec otaczającego świata. W nawiązaniu do tej roli przypisuje się środkom dydaktycznym cztery funkcje, które mają za zadanie poznawanie rzeczywistości i wiedzy o niej, kształtowanie pojęć i emocjonalnego nastawienia do świata realnego oraz rozwijanie działalności przekształcającej rzeczywistość.
Poznawanie rzeczywistości najlepiej odbywa się przez nią samą. Pomocne mogą tu być lupy, mikroskopy, aparaty fotograficzne, kamery telewizyjne. Pośredni kontakt z rzeczywistością odbywa się przez obserwację nagrań i ilustracji.
Postać uogólniona w tej funkcji to środki takie jak: mapy, globusy, diagramy.
Podręczniki szkolne są środkiem dydaktycznym w procesie zdobywania wiedzy o rzeczywistości. Obok podstawowych podręczników w miarę rozwoju technicznego pojawiły się takie udoskonalenia jak np. kserokopiarki. Umożliwia to udostępnienie jednego egzemplarza tekstu większej ilości uczniów.
Bardzo dobrym udoskonaleniem jest zastosowanie w procesie kształcenia maszyn dydaktycznych, czytników lub komputerów. Uczniowie mogą wybrać to co najważniejsze w danym tekście.
Funkcjami środków dydaktycznych, o których warto wspomnieć jest: kształtowanie emocjonalnego stosunku do rzeczywistości oraz działanie przetwarzające świat realny.
W pierwszym przypadku mamy do czynienia z czynnikami pobudzającymi młodzież do wzruszeń, emocji, przemyśleń osobistych. Są to takie środki jak: płyty przeźrocza, taśmy z nagraniami. Nauczyciel wykorzystujący w pracy dydaktycznej takie elementy staje się jakby promotorem uczuć, postaw, także motywacji wychowanków.
Najbardziej rozpowszechnionymi środkami są komputery, które nie tylko sterują procesem uczenia się, ale wspomagają proces doboru materiału do kształcenia się. Opracowują treści programowe. Są bardzo pomocne w systemie zarządzania oświatą.
Środki dydaktyczne techniczne znalazły największe zastosowanie w szkołach zawodowych przygotowujących młodzież do przyszłej pracy o danej specjalności. Duży zasób narzędzi pracy, środków technicznych służy wykwalifikowaniu przyszłego społeczeństwa.

Funkcje środków dydaktycznych :
funkcje poznawczo – kształtujące :
- aktywizująca
- informacyjna
- poznawcza
- weryfikacyjna
- wdrożeniowa
- instruktażowa
- utrwalająca
- kontrolna

funkcje emocjonalno – motywacyjne :
- motywacyjna
- estetyczna

Poza wymienionymi możliwościami, jakie stwarza wykorzystanie środków dydaktycznych w nauczaniu, przyczyniają się one również do rozwoju umiejętności manualnych i twórczych uczniów.

