Wczesna nauka czytania wg prof. Jagody Cieszyńskiej

Symultaniczno-sekwencyjna metoda nauki czytania
(Wczesna nauka czytania wg prof. Jagody Cieszyńskiej)

Pracując od kilku lat w przedszkolu miałyśmy okazję poznać wiele metod nauki czytania. Korzystając z przewodników metodycznych polecanych przez popularne wydawnictwa, najczęściej spotykaną w nich metodą nauki czytania, jest metoda analityczno- syntetyczna. Na podstawie obserwacji, wynikającej z pracy niniejszą metodą, stwierdziłyśmy że u większości dzieci nie przynosi ona zamierzonych efektów. Dzieci po roku przygotowania, owszem zaczynają czytać, ale jest to raczej forma głoskowania wyrazów, aniżeli płynne czytanie. Odczytując wyraz, dziecko skupia się na jego analizie, zamiast syntezie, efekt jest taki, że nie rozumie czytanej treści, co powoduje brak satysfakcji, rodzi frustrację i niechęć do czytania. Zauważalne jest to zwłaszcza u dzieci z zaburzeniami lateralizacji, zaniedbanymi środowiskowo, czy dzieci z grupy ryzyka dysleksji.
Zastanawiając się jak pomóc sześciolatkom z problemami w nauce czytania zainteresowałyśmy się metodą symultaniczno-sekwencyjną, znaną teoretycznie jeszcze z czasów studiów. Postanowiłyśmy przyjrzeć się jej bliżej, od strony praktycznej. Na początek trochę o metodzie.
Symultaniczno – sekwencyjna metoda nauki czytania, jest oparta na nauce czytania sylabami. Poszukując informacji nt. praktycznego zastosowania tej metody natrafiłyśmy na metodę Wczesnego Czytania prof. Jagody Cieszyńskiej. Autorka jest psychologiem, logopedą, terapeutką dzieci niesłyszących, autystycznych, dyslektycznych. Jest kierownikiem Pracowni Logopedycznej w Katedrze Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej IFP Akademii Pedagogicznej w Krakowie oraz autorką znanej i lubianej przez dzieci serii książeczek do nauki czytania „Kocham czytać”, opartej na założeniach metody symultaniczno-sekwencyjnej.
Seria książeczek: Kocham czytać”, przeznaczona jest do wczesnej nauki czytania, dla dzieci w grupach przedszkolnych, a także dla dzieci z wadami wymowy i niezakończonym rozwojem mowy oraz dla dzieci zagrożonych dysleksją. Okazało się, że jest to zatem to, czego szukałyśmy. Autorka książeczek twierdzi, iż dzięki rozpoczęciu nauki czytania już w wieku przedszkolnym, można wpłynąć na rozwój wszystkich funkcji psychicznych dziecka, od spostrzegania, do myślenia przez analogię, rozumowania przyczynowo-skutkowego oraz funkcjonowania pamięci.
Z książeczek Kocham czytać dzieci uczą się odczytywać sylaby a nigdy pojedyncze spółgłoski, bo przecież nikt nie słyszy głosek w izolacji. Nieuzasadnione byłoby czytanie dźwięków, których w rzeczywistości dziecko nigdy nie odbiera drogą słuchową. Sylaby, które dziecko poznaje podczas zajęć pełnią funkcje wzorca, służącego do odczytywania nowych wyrazów. Dzięki takim ćwiczeniom powstają w umyśle dziecka schematy, rozpoznawane w odczytywanych, w dalszym etapie wyrazach. Dzięki operacjom porównywania dziecko odkrywa takie same wzorce (schematy) w kolejnych wyrazach.
Metoda symultaniczno-sekwencyjna wczesnej nauki czytania oparta jest na najnowszych badaniach neuropsychologicznych i wieloletnich doświadczeniach terapeutycznych i logopedycznych prof. Cieszyńskiej. Wykorzystując wiedzę o sekwencyjnych zdolnościach lewej półkuli mózgowej przy równoczesnym korzystaniu z symultanicznych sposobów przetwarzania bodźców językowych półkuli prawej, jest skutecznym sposobem nabywania umiejętności czytania ze zrozumieniem.
Wszystkie zadania opierające się na pracy półkuli prawej, czyli globalne rozpoznawanie samogłosek, wyrażeń dźwiękonaśladowczych, rzeczowników w mianowniku, mają na celu wzbudzanie motywacji dziecka do nauki czytania oraz przeprowadzane są w taki sposób, aby jak najszybciej przejść do czytania analityczno-sekwencyjnego, lewopółkulowego.
