Program terapeutyczny dla dziecka z ADHD w wieku przedszkolnym

PROGRAM TERAPEUTYCZNY
DLA
DZIECKA Z ADHD
W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Opracowała: Danuta Włodarczyk

1. Diagnoza potrzeb w zakresie pracy terapeutycznej z dzieckiem z ADHD

Próbując poznać potrzeby dziecka nadpobudliwego i zaplanować pracę z nim, należy najpierw poznać pełen obraz objawów zespołu oraz zastanowić się, które zachowania dziecka są spowodowane nadpobudliwością, a które nieposłuszeństwem czy niechęcią. Pamiętać należy także, że przede wszystkim pracujemy nad najbardziej zaburzonymi sferami funkcjonowania.
W przypadku Krzysia zaobserwowano objawy impulsywności, nadruchliwości i braku koncentracji uwagi.
Impulsywność przejawia się tym, że Krzyś:
• często wyrywa się do odpowiedzi nie czekając na swoją kolej,
• wypowiada się nie na temat,
• podejmuje zadania nie słuchając treści poleceń,
• zadania wykonuje szybko, jakby odruchowo,
• jego reakcje emocjonalne wydają się nieadekwatne do działających bodźców: płakał przez rok, obraża się, złości, popada w konflikty z kolegami, popycha ich,
• przerywa lub przeszkadza innym dzieciom w zabawie.
Nadruchliwość polega na tym, że:
• wstaje z miejsca w sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia,
• męczy się w sytuacjach wysiłku umysłowego,
• jest zwykle w ruchu, preferuje zabawy ruchowe.
Zaburzenia koncentracji uwagi zauważyć można na podstawie tego, że:
• ma problemy z zapamiętaniem kolejności poleceń,
• wydaje się, że nie słucha co się do niego mówi,
• nie wypełnia poleceń skierowanych do grupy,
• wymaga poleceń skierowanych bezpośrednio do niego,
• często stwierdza, że jest zmęczony i porzuca zadania,
• zapomina o prostych czynnościach,
• przerzuca uwagę z obiektu na obiekt,
• ma problemy z liczeniem i klasyfikowaniem,
• ma problemy z rozróżnianiem dźwięków i analizą słuchową,
• ma kłopoty z analizą i syntezą wzrokową,
• w zabawach grupowych uczestniczy wyłącznie w roli lidera.
W konsekwencji opisanych zaburzeń Krzyś ma problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem kontaktów z rówieśnikami, obniżoną samoocenę, obniżone poczucie bezpieczeństwa, napady niekontrolowanej złości w stosunku do rówieśników i dorosłych, może mieć poczucie wyobcowania i niezrozumienia, przeżywa bezsilność, brak efektywności swojego działania i frustrację. Osiąga słabe wyniki uczenia się. Problemy przekładają się na życie rodzinne, gdzie nierozumiany staje się zarzewiem konfliktów.

Analiza obserwowanych u dziecka objawów wskazuje na to, że praca terapeutyczna powinna skoncentrować się przede wszystkim wokół:
• zmniejszania odczuwanego napięcia i radzenia sobie z negatywnymi emocjami,
• polepszania samooceny,
• rozwijania umiejętności współdziałania i odbierania sygnałów społecznych,
• ukierunkowania nadruchliwości,
• poprawy koncentracji uwagi,
• poprawy spostrzegawczości.

Praca terapeutyczna powinna być prowadzona kompleksowo, równolegle kilkoma torami i obejmować:
• pracę z dzieckiem –indywidualną i grupową w formie:
- zajęć wyrównawczych z nauczycielem mających na celu uzupełnianie braków programowych, czyli pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
- zajęć terapeutycznych z terapeutą lub socjoterapeutą
- działań wychowawcy podczas pracy z całą grupą
• pracę z rodzicami w formie psychoedukacji pod kątem znajomości problemu i postępowania z dzieckiem, wymiany informacji,
• pomoc lekarską, a w razie konieczności leczenie farmakologiczne.

Praca z rodzicami polegać będzie na ich edukacji, współpracy w zakresie wymiany informacji oraz treningu umiejętności rodzicielskich by mogli poznać problem dogłębnie i zmienić spojrzenie na swoje dziecko. Praca rodziców z dzieckiem musi oprzeć się na systemie wzmacniania pozytywnego, stworzeniu mu zewnętrznej struktury: spójnych reguł, dokładnego planowania tego co ma robić. Rodzice powinni przestrzegać uregulowanego trybu życia codziennego: stałych godzin snu, posiłków, zabawy, stopniowo i systematycznie wdrażać dziecko do obowiązków domowych pilnując ukończenia każdej rozpoczętej czynności, ograniczyć różnorodność form zajęć w danym dniu, nie karać zbyt gwałtownie-należy opisać to co dziecko zrobiło i nazwać to krótko, nie hamować nadruchliwości dziecka ale ją ukierunkować poprzez zorganizowane zajęcia sportowe lub pobyt na podwórku, ujednolicić całość oddziaływań wychowawczych przez wszystkich członków rodziny, włączając również mieszkającego osobno ojca, okazując dziecku dużo spokoju, cierpliwości i życzliwości, zrozumienia i konsekwencji .

