Opis i analiza rozpoznania i rozwiązania problemu wychowawczego - uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym

Opis i analiza rozpoznania i rozwiązania problemu wychowawczego – uczeń
zagrożony niedostosowaniem społecznym

Alina Szkopiak nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej

1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Podejmując pracę w SP ZOZ jako nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej nie przypuszczałam z jak bardzo zaburzonymi dziećmi będę pracować. Oczywiście do tego rodzaju pracy przygotowywałam się przez kilka lat. W związku z tym ukończyłam szereg form dokształcania i doskonalenia zawodowego, począwszy od kursów kwalifikacyjnych z oligofrenopedagogiki, pedagogiki leczniczej, skończywszy na kursach z terapii behawioralnej, tutoringu czy pracy z dzieckiem autystycznym.
W drugim roku mojej pracy w obecnej szkole poznałam Wiktora (imię zostało zmienione). Chłopiec objęty był opieką psychiatryczną na oddziale dziennym psychiatrycznym w związku ze zdiagnozowanymi hiperkinetycznymi zaburzeniami zachowania oraz zaburzeniami emocjonalnymi okresu dzieciństwa. Od początku pobytu na oddziale przejawiał silne zaburzenia dysfunkcyjne: nasiloną agresję słowną i fizyczną wobec rówieśników. Swoją agresję kierował również w stronę dorosłych oraz samego siebie.
Swoje działania rozpoczęłam od przeprowadzenia wywiadu z mamą, przeanalizowania dokumentacji medycznej, dokumentacji z poradni psychologicznych i bezpośredniej obserwacji dziecka. Celem mojej diagnozy było rozeznanie czy chłopiec rokuje realizację obowiązku szkolnego na terenie szkoły oraz na ile możliwa jest poprawa zachowania.
Na podstawie diagnozy psychologicznej stwierdzono u chłopca znacznie obniżoną dojrzałość społeczno -emocjonalną. Wiktor ma niskie kompetencje społeczne oraz małą potrzebę aprobaty społecznej. Dominując nad innymi dziećmi kompensuje sobie małą wiarę we własne możliwości. Jest bezkrytyczny wobec swojego zachowania.
Z diagnozy pedagogicznej natomiast wynika, że u chłopca poziom ogólnego funkcjonowania intelektualnego jest przeciętny oraz nieharmonijny w rozwoju poszczególnych funkcji. Posiada małą wiedzę ogólną. Posługuje się adekwatnym do wieku zasobem słownictwa. Na przeciętnym poziomie mieści się uogólnianie i klasyfikowanie oraz myślenie arytmetyczne. Na podstawie diagnozy stwierdzono również u ucznia wolne tempo i słabą umiejętność czytania.
Z zebranych w toku badania informacji wynikało, iż Wiktor w kontakcie z osobami:
przejawia postawę opozycyjno -buntowniczą oraz skłonność do samowolnych zachowań oraz do narzucania swoich zasad zachowania innym,
popada często w silne pobudzenie, nieadekwatne do bodźca. Przejawia wtedy autoagresję, agresję słowną i fizyczną w stosunku do rówieśników jak i dorosłych,
zachowuje się w sposób przekorny, jest arogancki i wulgarny, nie ma oporów przed stosowaniem niecenzuralnych określeń nawet w stosunku do osób dorosłych,
jest impulsywny, jego reakcje są nieprzewidywalne i gwałtowne, ma trudności z opanowaniem swoich emocji,
narzuca innym swoją wolę,dąży do eskalacji konfliktów w grupie,
z dużym trudem koncentruje się na wykonywanych zadaniach,
nie stosuje elementarnych zasad kultury zachowania (opiera nogi o blat stołu, rzuca stolikami i krzesełkami oraz niebezpiecznymi przedmiotami np. nożyczkami w nauczyciela i kolegów),
wymaga częstej zachęty do pracy, powtarzania poleceń, ukierunkowania uwagi. Przejawia się u niego brak motywacji do pracy i nauki szkolnej oraz niechęć do podejmowania chociażby najmniejszego wysiłku intelektualnego,
ma niską wrażliwość na nagrody i pochwały,
łatwo rozprasza, się co powoduje wolniejsze tempo przyswajania wiedzy,
pomimo umiejętności dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych nie widzi we własnym zachowaniu niczego złego, nie okazuje poczucia winy,
posiada niski poziom wiedzy szkolnej,ma problemy z opanowaniem wielu pojęć i zagadnień przewidzianych w podstawie programowej, dlatego też nie otrzymał promocji do klasy II, w związku z czym ponownie rozpoczął edukację w klasie pierwszej.

2. GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKA

Chęć bliższego przyjrzenia się dziecku skłoniła mnie do szczegółowej analizy dokumentacji ucznia. Okazało się,że dokumentacja jest dość obszerna, gdyż Wiktor pierwszy raz poddany był badaniu w poradni w wieku 4 lat. W moich rękach znalazły się opinie z poradni psychologiczno-pedagogicznej, orzeczenie,opinia psychologa szkolnego, opinia pedagoga szkolnego i wiele innych. Na podstawie tej dokumentacji i wywiadu z mamą pojawił mi się obraz dziecka pokrzywdzonego przez los. Z rozmów z mamą wiadomo,iż dziecko jest obciążone wywiadem okołoporodowym. W trzecim miesiącu życia doznał urazu głowy w wyniku upadku, z tego powodu został odebrany rodzinie biologicznej. Mając 14 miesięcy został adoptowany. Niestety obecni rodzice Wiktora są w trakcie rozwodu. Chłopiec mieszka z mamą, z ojcem utrzymuje kontakt w wyznaczone dni. Rodzice chłopca są w konflikcie. Matka wyraża się o ojcu chłopca negatywnie. Według niej ojciec nie chce uczestniczyć w życiu syna, bardzo mało poświęca mu czasu i nie stanowi dla niego dobrego wzorca do naśladowania. Twierdzi również,że mężczyzna jest wulgarny, agresywny w stosunku do niej i obawia się ,że negatywne zachowania Wiktora są wynikiem złych oddziaływań ojca. Dziecko jest uwikłane w sprawy dorosłych, rozdarte między rodzicami, co negatywnie wpływa na jego sferę emocjonalną. W związku z narastającymi agresywnymi zachowaniami dziecka, które zagrażały bezpieczeństwu uczniów, nauczycieli jak i samemu chłopcu, a także rozbieżnościach w wypowiedziach rodziców na temat opieki i sytuacji domowej chłopca, szkoła wystąpiła do Sądu Rodzinnego i Nieletnich o nadzór kuratorski nad rodziną. Ze względu na jego dalszy rozwój i możliwości objęcia go specjalistyczną opieką Wiktor został skierowany na Oddział Psychiatryczny dla Dzieci i Młodzieży w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym. Mimo objęcia dziecka opieką Poradni Psychiatrycznej, wdrożonego leczenia farmakologicznego Wiktor nie zrobił postępów ani w zachowaniu ani w sferze edukacyjnej co skutkowało drugorocznością. W związku z czym chłopiec został przeniesiony na oddział dzienny psychiatryczny, gdzie rozpoczął ponownie naukę w klasie I.

3. ZNACZENIE PROBLEMU
Mając na uwadze przeżycia Wiktora z bardzo wczesnego dzieciństwa, zaobserwowane obecne trudne zachowania chłopca i konfliktową relację między rodzicami uznałam, że nie jest to sytuacja sprzyjająca wychowawczo. Utrzymywanie takiego stanu rzeczy, bez odpowiedniego wsparcia i pomocy specjalistycznej nie rokuje pozytywnie i wymaga podjęcia natychmiastowych działań pomocowych. Konieczne było doprowadzenie do normalizacji sytuacji rodzinnej, kontynuowanie terapii i leczenia dziecka, oraz ciągła obserwacja dziecka. Ma to być wstępem do stworzenia sytuacji, w której uczeń będzie mógł powrócić do normalnej edukacji w placówce i nadrobić nagromadzone zaległości edukacyjne.