Kolejność wprowadzania poszczególnych głosek oraz stopniowania trudności zadań i pojawiania się paradygmatów sylab są w metodzie prof. Cieszyńskiej dokładnie określone:
Etap I – Od samogłosek prymarnych do sylaby otwartej
Nauka czytania rozpoczyna się od poznania samogłosek ustnych – jest to powrót do prymarnych niemowlęcych artykulacji. Odczytywanie samogłosek angażuje głównie prawą półkulę mózgu, która w sposób symultaniczny, kompleksowy ujmuje obraz graficzny litery. Dzięki wykorzystaniu wizualizacji, w umyśle dziecka integruje się obraz, ruch i dźwięk związany z artykulacją danej samogłoski, np. uniesienie rak do góry, naśladujące obraz litery Y i wydanie dźwięku. Integracja ruchu i dźwięku jest łatwa do zapamiętania gdyż opiera się na schematach wzrokowo-słuchowych kształtowanych już w wieku niemowlęcym.
Jeśli dziecko opanowało już znajomość samogłosek wprowadzamy sylaby otwarte, świetnie sprawdzają się tu wyrazy dźwiękonaśladowcze ( MU, BE, UHU, KU KU, itp.). Autorka metody zwraca uwagę, że onomatopeje świetnie sprawdzają się jako przygotowanie do późniejszego etapu czytania wyrazów. Na tym etapie stopniowo wprowadzamy nowe spółgłoski (zawsze w sylabach, nigdy w izolacji).
Etap II – Od sylaby otwartej do pierwszych wyrazów
W tym etapie poszerzamy zakres sylab otwartych, wykorzystując nowe spółgłoski, korzystamy także z zestawów samogłoska + sylaba otwarta (np. ANA, ENE). Posługujemy się znanymi już dziecku wyrazami globalnymi oraz wprowadzamy nowe – zbudowane z nowo poznanych sylab.
Etap III – Czytanie sylab zamkniętych
W trzeciej fazie pracujemy na sylabach otwartych i zamkniętych z poznanymi dotychczas spółgłoskami czyli: p, m, b, l, t, d, f, w, s, z, k, g, j, n. Nowością na tym etapie są sylaby zamknięte np. LOL, NYK, MUK, itp. Świetnym treningiem jest nauka czytania na pseudowyrazach np. ASOS, KITUME, które maja charakter abstrakcyjny i uniemożliwiają dziecku zgadywanie.
Etap IV – Czytanie nowych sylab otwartych i zamkniętych
Na tym etapie dziecko zapoznaje się z dwuznakami oraz spółgłoską Ł. Oczywiście nadal będą one realizowane w sylabach zamkniętych lub otwartych. Zwiększamy również ilość wyrazów czytanych globalnie oraz tekstów.
Etap V – Samodzielne czytanie tekstów
Ostatni etap to głównie samodzielne czytanie tekstów, jednak nie oznacza to, że przestajemy pracować na materiale sylabowym. Nadal ćwiczymy czytanie sylab otwartych i zamkniętych, tym razem wprowadzając spółgłoski miękkie oraz samogłoski nosowe.
Ćwiczenia na każdym z pięciu etapów czytania realizowane są wg reguły: powtarzanie – rozumienie – nazywanie:
POWTARZANIE – nauczyciel odczytuje głoski (sylaby), a dziecko je powtarza. Dla ułatwienia zapamiętywania należy zwrócić uwagę dziecka na układ ust podczas wymawiania poszczególnych samogłosek. Należy również pamiętać o wizualizacji (np. Y – uniesione ręce, I – palec na nosie obrazujący kropkę nad i).
ROZUMIENIE (RÓŻNICOWANIE) – dorosły wskazuje samogłoskę (sylabę) a dziecko ją odczytuje lub odwrotnie – dorosły wymawia samogłoskę (sylabę), a dziecko ja wskazuje. Jeśli uczący ma trudności z rozpoznaniem litery, można podpowiedzieć mu, wykorzystując wizualizację lub eksponując układ ust.
NAZYWANIE (CZYTANIE) – na tym etapie realizujemy zamianę rolami, raz dziecko uczy dorosłego, a raz dorosły dziecko, np. dziecko odczytuje samogłoski lub nazywa przedstawione na ilustracjach sytuacje, natomiast terapeuta wskazuje odpowiednią literę. Zamiana ról powoduje, że maluch chętnie powtarza głoski, aby uczyć dorosłego, przy okazji w sposób zabawowy utrwala swoja wiedzę.
