Zrozumieć ucznia z Zespołem Aspergera

Zespół Aspergera jest bardzo trudną chorobą i to zarówno dla dziecka zmagającego się z nią, jak i dla nauczyciela go uczącego.
Zespół Aspergera traktowany jest jako schorzenie znajdujące się na wyższym końcu kontinuum autystycznego. Porównując jednostki w ramach tego kontinuum Van Krevelen zauważył, że mające poważne trudności z funkcjonowaniem dziecko autystyczne „żyje we własnym świecie”, podczas gdy dzieci w mniejszym stopniu dotknięte tym schorzeniem „żyją w naszym świecie, ale na swój własny sposób”.
Dzieci ze zdiagnozowanym zespołem Aspergera stanowią szczególne wyzwanie w środowisku edukacyjnym. Zazwyczaj postrzegane są jako osoby ekscentryczne i dziwne, a ich nieudolne zdolności społeczne czynią z ich kozły ofiarne. Niezdarność i obsesyjne zainteresowanie niejasnymi, mało znanymi tematami przyczyniają się do postrzegania ich jako dziwnych. Dzieci z Zespołem Aspergera nie posiadają umiejętności rozumienia istoty związków międzyludzkich i reguł rządzących konwenansami społecznymi; są naiwne i wyraźnie brak im zdrowego rozsądku. Brak elastyczności i niemożność radzenia sobie ze zmianami powoduje, że te osoby łatwo się stresują i są emocjonalnie wrażliwe. Jednocześnie dzieci te cechuje przeciętna do ponadprzeciętnej inteligencja i bardzo dobra pamięć. Ich determinacja w dążeniu do własnych celów może prowadzić do wielkich osiągnięć w późniejszym życiu.
Nauczyciel w swojej pracy z takimi uczniami przede wszystkim musi pamiętać o odpowiedniej organizacji zajęć, planowaniu i informowaniu o tym każdego ucznia. Plan przebiegu każdej lekcji, ba nawet każdego kolejnego zadania i przekazanie tego uczniowi stanowi pewien klucz do zrozumienia ucznia z tą chorobą.
To co cechuje dziecko z Zespołem Aspergera to lęk przed tym co nieznane i niezrozumiałe. Lęk ten czasami urasta do bardzo olbrzymich rozmiarów nawet z powodu wydawać, by się mogło błahych rzeczy i niejako wywołuje reakcję obronną czyli albo bunt, lub agresję – o różnej sile lub zamknięcie się, wycofanie, co często może też być mylone z nieśmiałością i cichością. U chłopców zaburzenie to rozpoznawane jest o wiele częściej ze względu na towarzyszącą tej chorobie nadpobudliwość. U dziewczynek rozpoznanie tej choroby jest rzadsze, gdyż może mieć inny przebieg (m.in. cichość, płaczliwość, wycofanie z grupy, a lęk który powoduje takie zachowanie często mylony jest u nich z nieśmiałością).
A więc należy pamiętać o planowaniu dnia, lekcji, a szczególnie jej przebiegu. Planowanie to podstawa w pracy z uczniem z Zespołem Aspergera. Małego tego, taki uczeń będzie czuł się bezpiecznie, gdy będzie wykonywał te same czynności w czasie każdej lekcji i to każdego dnia. Jakakolwiek zmiana rytmu dnia, przebiegu zajęć czy danej czynności bez powiadomienia o tym ucznia wywoła u niego lęk.
Ważne jest, aby zapewnić dziecku przewidywalne i bezpieczne otoczenie, zminimalizować występowanie zmian, zaoferować niezmienny codzienny rozkład zajęć oraz unikać jakichkolwiek niespodzianek. Uczeń z Zespołem Aspergera musi rozumieć codzienną rutynę i wiedzieć, czego oczekiwać, tak aby był w stanie skupić się na bieżących zadaniach.
Nauczyciel powinien także pamiętać, aby takiego ucznia umiejętnie integrować z klasą, gdyż bardzo często wycofuje się on z życia klasy i ucieka w swój świat, nie przynależy do koleżeńskich grup i ma mniej niż jego koledzy z klasy przyjaciół lub wcale nie ma ze względu na duże trudności w nawiązywaniu relacji z drugim człowiekiem i zamknięcie się w sobie. Należy zachęcać takiego ucznia do aktywnej socjalizacji i ograniczać mu czas spędzany na zajmowaniu się swoimi sprawami w samotności.