Nauczyciel pracujący w grupie z dzieckiem powinien zapanować nad swoim stosunkiem do niego i traktować go tak samo jak inne dzieci. Najważniejszą sprawą jest opracowanie regulaminu, który powinien wisieć w widocznym miejscu w sali. Dziecko musi znać zasady postępowania obowiązujące w grupie. Ułatwi to nauczycielowi konsekwentną kontrolę dyscypliny i natychmiastową reakcję na niewłaściwe zachowanie. W systemie kar nie należy wprowadzać ograniczeń w zabawie i ćwiczeniach fizycznych, a uwagi krytyczne stosować tylko po bardzo poważnych przewinieniach, aby nie obarczać dziecka nadmiarem informacji. Dobrym rozwiązaniem jest sadzanie dziecka blisko nauczyciela i spokojnego, zdyscyplinowanego, zorganizowanego kolegi, chętnego do pomocy. Podczas zajęć stosować pracę w parach lub małych grupach łącząc dzieci o różnych umiejętnościach, także społecznych, aby samodzielnie mogły korygować negatywne zachowania rówieśników. Nauczyciel powinien stwarzać dziecku nadpobudliwemu możliwość rozładowania emocji poprzez wyznaczanie dodatkowych obowiązków np. ścieranie stolików, ustawianie krzesełek, przynoszenie drobnych pomocy do zajęć. Bardzo istotna jest stała kontrola pracy dziecka nie tylko w przedszkolu, ale także w domu, w ramach współpracy z rodzicami. Działanie to może otworzyć dziecku drogę do odniesienia sukcesu, który jest niezbędnym elementem pracy z dziećmi z zespołem nadpobudliwości, takimi jak Krzyś.

Nauczyciel roztacza również nad dzieckiem opiekę i pomoc psychologiczno-pedagogiczną w toku codziennych zajęć. Pomoc ta ma na celu wyrównywanie braków wynikłych ze sposobu funkcjonowania chłopca i polega na wspieraniu go w jego czynnościach samoobsługowych i edukacyjnych.

2. Cele i założenia programu terapeutycznego

Celem ogólnym terapii chłopca jest zminimalizowanie objawów nadpobudliwości, poprzez zwiększenie zdolności dziecka do wewnętrznej kontroli i hamowania oraz zapobieganie późniejszym powikłaniom.

Opracowując założenia do pracy z dzieckiem nadpobudliwym szczególną uwagę zwraca się na:
• wzmacnianie procesów autokontroli zachowań, sprawności i koordynacji ciała,
• wyrabianie takich cech osobowości, które warunkować będą dalsze samodzielne funkcjonowanie w przedszkolu i szkole,
• unikanie eskalacji zaburzenia w skali jednostki i społecznej,
• stwarzanie możliwości odreagowania napięć- eliminowanie zachowań agresywnych, destrukcyjnych, niewłaściwego zwracania uwagi,
• dostarczanie pozytywnych doświadczeń emocjonalnych i społecznych w postaci miłości, ciepła, akceptacji,
• uczenie budowania trwałych, prawidłowych związków emocjonalnych,
• stymulowanie rozwoju społecznego, intelektualnego i fizycznego,
• przekazywanie rodzicom i nauczycielom wiedzy o dziecku, jego oczekiwaniach, potrzebach, możliwościach,
• pomoc rodzinie i placówce przedszkolnej w rozwiązywaniu problemów dotyczących funkcjonowania dziecka.