4. PROGNOZA
a)negatywna
Jeśli dziecko i jego rodzice nie skorzystają z pomocy ze strony szkoły i innych instytucji, tj. poradni psychologiczno-pedagogicznej, poradni zdrowia psychicznego, innych instytucji wspierających funkcje wychowawcze rodziny, to problemy związane z całokształtem rozwoju fizycznego, emocjonalnego i psychicznego będą się nasilać. W konsekwencji zaobserwujemy dalszy regres rozwoju społecznego dziecka, nasilenie zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania (agresji), co może się zakończyć umieszczeniem dziecka w specjalistycznej placówce wychowawczej lub nawet w zakładzie leczenia zamkniętego. Odbierze to uczniowi możliwość ukończenia szkoły w normalnym trybie i zdobycia podstawowego wykształcenia. Zniszczy to do reszty zaburzone relacje rodzinne pomiędzy chłopcem a rodzicami.
b)pozytywna:
Przy zastosowaniu środków zaradczych, w postaci wsparcia instytucji pomocowych oraz ścisłej współpracy rodziców, wychowawcy,psychologa,psychiatry, pedagoga i innych specjalistów istnieje duże prawdopodobieństwo zorganizowania Wiktorowi sytuacji sprzyjających wychowawczo, które przyczynią się do jego rozwoju osobistego i społecznego. Dzięki szczegółowym wskazówkom do pracy wychowawczej z synem, przekazanym mamie istnienie szansa na poprawę ich wzajemnych relacji i polepszenia atmosfery panującej w domu. Stworzenie dziecku poczucia bezpieczeństwa i odbudowanie autorytetów rodzicielskich powinno spowodować wygaszenie agresywnych i buntowniczych  zachowań. Wskazywanie Wiktorowi, że jest akceptowany, a jego dobro jest ważne dla wielu ludzi powinno wzbudzić potrzebę nawiązywania kontaktów i zmienić stosunek do podejmowanych działań. Jednoczesne jasne określenie zasad  i reguł panujących w domu oraz rozsądne stawianie granic i konsekwentne egzekwowanie stosowania się do zasad stawianych przez rodziców i nauczycieli, nauczy go, odpowiedniego zachowania się wśród ludzi. Zastosowanie przez nauczycieli pochwał i pozytywnych wzmocnień da szansę na rozbudzenie motywacji ucznia do działania, do nauki i wyrównania braków edukacyjnych.  Stworzenie możliwości do większej liczby kontaktów z rówieśnikami, a docelowo całkowite włączenie ucznia w życie szkoły, spowoduje pełne uspołecznienie i nabycie umiejętności regulowania swoich zachowań w kontaktach z innymi.

5. ZASTOSOWANE ROZWIĄZANIA
Głównym celem podejmowanych działań było doprowadzenie ucznia do przywrócenia do normalnego funkcjonowania w środowisku rodzinnym oraz szkolnym. Wśród zadań naprawczych, przyjętych do realizacji w dłuższym okresie czasu znalazły się:
nawiązanie ścisłej współpracy z rodzicami chłopca, przekazywanie wskazówek do pracy wychowawczej, omawianie sytuacji trudnych i propozycji rozwiązań,
współpraca z innymi nauczycielami i analizowanie trudnych zachowań chłopca, określanie działań nauczycieli mających wygaszać jego nieprawidłowe reakcje i wzmacniać właściwe zachowania,
opracowanie Indywidualnego Programu Edukacyjnego -Terapeutycznego i jego realizacja przez zespół nauczycieli,
nawiązanie ścisłej współpracy z psychologiem i pedagogiem w celu uzyskania wskazówek do postępowania i pracy z dzieckiem,
nawiązanie współpracy z lekarzem psychiatrą opiekującym się Wiktorem –systematyczne przekazywanie informacji o funkcjonowaniu ucznia,
współpraca z kuratorem sądowym rodziny,
nawiązanie pozytywnego kontaktu z dzieckiem,
współpraca z dyrektorem szkoły – przekazywanie informacji o funkcjonowaniu ucznia na zajęciach

