Polska niepodległa - historia i pieśni Legionów J. Piłsudskiego. Scenariusz lekcji historii związany z jubileuszem 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości dla klasy VII

Scenariusz lekcji historii związany z jubileuszem 100 – lecia odzyskania przez Polskę niepodległości dla klasy VII.

Tytuł zajęć: Polska niepodległa – historia i pieśni Legionów J. Piłsudskiego.

Czas trwania zajęć: 2 jednostki lekcyjne.

Cele zajęć:

- poznanie niektórych faktów dotyczących działalności Józefa Piłsudskiego,
- poznanie historii Legionów Piłsudskiego oraz treści pieśni legionowych,
- podkreślenie wychowawczego aspektu pamięci o polskich żołnierzach, którzy walczyli
o niepodległą Polskę,
- uświadomienie, że obchodzenie świąt narodowych jest ważnym elementem życia
społecznego i narodowego. Dzięki temu jest podtrzymywana tradycja i pamięć historyczna,
która umożliwia młodym Polakom identyfikować się ze swoim narodem,
- budzenie uczuć patriotycznych,
- kształtowanie postawy patriotyzmu i poczucia narodowego.

Przebieg zajęć:
1 jednostka lekcyjna

1. Nauczyciel przeprowadzi z uczniami rozmowę wstępną zadając pytania:
- Kto z Was lubi świętować?
- Jakie uroczystości świętujecie?
- Jak wygląda świętowanie w Waszych domach rodzinnych?
- Dlaczego świętowanie jest ważne?
- Jakie święto, związane z naszą Ojczyzną, będziemy obchodzić 11 listopada?
- Dlaczego obchodzimy to święto?
2. Nauczyciel zapyta uczniów jak rozumieją następujące pojęcia: niepodległość, wolność i
suwerenność – „ Burza mózgów”. Potem poda znaczenie tych pojęć ze słownika bądź
encyklopedii, np.
Niepodległość – niezależność państwa w decydowaniu o sprawach wewnętrznych i
stosunkach zewnętrznych,
Wolność - 1. Niezależność jednego państwa od innych państw w sprawach wewnętrznych i stosunkach zewnętrznych,
2. Możliwość podejmowania decyzji zgodnie z własną wolą,
3. Życie poza więzieniem, zamknięciem,
4. Prawa obywateli wyznaczone przez dobro powszechne, interes narodowy i porządek prawny.
Suwerenność - zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów, sprawowania władzy politycznej nad określonym terytorium, grupą osób lub samym sobą. Suwerenność państwa obejmuje niezależność w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych.

3. Wybrany wcześniej uczeń przedstawi krótko historię narodowego Święta Niepodległości, np.

Narodowe Święto Niepodległości – polskie święto państwowe, obchodzone co roku 11 listopada „dla upamiętnienia rocznicy odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego" w 1918 roku po 123 latach od rozbiorów dokonanych przez Austrię, Prusy i Rosję. Po latach rozbiorów, dokonanych przez Austrię, Prusy i Rosję w latach 1772-1795, powstaniach narodowych (listopadowym 1830 i styczniowym 1863), zmaganiach na różnych frontach, Polacy dzięki niezłomności, patriotyzmowi i bohaterstwu wywalczyli wolność. Ogromną rolę w odzyskaniu niepodległości odegrał pierwszy marszałek Polski – Józef Piłsudski. Była to data zakończenia I wojny światowej; we francuskim Compiègne podpisano zawieszenie broni na froncie zachodnim. Tego samego dnia Rada Regencyjna oddała Piłsudskiemu (który dzień wcześniej powrócił do Warszawy z twierdzy w Magdeburgu) naczelne dowództwo nad tworzącym się wojskiem. Jednak po raz pierwszy w II Rzeczypospolitej Święto Niepodległości obchodzono 14 listopada 1920 roku (w pierwszą niedzielę po 11 listopada). Tego dnia Józef Piłsudski otrzymał poświęconą przez kardynała Kakowskiego buławę marszałkowską, a Krakowskim Przedmieściem przeszła defilada wojskowa. Po przewrocie majowym kolejne rocznice odzyskania niepodległości były uroczystościami wojskowymi – Piłsudski na placu Saskim dokonywał przeglądu oddziałów, a następnie odbierał defiladę. Dopiero 23 kwietnia 1937 roku Święto Niepodległości stało się dniem wolnym od pracy. Ustawa jednoznacznie przypisywała sukces powstania II RP środowiskom sanacyjnym i głosiła, że „dzień 11 listopada, jako rocznica odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu państwowego, jako dzień po wsze czasy związany z wielkim imieniem Józefa Piłsudskiego, zwycięskiego Wodza Narodu w walkach o Wolność Ojczyzny, jest uroczystym Świętem Niepodległości”.