Uczestnictwo w terapii ma dać dziecku możliwość:
• przeżycia sytuacji wzmacniających poczucie własnej wartości i poprawiających samoocenę: ja też coś wiem, coś potrafię zrobić, zmienić,
• przeżycia sytuacji skłaniających je do skupienia uwagi, pohamowania spontanicznych reakcji,
• nauczenia się różnych sposobów kontroli własnego ciała i umysłu,
• rozpoznawania treści przeżywanych emocji,
• przeżycia i nauczenia się kontrolowanych sposobów odreagowania napięcia emocjonalnego i fizycznego,
• nauczenia się samoakceptacji .
Aby osiągnięcie postawionych założeń było możliwe podczas terapii należy systematycznie realizować następujące cele:

Cele edukacyjne:
• kształtowanie odpowiedniej postawy społeczno-etycznej, umiejętności interpersonalnych w zakresie komunikowania się z ludźmi dorosłymi i rówieśnikami,
• kształtowanie umiejętności współżycia i współdziałania w grupie,
• kształtowanie umiejętności umożliwiających zdobywanie wiedzy, takich jak: liczenie, pisanie, rozumienie tekstu czytanego, obserwowanie celowe,
• nauka celowego działania,

Cele terapeutyczne:
• zapobieganie wadliwej adaptacji dziecka do warunków życia i wymagań otoczenia poprzez uczenie się pozytywnego patrzenia na siebie i środowisko,
• kształcenie klimatu bezpieczeństwa i zaufania do otaczających osób,
• dostrzeganie i realizacja potrzeb własnych i drugiego człowieka.

Cele korekcyjne:
• zmniejszenie napięć i niepokojów związanych z sytuacją dziecka w grupie,
• usprawnianie analizatora słuchowego, wzrokowego,
• doskonalenie koordynacji wzrokowo-słuchowo- ruchowej,
• rozwijanie sprawności manualnej,
• wydłużanie czasu skupienia uwagi,
• usprawnianie percepcji i pamięci,
• właściwe ukierunkowanie potrzeby ruchu.

Cele wychowawcze:
• wyrabianie umiejętności efektywnego komunikowania się, dostrzegania i rozpoznawania emocji własnych i innych ludzi,
• budowanie poczucia własnej wartości, akceptowania swoich ograniczeń,
• kształcenie mechanizmów otwartości i szczerości, umiejętności współdziałania i współpracy, zdolności nawiązywania i utrzymywania przyjaźni
• wyrabianie nawyków i uczenie norm społecznych, kierowania swoimi zachowaniami i podejmowania odpowiedzialności za swoje postępowanie,
• wdrażanie do pełnienia określonych ról społecznych .

3. Planowanie pracy terapeutycznej

Podstawę planowania pracy terapeutycznej stanowią cele i założenia, które wyznaczają zadania do realizacji w obszarze każdej ze sfer rozwoju dziecka poczynając od funkcji najbardziej zaburzonych, co można zobrazować następująco:

ZAKRES DZIAŁAŃ TERAPEUTYCZNYCH

Motoryka duża i mała

Motoryka mała:
• zabawy manipulacyjne klockami: nawlekanie, mieszczenie, dopasowywanie ,lepienie z mas plastycznych,
• mieszanie i przesypywanie materiałów sypkich,
• kontakt z materiałami o rożnej konsystencji i skrajnych wrażeniach dotykowych: gładki- szorstki, ciepły-zimny, rzadki- gęsty,
• prawidłowe posługiwanie się kredkami i pędzlem,
• wydzieranie,
• posługiwanie się nożyczkami,
• zbieranie drobnych przedmiotów, segregowanie ich wg wielkości i wrzucanie do pojemników,
• ugniatanie piłeczki gumowej i piłeczki z gumowymi kolcami,
• rwanie i ugniatanie papieru,
• zabawy z wodą,
• uderzanie w klawisze pianina,
• zabawy paluszkowe

Motoryka duża:
• Sprawne wchodzenie i schodzenie po schodach,
• wspinanie się,
• ćwiczenia równoważne na ławeczce,
• rzucanie do celu i chwytanie,
• podskoki obunóż i na jednej nodze, stanie na jednej nodze,
• czworakowanie, pełzanie i ślizganie się,
• chodzenie na palcach, piętach,
• skakanie na skakance,
• doświadczanie i kontrolowanie swojego ciała w ćwiczeniach met. W. Sherbourne i podczas relaksacji met. Jakobsona i Schulza,
• właściwe ukierunkowanie potrzeby ruchu

Funkcje poznawcze:

Percepcja wzrokowa:
• wyszukiwanie takich samych obrazków, wyszukiwanie przedmiotów nazwanych przez nauczyciela,
• układanie wg wzoru,
• wyszukiwanie rożnic i podobieństw,
• odwzorowywanie kształtów,
• rozróżnianie i nazywanie kolorów,
• ćwiczenia doskonalące pamięć wzrokową

Percepcja słuchowa:
• reagowanie na sygnał dźwiękowy,
• wskazywanie kierunku pochodzenia dźwięku,
• rozpoznawanie dźwięków znanych z otoczenia,
• powtarzanie rytmów podanych przez n-la,
• śpiewanie piosenek,
• różnicowanie ilości i kolejności dźwięków,
• zabawy dźwiękonaśladowcze.

