Podstawy pedagogiki planu daltońskiego w przedszkolu

„Jeśli szanujemy dziecko i podążamy za jego możliwościami to może ono zrobić więcej, niż od niego oczekujemy, a wszystko co dziecko potrafi – nauczycielowi zrobić nie wolno” (Helen Parkhurst)

W wyniku dynamicznie rozwijającego się świata i technologii wychowankowie przedszkola różnią się od tych sprzed kilkunastu czy też więcej lat. Zmiany w podstawach programowych wymagają refleksji nad własnym warsztatem pracy i jego systematycznej weryfikacji. Obecna podstawa programowa bardzo mocno podkreśla samodzielność wychowanków. Jest to jeden z filarów edukacji daltońskiej.
W ramach Planu Daltońskiego głównym zadaniem nauczyciela jest instruowanie i uczenie poprzez odpowiadanie na pytania zadawane przez dzieci oraz tworzenie warunków, w których będą mogły w naturalny dla nich sposób uczyć się. Dzieci nie mogą reagować tylko na inicjatywę nauczyciela, należy dążyć do przeniesienia jego dominacji w grupie na wychowanków w myśl zasady: „ Nie rób za dziecko nic, co potrafi zrobić samo”.
Niezbędnymi kompetencjami nauczyciela daltońskiego są: motywacja, profesjonalizm, refleksja, normy, etyka, a także umiejętności społeczne, interpersonalne, organizacyjne, dydaktyczne, pedagogiczne oraz umiejętność współpracy.
Nauczyciel jest nie tylko instruktorem, ale też mentorem, który potrafi zaufać dziecku, jego możliwościom, jego wiedzy o własnych potrzebach. Dzieci mają silne poczucie tożsamości, chcą być niezależne, skutecznie się komunikują i najlepiej uczą się w naturalny sposób, gdyż są bardzo mocno związane ze swoim światem.

Ponieważ za wolnym wyborem stoi odpowiedzialność, która nierozerwalnie wiąże się z wolnością, dzieci:
• same decydują o sposobie wykonania postawionego zadania – tempie, kolejności i czasie.
• mają możliwość rozwoju odpowiedzialności za podjęte decyzje, działania i wykonana pracę
• ponoszą odpowiedzialność za jego wykonanie przed nauczycielem oraz przed innymi członkami zespołu czy grupy. Dzięki temu dzieci uczą się, że z danej wolności należy mądrze korzystać.
• są świadomymi, odpowiedzialnymi uczestnikami własnego procesu edukacyjnego
Nauczyciel kontroluje wyniki wychowanków. Samoocena i ocena nauczyciela to ostatni etap pracy dziecka.

Rozwijanie samodzielności to proces, w którym dziecko na podstawie wskazówek nauczyciela stara się rozwiązać postawiony problem, szuka także własnych źródeł wiedzy, nie traktuje nauczyciela jako skarbnicy gotowych rozwiązań lecz jako partnera, od którego można otrzymać wskazówkę (z inicjatywą wychodzi dziecko)
• ustalenie z dziećmi, które czynności mogą wykonać samodzielnie i jakie materiały mogą używać
• wyjaśnienie krok po kroku
• ustalenie z dziećmi zasady – co robimy, gdy?
• wprowadzenie „obowiązki grupowe”
• wdrażanie dzieci do samodzielnego analizowania problemów
• planowanie, przewidywanie ewentualnych problemów w procesie kształcenia
• wdrażanie dzieci do samodzielnego rozwiazywania konfliktów
• wdrażanie do cichego porozumiewania się w grupie
• uczenie dzieci, że prosimy o pomoc dopiero wtedy, kiedy wykorzystamy inne możliwości
• najpierw pytamy kolegę/koleżankę obok – unikamy wtedy niepotrzebnego zamieszania
• pomoc nie polega na podaniu właściwego rozwiązania, ale na udzieleniu wskazówek niezbędnych do wykonania zadania
• pytanie dziecko co już wie i dopiero wtedy udzielanie pomocy

Szczególną uwagę zwraca się na współpracę. Dziecko nie pracuje w oderwaniu od społeczności i nawet jeżeli zajmuje się czymś samodzielnie, musi uwzględniać potrzeby innych, z kolei zadania w zespołach stawiają na rozwój umiejętności komunikacyjnych.
• zastanawianie się w jakich obszarach dzieci mogą współpracować
• codzienne stwarzanie sytuacji wzajemnej współpracy
• rozwijanie w wychowankach umiejętność komunikacji, gdyż bez komunikacji nie będzie współpracy
• w grupie wszyscy ze sobą współpracują
• w zależności od potrzeb wykorzystanie grup współpracujących i grup wzajemnej pomocy.