Dzieci z Zespołem Aspergera nie lubią występować publicznie i należy to uszanować. Chętnie za to pracują w małych grupach – wolą prace pisemne i manualne niż odpowiedzi ustne, co należy umiejętnie wykorzystać. Trzeba również pamiętać, że uczniowie z Zespołem Aspergera nie lubią hałasu i dlatego praca z nimi musi przebiegać w jak największym spokoju i ciszy. Bardzo często są nieobecne duchem, łatwo się rozpraszają przez wewnętrzne bodźce, są bardzo niezorganizowane; mają trudności z podtrzymywaniem skupienia uwagi na tym, co dzieje się w klasie (często nie jest tak, że uwaga jest słaba, to raczej skupienie jest „dziwne”; osoba z Zespołem Aspergera nie może wpaść na to, co jest właściwe, więc uwaga jest skupiona na nieodpowiednich bodźcach); ma tendencje do wycofywania się w złożone wewnętrzne światy w sposób bardziej intensywny niż typowy dla marzeń sennych i ma trudności w uczeniu się w grupie. Dlatego też zadania do wykonania należy dzielić na mniejsze jednostki.
Dzieci z Zespołem Aspergera są fizycznie niezręczne i niezgrabne; mają sztywny, niezdarny sposób chodzenia, nie odnoszą sukcesów w grach wymagających umiejętności ruchowych; doświadczają pewnych deficytów ruchowych, które mogą powodować problemy z umiejętnością odręcznego pisania, powolne tempo pracy, a także mogą wpływać na zdolność rysowania. Nie należy zatem takiego dziecka włączać na siłę do uczestniczenia we współzawodnictwie w sporcie, jako że jego słaba koordynacja ruchowa może tylko wzbudzić frustrację i spowodować drwiny innych członków drużyny.
Uczniowi z Zespołem Aspergera należy zapewnić wysoce zindywidualizowany program nauczania. Dzieci te potrzebują ogromnej motywacji, aby nie podążać za własnymi impulsami. Uczenie się musi być nagradzane i nie może prowokować niepokoju. Należy zawsze pamiętać o dodatkowych wyjaśnieniach i odpowiednim motywowaniu ucznia do pracy.
Dzieci z syndromem Aspergera bardzo łatwo podlegają stresowi z powodu swojej nieelastyczności. Ich poczucie godności jest niskie, często są bardzo samokrytyczne i nie potrafią tolerować popełniania błędów. Osoby z Zespołem Aspergera, zwłaszcza młodzież, mogą być skłonne do depresji. Wściekłe reakcje, wybuchy złości są często odpowiedzią na stres lub frustrację. Rzadko także wydają się być zrelaksowane i szybko czują się przytłoczone, kiedy rzeczy nie są takie, jak dyktuje ich ściśle określona wizja. Aby obniżyć stres, nauczyciel musi pamiętać, aby takiego ucznia przygotowywać na zmiany w codziennej rutynie. Dzieci z Zespołem Aspergera często stają się strachliwe, rozzłoszczone, a na ich twarzach widać podenerwowanie z powodu wymuszonych i nieoczekiwanych zmian.
Nauczyciel powinien być cichy, przewidujący i rzeczowy w relacji z dzieckiem, jednocześnie jasno ukazując współczucie i cierpliwość. Musi również wykazać się czujnością na zmiany w zachowaniu, gdyż mogą sygnalizować depresję, takie jak ogromny poziom dezorganizacji, nieuwagi i izolacji; zmniejszający się próg odporności na stres, chroniczne zmęczenie, płaczliwość, wzmianki o samobójstwie i tym podobne. Nie może akceptować w tych przypadkach stwierdzenia dziecka, że wszystko jest „ok”.
Niektóre z dzieci z Zespołem Aspergera są bardzo delikatne emocjonalnie i mogą potrzebować miejsca w wysoce zorganizowanej specjalnej sali lekcyjnej, gdzie można zaoferować im zindywidualizowany program nauczania.
Dzieci te sprawiają wrażenie „kruchej wrażliwości i rozczulającej dziecinności” i kiedy porównuje się je z ich rówieśnikami, którzy nie mają zaburzeń bardzo wyraźnie widać, jak bardzo się różnią i jak wielkim wysiłkiem dla nich jest życie w normalnym świecie.

Bibliografia:
1)W. Okoń, Nowy Słownik Pedagogiczny, Warszawa 1996.
2)L. Bobkowicz-Lewartowska, Autyzm dziecięcy zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków 2011.
3)E. Pisula, Autyzm przyczyny, symptomy, terapia, Gdańsk 2001.
4)A. Maciarz, M. Biadasiewicz, Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera, Kraków 2005.
5)A. Borkowska, Zrozumieć świat ucznia z zespołem Aspergera, Gdańsk 2010.
6)U. Frith, Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy, Gdańsk 2008.