4. Nauczyciel rozda uczniom karteczki z wydrukowanymi wydarzeniami, związanymi z działalnością Józefa Piłsudskiego - zadaniem dzieci będzie ułożenie ich w kolejności chronologicznej.

22.11.1918r. – Józef Piłsudski – Naczelnikiem Państwa,
22.07.1917r. – uwięzienie Józefa Piłsudskiego przez Niemców w twierdzy w Magdeburgu,
16.08.1914r. – decyzja o tworzeniu Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego,
1.07.1915r. – I Brygada Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego zdobył pod Tarłowem bronione przez Rosjan przejście przez Wisłę,
15.11.1914r. - Józef Piłsudski został mianowany brygadierem, a jego pułk przeformowano na I Brygadę,
16.07.1915r. - I Brygada Legionów stoczyła zwycięską bitwę pod Urzędowem w Lubelskiem,
5.09.1914r. – przysięga 1 pułku legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego na wierność Austro – Węgrom,
10.04.1917r. – odmowa złożenia przysięgi cesarzowi Austro – Węgier,
26.09.1915r. - dowództwo austriackie udzieliło dymisji Piłsudskiemu, koniec dwuletniej historii legionów,
10.11. 1918r. – do Warszawy przyjechał Józef Piłsudski uwolniony z więzienia w Magdeburgu.
5. Nauczyciel zapyta uczniów, czy Józef Piłsudski był w naszym mieście - w Nowym
Sączu? Po swobodnych wypowiedziach dzieci, zacytuje fr. książki J. Piłsudskiego
„ Moje pierwsze boje”( Warszawa, 1925).
„ (...) Nawet pościg, który zarządziłem, nie dał już rezultatów, doprowadził mnie jedynie szybciej, niż by to było w innych warunkach, do Nowego Sącza(...)
Nowy Sącz
6. Na zakończenie zajęć nauczyciel rozda uczniom odbite na ksero karteczki
z wydrukowanymi tekstami „ Pieśni o wodzu miłym”, aby podsumować wiedzę
uczniów o tym, kim jest wódz z piosenki.
Jedzie, jedzie na Kasztance,
Siwy strzelca strój.
Hej, hej, Komendancie,
Miły Wodzu mój.
Gdzie szabelka twa ze stali?
Przecież idziem w bój.
Hej, hej, Komendancie,
Miły Wodzu mój!
Gdzie twój mundur generalski,
Złotem wyszywany?
Hej, hej, Komendancie
Wodzu ukochany!
Masz wierniejszych niż stal chłodna
Młodych strzelców rój!
Hej, hej, Komendancie,
Miły Wodzu mój!

2 jednostka lekcyjna

1. Wybrany wcześniej uczeń przedstawi krótko historię Legionów Józefa Piłsudskiego – wykorzysta mapę pokazując ważniejsze miasta, z którymi legiony są związane. (Można skorzystać z „Wielkiej Historii Polski 1918 – 1939” pod red. prof. dr hab. Feliksa Kiryka)