Plan Daltoński nie jest sztywnym systemem, można go modyfikować w zależności od:
1. możliwości grupy z jaką pracuje nauczyciel
2. warunków, w jakich nauczyciel pracuje (lokal, baza przedszkola – wyposażenie)
3. kreatywności i zaangażowania nauczyciela
Nauczyciel realizujący koncepcję pedagogiki daltońskiej ma szacunek do indywidualnych cech swoich wychowanków, czego wyrazem jest taka organizacja pracy w grupie, która różnicuje tempo pracy, czas pracy a czasem zadania. Zamiast wyjaśniać i tłumaczyć, co niejednokrotnie jest czasochłonne i mało efektywne, daje dzieciom krótkie instrukcje. Nie udziela pomocy bezpośredniej, ale daje im czas na samodzielne myślenie i poszukiwanie rozwiązań. Posługuje się w tym celu metodą przeniesionej uwagi, której jednym z symboli może być m. in. sygnalizator. W ten sposób dzieci uczą się zastanowienia nad problemem, określenia tego problemu, poszukiwania rozwiązań, zamiast oczekiwania na gotową odpowiedź.
Podstawą pracy jest wizualizacja. Odpowiednio dobrany obraz pozwala dziecku orientować się w rytmie dnia, jego przebiegu. Daje wiedzę na temat jakie zadania trzeba wykonać w ciągu dnia, tygodnia co wpływa na poczucie bezpieczeństwa i wspiera samoocenę
Nauczyciel organizuje proces uczenia, wspiera go, monitoruje, dokonuje ewaluacji, oceny. Jest strategiem, inicjatorem, konsultantem, dopiero na końcu osobą pomagającą i oceniającą

Realizując koncepcję daltońską nauczyciel nastawia swoje działania m. in. na rozwijanie u dzieci umiejętności dokonywania autorefleksji, Jest to ważna cecha wpływająca na budowę poczucia własnej wartości. Stają się odpowiedzialne, pewne siebie, zaradne, potrafiące ocenić swoje możliwości. Będzie z pewnością procentowała w dorosłym życiu.
Na wykonanie zadania składa się szereg działań, dlatego podczas refleksji (podsumowanie zajęć) należy dać dziecku możliwość wyrażenia własnego zdania: „Co było dla niego trudne? Jak czuł się w danej sytuacji? Czy jest zadowolony z osiągniętego efektu?”
Dawać dziecku możliwość oceny stopnia zaangażowania, włożonego trudu i starań oraz konsekwencję. Samodzielnej argumentacji i decyzji o otrzymaniu nagrody. Ogromne znaczenie ma tu perspektywa dziecka.
Czasami w trakcie refleksji trzeba pomóc dziecku zadając pytania kierowane, albo zapytać o spostrzeżenia inne dzieci skupiając się wyłącznie na pozytywach.

Plan Daltoński to nie tylko sposób na przygotowanie dziecka do kolejnych etapów edukacyjnych, ale również do życia
W edukacji należy kreować zmiany. Dziecko musi wziąć odpowiedzialność za własną edukację, ponieważ jest jej właścicielem, a nauczyciel musi mu to ułatwić. Wszystkie trudności nad którymi pochyla się nauczyciel są następstwem trudności ucznia. Z pewnością w pierwszej kolejności należy dążyć do usuwania przeszkód, które stoją na drodze uczącego się. Tylko on sam wie, jakie są jego rzeczywiste trudności i jeśli nie zdobędzie sprawności w ich rozwiązywaniu to nauczy się je ukrywać , co przyczyni się do wtórnych zaburzeń emocjonalno – motywacyjnych.
Ogromnie ważną rolę odgrywa współpraca, gdyż jest to proces dla całego zespołu – tego nauczycielskiego, jak i niepedagogicznego, bo gwarantuje skuteczność zmian.
Sprzyjające otoczenie daje dzieciom możliwość zarówno duchowego, jak i umysłowego
rozwoju. Pomocą nie są tylko same zadania powierzane wychowankom, ale społeczne przeżycia, które towarzyszą wykonywaniu tych zadań.