NAJWAŻNIEJSZE ZASADY PRACY METODĄ SYMULTANICZNO-SEKWENCYJNĄ (zaczerpnięte z serwisu internetowego: Sylaba.info):
- Zajęcia zawsze rozpoczynamy od ćwiczeń łatwych, z których wykonaniem dziecko nie będzie miało trudności
- Dziecko rozpoczyna kolejny etap czytania pod warunkiem opanowania poprzedniego
- Należy pamiętać o przechodzeniu od prawopółkulowego czytania (globalnego, symultanicznego – samogłoski, onomatopeje, całe wyrazy) do lewopółkulowego (sekwencje-sylaby). Dążymy do tego aby dziecko sprawnie wykonywało ćwiczenia odczytywania sylab i układania z nich wyrazów
- Ważne jest aby przeplatać zadania z zeszytów ćwiczeniami ogólnorozwojowymi, zwłaszcza ćwiczeniami pamięci sekwencyjnej i symultanicznej, ćwiczeniami analizy i syntezy wzrokowej oraz ćwiczeniami układania szeregów i sekwencji tematycznych i atematycznych
- Poszczególne głoski wprowadzane są w sylabach, a nie w izolacji – nie uczymy głoskowania
- Pracujemy wg trzech zasad: 1. Powtarzanie, 2. Rozumienie (rozpoznawanie), 3. Nazywanie (odczytywanie)
- Podczas układania, czytania, zawsze zachowujemy kierunek od strony lewej do prawej, zgodnie z obowiązującą zasadą podczas czytania i pisania w języku polskim
- Stosujemy technikę odwracania ról: najpierw my uczymy dziecko, potem dziecko uczy nas
- Pamiętamy aby zwracać się do dziecka prostym językiem oraz sprawdzać czy rozumie polecenie
- Ten sam materiał powtarzamy wielokrotnie, aż do dobrego opanowania
- W celu urozmaicenia zajęć można zapisywać sylaby np. na różnokolorowych karteczkach, na piasku, kredą na rozłożonej na stole ceratce, na folii na szkle. Ponieważ czynność odczytywania sylab jest na początku trudna, warto używać pacynki lub zwierzątka, które grając role dziecka, pokazują wypowiadane przez dorosłego głoski, a także je odczytują. Wówczas możliwe jest poprawianie błędów, które zostały popełnione przez kukiełkę a nie przez dziecko
- Dla emocjonalnego wzmocnienia nauki czytania wprowadza się też całościowe rozpoznawanie wyrazów, które później zastępowane jest przez czytanie sylabami

Ogromną zaletą stosowania tej metody jest to, że nie wymaga ona skomplikowanych czy drogich pomocy dydaktycznych, aby móc ją stosować. Samemu można stworzyć takie pomoce bez dużych nakładów finansowych, za to z dużą dawką pomysłowości i fantazji, a tego akurat nauczycielom przedszkola nie brakuje. Wprowadzając elementy tej metody stwierdziłyśmy, że jest ona przede wszystkim przyjazna dziecku, nie wywołuje stresu, kiedy czegoś nie umie odczytać, bo oparta jest na zabawie.
Obecnie pracujemy w grupie dzieci czteroletnich. Już na tym etapie wprowadzamy elementy metody prof. J. Cieszyńskiej, dostosowując ją do własnych potrzeb. Nasze dzieci poznały już wszystkie samogłoski. Choć nowa podstawa programowa zakłada, że dziecko kończące przedszkole „nie musi umieć” czytać, a jedynie interesuje się czytaniem, my z zaangażowaniem zapoznajemy dzieci z książeczkami serii: „Kocham czytać”, wierząc, że w ten sposób ułatwimy im „dobry start” w szkole, wspierając zwłaszcza dzieci z grupy ryzyka dysleksji.
Sylwia Maciejewska
Urszula Niewiarkiewicz – Głąb
Nauczycielki wychowania przedszkolnego PPI nr 51 w Opolu

Bibliografia:
1. Cieszyńska J.: tezy wykładu wygłoszonego 28.XI.2008 r. na konferencji w Krakowie.
2. Cieszyńska J.: „Kocham uczyć czytać. Poradnik dla rodziców i nauczycieli”, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2008
3. Cieszyńska J.: „Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji”, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001
4. serwis internetowy: www.sylaba.info.pl (z dn. 30. XI. 2008 r.)