Legiony Polskie - oddziały wojska polskiego, którym początek dała I Kompania Kadrowa Strzelców utworzona w Krakowie przez Józefa Piłsudskiego.
Miała na celu odzyskanie niepodległości. Legion miał dwa miejsca werbunku: wschodni - we Lwowie i zachodni - w Krakowie. Pierwszy z nich szybko zlikwidowano, gdyż armia rosyjska zajęła tamtejsze tereny. Legiony Polskie podlegały pod armię austriacko – węgierską, lecz obowiązywały tam polskie komendy i polskie umundurowanie.
W skład legionów wchodziły trzy brygady:
- I Brygada - utworzona w grudniu 1914 roku dowodzona przez Józefa Piłsudskiego.
- II Brygada - utworzona w maju 1915 roku dowodzona przez F. Kuttnera. 
- III Brygada - utworzona w maju 1915 roku dowodzona przez m.in. W. Grzesickiego czy Z. Zielińskiego.
Rozpadnięcie się Legionów zostało spowodowane przez spór, który istniał przez cały czas, gdy one działały. Był to konflikt pomiędzy Józefem Piłsudskim i Naczelnym Komitetem Wojskowym, którego przedstawicielem był Władysław Sikorski. Po tym większość oficerów i szeregowców z I i III Brygady, na skutek odmówienia podpisania przysięgi na temat wierności cesarzom Niemiec i Austro-Węgier, zostało rozbrojonych i internowanych w obozach w Beniaminowie i Szczypiornie. Pozostali, którzy złożyli podpisy, zostali wcieleni do Polskiego Korpusu Posiłkowego. Józef Piłsudski został aresztowany i wywieziony do Magdeburga.

Organizacje wojskowo-niepodległościowe w Galicji powstały po 1907 r. głównie z inicjatywy Piłsudskiego, który nawiązał w Galicji współpracę z niepodległościowo nastawioną młodzieżą.
Po aneksji Bośni i Hercegowiny przez Austrię (1908r.) zwolennicy Piłsudskiego (na czele z Kazimierzem Sosnkowskim ) założyli tajny Związek Walki Czynnej (ZWC), który z chwilą wybuchu wojny miał wywołać powstanie antyrosyjskie w Królestwie Polskim.

W 1910 r. w oparciu o ZWC piłsudczycy powołali legalne organizacje paramilitarne: "Strzelec" w Krakowie (pod komendą Piłsudskiego) oraz "Związek Strzelecki" we Lwowie (pod dowództwem Władysława Sikorskiego). Ich celem było przysposobienie wojskowe młodzieży, która w przyszłości miała tworzyć kadry armii polskiej.
Podobne stowarzyszenia zakładali też secesjoniści z endecji, którzy w 1910 r.
powołali "Polskie Drużyny Strzeleckie" oraz ludowcy, którzy założyli "Drużyny Bartoszowe" i "Drużyny Podhalańskie". Endecy galicyjscy powołali z kolei przy towarzystwach gimnastycznych "Sokół" tzw. "oddziały polowe".

Wymarsz z krakowskich Oleandrów I Kompanii Kadrowej Strzelców Józefa Piłsudskiego w kierunku granicy z Królestwem Polskim na Kielce. 
Piłsudski, który żegnał oddział, dysponował prze siebie proklamacją nie istniejącego tajnego Rządu Narodowego w Warszawie, którego zdaniem było wypowiedzenie 3 VIII wojny Rosji i powołanie go na Komendanta Głównego Wojska Polskiego. Tym dokumentem zamierzał wzmocnić pozycję prowadzonej przez siebie akcji niepodległościowej zarówno wobec stronnictw polskich w Galicji, jak i władz austriackich.

Miejsca walk Legionów :

pod Laskami koło Dęblina (I Brygada)
pod Mołotkowem (II Brygada)
pod Łowczówkiem koło Tarnowa (I Brygada)
pod Konarami (I Brygada)
pod Rokitną (szarża ułanów)
pod Rarańczą (II Brygada)
pod wsią Kostiuchnówką (I, II, III Brygada)
nad rzeką Stochód (II Brygada)

Kryzys przysięgowy, nazwa przesilenia spowodowanego odmową Piłsudskiego, a za jego przykładem większości żołnierzy I i III Brygady Legionów Polskich,
złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier w VII 1917. W rezultacie kryzysu Piłsudskiego uwięziono w Magdeburgu, a legionistów w większości internowano w obozach w Beniaminowie i Szczypiornie.