Przykłady pracy podczas realizacji koncepcji pedagogiki planu datońskiego, której podstawą jest wizualizacja. Dzięki niej dzieci zdobywają umiejętność ich identyfikowania oraz odczytują normy.
• poprzez wizualizację planu dnia dzieci uczą się planowania swojej pracy oraz czują się odpowiedzialne za wykonanie zadania
• po przyjściu do przedszkola codziennie zaznaczają swoją obecność.
• na tablicy zadań znajdują się zadania do wykonania w danym tygodniu. Dzieci mają pełną dowolność w wyborze kolejności oraz terminu ich wykonania.
• dzieci mają wyznaczone dyżury i obowiązki, które rozwijają w nich poczucie odpowiedzialności
• każdy przedszkolak może zostać pomocną dłonią nauczyciela, tzw. prawą, lewą ręką
• co tydzień losowo tworzymy nowe pary, dzięki czemu dzieci uczą się współpracy z każdym spośród rówieśników
• stosuję różnorodne zadania zespołowe, staram się wdrażać dzieci do współpracy. Umiejętność tę wykorzystujemy także w trakcie zabaw
• sygnalizator ułatwia organizację czasu i rodzaju pracy dzieci. Podczas pracy indywidualnej nikt nie rozmawia (kolor czerwony), podczas pracy grupowej można cicho rozmawiać, poradzić się kolegi (kolor żółty), gdy jest kolor zielony dziecko może poprosić o pomoc nauczyciela
• czasomierz jest pomocnym narzędziem do organizacji czasu pracy przedszkolaka. Dzieci same kontrolują, nie trzeba im powtarzać ile czasu jeszcze zostało. Raz w tygodniu wybierane jest dziecko odpowiedzialne za kontrolowanie czasu.

Instrukcja czynnościowa to narzędzie, które krok po kroku przeprowadza dziecko przez proces wykonania zadania. Jest przyjaznym dla dziecka przewodnikiem prowadzącym przez kolejne etapy wykonywania pewnych działań. Przedstawia materiały potrzebne do wykonania zadania i kolejne etapy powstawania pracy, a także efekt końcowy.
Ostatecznym celem jest samodzielna nauka, zdobycie informacji, poszerzenia kompetencji.
Dziecko odpowiedzialnie realizuje zaplanowane zadania, jest niezależne i samodzielne.
Instrukcje czynnościowe nie tylko rozwijają samodzielność, ale też ułatwiają pracę dzieciom i nauczycielom.
Rodzice z pewnością pozytywnie oceniają efekty wdrożenia koncepcji pedagogiki daltońskiej, zauważą korzyści z tego płynące, gdyż dzieci zdobyte umiejętności przenoszą na grunt domowy, co skłania rodziców do podjęcia większej współpracy z nauczycielami. Rodzice zaś nabywają umiejętność obdarzania dzieci zaufaniem, pozwalają na większą niezależność, nie wyręczają ich.

Plan daltoński jest prostym sposobem na funkcjonowanie przedszkola jako całości, jako zorganizowanej społeczności. Podkreśla znaczenie samodzielnego uczenia się dzieci we współpracy, a w szczególności umożliwia im:
• swobodę wykonywania działań
• naukę odpowiedzialności za siebie i innych
• zapewnienie realizacji we własnym tempie i czasie
• możliwość włączenia się w różnego rodzaju aktywności jednocześnie
• naukę refleksji nad własnymi działaniami
• naukę umiejętności oceniania swojej pracy i współpracy z innymi

Korzyści z wdrożenia pedagogiki daltońskiej, z realizacji założonych celów w grupie są widoczne:
• dzieci samodzielnie rozwiązują problemy, w przypadku nierozwiązania potrafią szukać pomocy np. u kolegów, osoby dorosłej (nauczyciela)
• dzięki samodzielnej pracy odkrywają swoje możliwości i pragnienia
• wyrabiają w sobie umiejętność planowania czasu oraz poczucie odpowiedzialności, dokładności i systematyczności
• potrafią pracować z instrukcją
• wiedzą, że nie z każdym muszą się przyjaźnić, ale powinni umieć z każdym współpracować
• współdziałając w zespole dziecko czuje się zobowiązane do wykonania powierzonych mu zadań (w ciągu tygodnia wyznaczane są zadania, które dziecko wykonuje wg własnego planu, zgodnie z tablicą zadań)
• integracja zachodzi w obrębie całej grupy – nie tylko wśród najbliższych kolegów (podczas pracy w parach, zespołach, pracują „każdy z każdym”, uczą się empatii, koleżeństwa, umiejętnej współpracy), rozwijają umiejętność nawiązywania kontaktów z innymi