Koncentracja uwagi:
• wdrażanie dziecka do większej koncentracji podczas zajęć z całą grupą, zajęć indywidualnych i czynności podejmowanych z własnej inicjatywy,
• doprowadzanie rozpoczętych prac do końca,
• aktywne muzykowanie z użyciem instrumentów perkusyjnych met. Batii Strauss,
• ćwiczenia Dennisona: sowa, leniwe ósemki, ruchy naprzemienne, układanie puzzli,
• wyszukiwanie podobieństw w obrazkach,
• wypełnianie konturów, malowanie dłońmi na dużym arkuszu, kolorowanie obrazka wg kodu,
• budowanie z klocków, przekładanie klocków z pojemnika do pojemnika, zbieranie z podłogi po zabawie,
• segregowanie drobnych przedmiotów: fasola do fasoli, pestki do pestek,
• zabawy ze zmianą miejsc osób i rzeczy,
• biblioterapia- teatr echa,
• zagadki opisowe i rymowanki,
• Metoda Dobrego Startu

Myślenie:
• używanie przedmiotów zgodnie z przeznaczeniem,
• wykonywanie poleceń nauczyciela,
• rozwiązywanie zagadek,
• opisywanie obrazków i opowiadanie historyjek obrazkowych, opowiadanie twórcze typu,,co by było gdyby”,
• rozumienie i nazywanie stosunków przestrzennych, przeliczanie i liczenie, układanki-rozsypanki,

Pamięć :
• zabawy i ćwiczenia pamięci wzrokowej np. co się zmieniło, ćwiczenia matematyczne: ile?,
• zapamiętywanie rymowanek i wierszy,
• powtarzanie szeregów 3-4 czynności w zabawie lub piosence i w sposób zadaniowy,
• opowiadanie bajek.

Kontakty społeczne:
• Zabawy integrujące, zabawy na powitanie, tematyczne, zabawy z powierzaniem ról,
• scenki sytuacyjne z tworzeniem dialogów,
• zabawy pa cynkowe, teatrzyki,
• kodeks zachowań w grupie, medale –buźki nagradzające lub upominające,
• tablica freinetowska do nagradzania znaczkami,
• stosowanie konsekwencji zamiast karania,
• unikanie oceniania typu,,jesteś niegrzeczny”- ocenianie sytuacji, unikanie negacji typu: nie rob tak- zastępowanie wskazaniem jak ma być,
• uczenie form zwrotów grzecznościowych: proszę, przepraszam, dziękuję w sytuacjach zadaniowych, poprzez wierszyk i piosenkę,
• okazywanie dziecku uczuć pozytywnych: życzliwości, serdeczności, udzielanie pomocy gdy jej potrzebuje i wywoływanie takich uczuć u dziecka poprzez pochwalenie jego działania i wskazanie dobrych stron,
• określanie i malowanie swojego nastroju w różnych sytuacjach,
• ćwiczenia met. W. Sherbourne i dziecięce masażyki w parach,
• praca w parach i zespołach,
• wzajemna pomoc,
• pełnienie roli dyżurnego,
• szanowanie zabawek i używanie ich zgodnie z przeznaczeniem.

Uczucia i emocje:
• Biblioterapia-słuchanie i opowiadanie bajek i opowiadań z morałem,
• scenki sytuacyjne -ocenianie bohaterów,
• ocenianie zachowania rówieśników i własnego,
• rozróżnianie dobra i zła w życiu codziennym,
• opowiadanie o najbliższych osobach- dostrzeganie ich roli i przejawianie silnej więzi uczuciowej,
• kształcenie zdolności współczucia, empatii i gotowości pomocy,
• scenki sytuacyjne uwrażliwiające na piękno, nieład, brud,
• nauka piosenek o zdrowiu i czystości,
• pobudzanie zainteresowań dziecka w różnorodnych dziedzinach- umożliwianie mu osiąganie satysfakcjonujących efektów działań i zadowolenia,
• pokonywanie przeszkód przy pomocy dorosłego i samodzielnie
• relaksacja, ćwiczenia oddechowe

Nawyki i usamodzielnienie:
• Samodzielne, estetyczne spożywanie posiłków – wskazywanie właściwego zachowania i nagradzanie,
• stosowanie zasady konsekwencji : rozlałeś- powycieraj,
• prawidłowe trzymanie sztućców,
• samodzielne mycie rąk z przestrzeganiem etapów,
• samodzielne załatwianie potrzeb fizjologicznych,
• odkładanie zabawek na wyznaczone miejsca,
• samodzielne rozbieranie i ubieranie się z zachowaniem kolejności nakładania ubrań- wspieranie aktywizujące dziecko,
• zabawy z planszami aktywnymi,