2. Podanie motta lekcji:

„ Ułani, ułani!
Chłopcy malowani!
Jakże wszystkich was nie lubić,
Żołnierze kochani.
Piosenka o was nuci
Żeście rezoluci,
Że co ułan, to bohater –
Tak piosenka nuci”.
( Artur Oppman – „ Abecadło wolnych dzieci”)

3.Nauczyciel rozda teksty piosenek : „ Pierwsza brygada”, „Szara piechota”, „ Białe
róże” i „ Wojenko, wojenko”.

4.Uczniowie dokładnie przeczytają teksty pieśni, a następnie określą tematykę
i nastrój utworów, np.

Tytuł pieśni
Tematyka
Nastrój
„ Pierwsza brygada”
poświęcenie dla ojczyzny, ofiarność żołnierzy, ukazanie losu legionisty
pełen powagi, determinacji
„Szara piechota”
duma, zaszczyt służenia
w legionach
radosny
„ Białe róże”
los legionisty, czyhająca śmierć, czekająca dziewczyna
smutny, tęskny
„ Wojenko, wojenko”
żołnierski los
pełen zadumy, refleksji

podsumowanie codzienne życie legionisty, poważne, wesołe, żartobliwe,
jego los, czyhająca śmierć, często radość mieszana jest ze
cierpienie, czekająca smutkiem
dziewczyna

5.Postawienie zagadnień kończących, podsumowujących lekcję:
- Jaki był cel układania pieśni legionowych?
- Czy pieśni legionowe są dokumentem czasu?

Pieśni legionowe zagrzewały do walki, budziły uczucia patriotyzmu i dumy narodowej, podtrzymywały na duchu, były formą relaksu, odprężenia, zacieśniały więzi między legionistami, stały się wyrazicielem tęsknot, nadziei, marzeń i wiary Polaków w zwycięstwo.
W tradycji narodowej pieśni są formą poetyckiego pamiętnika okresu, gdy o Polskę i jej wolność trzeba było walczyć z bronią w ręku.
Pieśni legionowe pokazują uczestnika walk – człowieka, który „śni o wolności”. Przykazaniem legionisty jest czyn zgodny ze słowem. Przelanie krwi jest ofiarą na rzecz wolności Polski.
Pieśni są swoistym dokumentem, wiele z nich pisanych jest „ na gorąco” pod wpływem wydarzeń i przeżyć, ponadto są obrazkami życia, nadziei, marzeń, tęsknot do wolnych rodzinnych stron.

1. „My, Pierwsza brygada”

I Legiony to - żołnierska nuta,
Legiony to - ofiarny stos,
Legiony to - żołnierska buta,
Legiony to - straceńców los.

My, Pierwsza Brygada,
Strzelecka gromada,
Na stos rzuciliśmy swój życia los,
Na stos, na stos.

II O, ile mąk, ile cierpienia,
O, ile krwi, wylanych łez.
A, mimo to - nie ma zwątpienia,
Dodawał sił - wędrówki kres.

My, Pierwsza Brygada...

III Krzyczeli, żeśmy stumanieni,
Nie wierząc nam, że chcieć - to móc.
Leliśmy krew osamotnieni,
A z nami był nasz drogi Wódz!

My, Pierwsza Brygada...

IV Inaczej się dziś zapatrują
I trafić chcą do naszych dusz,
I mówią, że nas już szanują,
Lecz właśnie czas odwetu już!

My, Pierwsza Brygada...

V Nie chcemy dziś od was uznania,
Ni waszych mów, ni waszych łez,
Już skończył się czas kołatania
Do waszych serc, do waszych kies.

My, Pierwsza Brygada...

VI Dziś nadszedł czas pokwitowania
Za mękę serc i katusz dni,
Nie chciejcie więc politowania,
Zasadą jest: za krew - chciej krwi!