Środkami dydaktycznymi nazywamy przedmioty materialne i znaki symboliczne, które reprezentują w procesie nauczania i uczenia się rzeczywistość w jej naturalnej lub odtworzonej postaci. Pośrednicząc w poznawaniu rzeczywistości, ułatwiają one uczniom lub wręcz umożliwiają bezpośrednie lub pośrednie jej poznanie
(M. Radwiłowicz, Z. Morawska, 1986, s.191). Włączenie różnorodnych środków dydaktycznych do procesu nauczania umożliwia efektywną realizację podstawowych zasad dydaktyki takich jak: przystępności, poglądowości, operatywności wiedzy, aktywnego udziału ucznia w procesie nauczania. Dodatkowo pozwala na indywidualizację tempa pracy, jej rytmu i poziomu wymagań, co oddziałuje na rozwój pozytywnej motywacji ucznia i ułatwia organizację kształcenia w systemie klasowo-lekcyjnym. To dzięki nim zamiast lekcji, podczas których uczeń zdobywa biernie określoną wiedzę i ćwiczy sprawne zastosowanie jej w praktyce, można prowadzić zajęcia kształtujące umysł, rozwijające umiejętności i osobowość ucznia.
W wielu przypadkach stosowanie środków dydaktycznych jest jedynym sposobem realizowania w nauczaniu pełnego aktu poznawczego, dlatego stanowić one powinny integralny element wszystkich koncepcji edukacyjnych i programów nauczania.
Rola środków dydaktycznych niepomiernie wzrasta, gdy w grę wchodzi nauczanie matematyki, ze względu na wyjątkowy formalizm i abstrakcyjność tego przedmiotu
(J. Pańczyk, 1990). Użycie adekwatnych do rozwoju uczniów oraz założonych celów nauczania środków dydaktycznych ułatwia aktywizację wyobraźni i myślenia uczniów, pogłębia stopień operatywnego rozumienia pojęć oraz przyspiesza ich interioryzację. Użycie pomocy demonstracyjnych umożliwia wizualizację abstrakcyjnych pojęć, umiejscowienie ich w kontekście historycznym, dynamiczną ilustrację procesów i obserwację ciągłych zależności. Natomiast czynnościowe nauczanie matematyki powoduje skrócenie drogi od konkretu do abstrakcji, zapewnia trwałość zdobywanej wiedzy i kształtuje nie tylko umiejętność jej praktycznego stosowania. Dlatego należy dążyć do kompleksowego wykorzystywania środków dydaktycznych w procesie kształcenia matematycznego, gdyż tylko tak zdobyta wiedza jest trwała i funkcjonalna.
Środki dydaktyczne dzielą się według Więckowskiego na konwencjonalne
i techniczne. Do tych pierwszych zaliczyć można podręczniki, wszelkie pomoce
o charakterze graficznym, okazy naturalne. Drugie zaś można podzielić , biorąc pod uwagę oddziaływanie na określone zmysły, na słuchowe (audytywne), wzrokowe (wizualne) i wzrokowo – słuchowe (audiowizualne).
W nauczaniu matematyki w każdej szkole, a więc szczególnie w szkole gdzie uczniami są osoby z upośledzenie w stopniu lekkim niezwykle ważne miejsce zajmuje wykorzystanie środków dydaktycznych

Zasada poglądowości ma ogromne znaczenie w edukacji wczesnoszkolnej. Dlatego w klaso-pracowni dla klas I, II i III powinny znajdować się określone pomoce i środki dydaktyczne. Racjonalne wykorzystanie tych pomocy zależy głównie od wyposażenia tychże pomieszczeń w odpowiednie techniczne środki nauczania i pomoce naukowe. Chyba żaden nauczyciel, zwłaszcza w edukacji wczesnoszkolnej, nie wyobraża sobie nauczania nie wspomaganego środkami dydaktycznymi. Na etapie edukacji wczesnoszkolnej są one szczególnie potrzebne ze względu na konkretny charakter procesów poznawczych dziecka, czyli spostrzeżeń, pamięci i myślenia. Dostarczając bodźców sensomotorycznych działających na wzrok, słuch, dotyk, środki dydaktyczne, ułatwiają bezpośrednie i pośrednie poznanie rzeczywistości, praw nią rządzących, jak również służą opanowaniu różnego rodzaju umiejętności. Prawidłowo dobrane środki dydaktyczne wyzwalają aktywność na lekcji i pobudzają zainteresowania uczniów, a także stwarzają dobre warunki oddziaływania na osobowość dzieci. Znalezienie takich środków, które byłyby w stanie na dłużej przyciągnąć (w większości jeszcze mimowolną) uwagę dziecka, nie jest sprawą łatwą; a przecież to właśnie czynne uczestnictwo w lekcji warunkuje zrozumienie i opanowanie określonych wiadomości i umiejętności.
W edukacji wczesnoszkolnej środki dydaktyczne występują w różnych miejscach. Przede wszystkim zapoczątkowują proces edukacyjny, pomagają w przekazywaniu uczniom wiedzy, sprawności lub rozwiązywaniu problemów; są wykorzystywane do utrwalania uprzednio opracowywanych zagadnień. W pierwszym przypadku środki dydaktyczne są najczęściej wykorzystywane do organizowania określonych sytuacji problemowych. Mają zaciekawić uczniów treścią projektowaną do poznania, mają więc one niejako umotywować dalszą naukę zmierzającą do zadawalającego poznania określonych tematów. W tym celu na początku nauczyciel pokazuje film, obraz, odtwarza nagranie magnetofonowe, czyta tekst i dzieci uświadamiają sobie pewne “luki” w zakresie danych tematów. Powstaje więc sytuacja problemowa (czynnikiem organizującym ją jest dany środek).
Środki dydaktyczne mogą być również wykorzystywane w procesie przyswajania nowych zagadnień. Nauczyciel wymaga od dzieci w tym przypadku wykorzystania danych im środków dla poznawania odpowiednich treści. W trzecim natomiast przypadku sytuacja jest nieco odmienna. Dzieci poznały już pewien zakres treści. Środki dydaktyczne są tutaj wykorzystywane do utrwalania nabytej już wiedzy. Porównywanie przez dzieci wiedzy już przyswojonej z wiedzą odzwierciedloną za pomocą eksponowanego środka dydaktycznego pozwala im dostrzec nowe elementy w posiadanej wiedzy. Dzięki temu ich wiedza jest lepiej utrwalona i pogłębiona, nabiera walorów operatywnych i może stanowić również materiał inspirujący do dalszej pracy poznawczej.

Przedstawiamy środki dydaktyczne przeznaczone do kształcenia ogólnego, kształcenia specjalnego, kształcenia zintegrowanego oraz do pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych ( w ramach zajęć rewalidacyjnych, korekcyjno – kompensacyjnych).
Służą one kształtowaniu umiejętności i przyswajania podstawowych pojęć z zakresu :
- gramatyki i ortografii
- podstaw arytmetyki
- podstaw geografii
- przyrody i środowiska
- higieny i budowy ciała człowieka
- techniki
- bezpieczeństwa w ruchu drogowym.
Prezentowane zestawy pomagają w kształtowaniu :
- umiejętności rozpoznawania symboli graficznych
- wyobraźni przestrzennej
- zdolności plastycznych
- zdolności manualnych
- poczucia estetyki
- poczucia czasu.

Środki dydaktyczne – matematyka

W edukacji wczesnoszkolnej w nauczaniu matematyki cel, który chcemy osiągnąć to z jednej strony ukształtowanie pewnych pojęć i struktur matematycznych, z drugiej zaś przyczynianie się do rozwoju ogólnych zdolności poznawczych i logicznego myślenia.
Rezultatem realizacji programu nauczania musi być nabycie wiedzy należycie utrwalonej. Pod pojęciem tym rozumie się materiał zrozumiały, aktywnie opanowany, przemyślany i usystematyzowany. Ważne jest aby do wszystkich podstawowych pojęć matematycznych uczniowie dochodzili droga samodzielnych poszukiwań, odpowiednio organizowanych przez nauczyciela i ukierunkowanych merytorycznie stosownie do programu nauczania.
Zgodnie z zasada poglądowości droga ta biegnie od swobodnej zabawy, przez świadome czynności na przedmiotach materialnych, do pojęć ogólnych. Słowo i pokaz, są najlepszymi środkami komunikowania się z dziećmi w zakresie matematyki. Treści matematyczne w lasach I-III nie mogą być przekazywane tylko werbalnie. Wprowadza się pewne symbole i graficzne elementy języka matematycznego, które sprzyjają stopniowemu przekształcaniu się języka z pokazem na język werbalno-symboliczny. Do symboli występujących w nauce matematyki w klasie I-III należą : cyfry oraz ich kombinacje służące do zapisu liczb, symbole matematyki, takie jak +, -, =, >, <, ., :.