My, Pierwsza Brygada...

VII Dzisiaj już my – jednością silni,
Tworzymy Polskę – przodków mit,
Że wy w tej pracy nie dość pilni,
Zostanie wam potomnych wstyd!

My, Pierwsza Brygada...

VIII Umieliśmy w ogień zapału
Młodzieńczych wiar rozniecić skry,
Nieść życie swe dla ideału
I swoją krew, i marzeń sny.

My, Pierwsza Brygada...

IX Potrafim dziś dla potomności
Ostatki swych poświęcić dni,
Wśród fałszów siać siew szlachetności,
Miazgą swych ciał, żarem swej krwi.

My, Pierwsza Brygada...

2. „Szara piechota”

I Nie noszą lampasów, lecz szary ich strój,
Nie noszą ni srebra, ni złota,
Lecz w pierwszym szeregu podąża na bój
Piechota, ta szara piechota.

Maszerują chłopcy, maszerują,
Karabiny błyszczą, szary strój,
A przed nimi drzewa salutują,
Bo za naszą Polskę idą w bój!

II Idą, a w słońcu kołysze się stal,
Dziewczęta zerkają zza płota,
A oczy ich dumne utkwione są w dal,
Piechota, ta nasza piechota!

Maszerują chłopcy, maszerują...

III Nie grają im surmy, nie huczy im róg,
A śmierć im pod stopy się miota,
Lecz w pierwszym szeregu podąża na bój
Piechota, ta nasza piechota.

Maszerują strzelcy, maszerują...

3. „ Białe róże”

Rozkwitają pąki białych róż,
Jasiuleńku, wróć z wojenki już.
Wróć do chaty jak za dawnych lat,
Dam ci za to róży najpiękniejszy kwiat.

Kładłam ci ja idącemu w bój,
Białą różę za karabin twój.
Nimeś odszedł, Jasiuleńku, stąd,
Nimeś próg przestąpił, kwiat na ziemi zwiądł.

Ponad stepem nieprzejrzana mgła,
Wiatr w burzanach cichuteńko łka.
Przyszła zima, opadł róży kwiat,
Poszedł w świat Jasieńko, zginął za nim ślad.

Już przekwitły pąki białych róż,
Przeszło lato, jesień, zima już.
Cóż ci teraz dam, Jasieńku, hej?
Gdy z wojenki wrócisz do dziewczyny swej.

Jasieńkowi nic nie trzeba już,
Bo mu kwitną pąki białych róż,
Tam pod jarem, gdzie w wojence padł,
Rozkwitł u mogiły białej róży kwiat.

Nie rozpaczaj, lube dziewczę, nie,
W polskiej ziemi nie będzie mu źle.
Policzony będzie trud i znój,
Za Ojczyznę poległ ukochany twój.

4. „ Wojenko, wojenko”

Wojenko, wojenko, cóżeś ty za pani, 
Że za tobą idą, że za tobą idą 
Chłopcy malowani? 
Chłopcy malowani, sami wybierani, 
Wojenko, wojenko, wojenko, wojenko,
Cóżeś ty za pani? 
Na wojence ładnie, kto Boga uprosi, 
Żołnierze strzelają, żołnierze strzelają, 
Pan Bóg kule nosi. 
Maszeruje wiara, pot się krwawy leje, 
Raz, dwa, stąpaj bracie, raz, dwa, stąpaj bracie, 
Bo tak Polska grzeje. 
Wojenko, wojenko, cóżeś tak szalona,
Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz, jeśli nie leguna.
Jeśli nie leguna, jeśli nie piechura,
A za tobą idzie, a za tobą idzie uskrzydlona chmura.
Uskrzydloną chmurą leci wojsko górą,
Ty jednak oddałaś , ty jednak oddałaś serce nam, piechurom.
Wojenko, wojenko, co za moc jest w tobie,
Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz, w zimnym leży grobie.
Choćby spał już w grobie, snem nieprzebudzonym,
Wstanie i podąży, wstanie i podąży za swym batalionem.