6. WDRAŻANIE DZIAŁAŃ
Realizację założonych celów rozpoczęłam od nawiązania bliższej współpracy z rodzicami dziecka. Współpraca ta miała na celu rozwijanie kompetencji wychowawczych. Wspólnie analizowałam na bieżąco sytuacje trudne i proponowałam działania, które mogą być wdrażane w przypadku pojawienia się podobnego stanu w późniejszym czasie. Współpraca była bardzo trudna, gdyż ojciec był bardzo sceptycznie nastawiony do nowych pomysłów i zachodziła obawa o braku konsekwencji wychowawczych. Dodatkowo dla wzmocnienia efektów mojej pracy, po konsultacji  z psychologiem mama wraz z chłopcem uczestniczyła w rodzinnej terapii psychologicznej w celu nabycia praktycznych umiejętności z zakresu wychowania i radzenia sobie z trudnymi zachowaniami. W szkole Wiktor został objęty pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Między innymi:
indywidualną terapią behawioralną
socjoterapią
indywidualną terapią pedagogiczną,
grupową terapią pedagogiczną
indywidualną terapią psychologiczną
grupową terapią psychologiczną
zajęciami dydaktyczno -wychowawczymi
biblioterapią
zajęciami z ceramiki
Niestety mimo wdrażania nowych zasad zachowanie Wiktora nie poprawiało się. Coraz częściej uczeń musiał być wyprowadzany z klasy do izolatki, również coraz częściej zdarzały mu się agresywne zachowania w szczególności do rówieśników. Zachowania te zagrażały bezpieczeństwu dzieci. Po długiej obserwacji chłopca lekarze psychiatrzy podjęli decyzję o umieszczeniu chłopca w SP ZOZ Centrum Leczenia Dzieci i Młodzieży. Na oddziale tym przebywał dwa miesiące. Niestety chłopiec podczas pobytu w placówce nie zrobił żadnych postępów. Od samego początku powrotu pojawiły się silne zaburzenia dysfunkcyjne,:nasilona agresja słowna i fizyczna wobec rówieśników, dorosłych i wobec siebie. Uczeń nie stosował się do obowiązujących norm i zasad w szkole. Regularnie próbował narzucić innym swoją wolę. Nieustannie dążył do eskalacji konfliktów w grupie. Nie reagował na upomnienia i zakazy dorosłych. Chłopiec swoim zachowaniem uniemożliwiał prowadzenie zajęć. Miał trudności z koncentracją uwagi w trakcie wykonywania zadań, wymagał ciągłej zachęty, powtarzania poleceń oraz ukierunkowania uwagi. Łatwe rozpraszanie powodowało wolne przyswajanie wiedzy. Mimo wielokierunkowej pomocy udzielanej Wiktorowi w postaci indywidualnej terapii, socjoterapii, farmakoterapii oraz szczególnego podejścia wychowawczego, skoncentrowanego na pozytywnych wzmocnieniach, okazywaniu dziecku akceptacji i zrozumienia dla jego trudności, funkcjonowanie chłopca nie uległo poprawie. Dlatego też wspólnie z mamą i specjalistami podjęliśmy decyzję o ponownym przebadaniu dziecka w poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Na podstawie psychologicznej diagnozy sfery emocjonalnej stwierdzono u chłopca znacznie obniżoną dojrzałość społeczno -emocjonalną. Wiktor ma niskie kompetencje społeczne oraz małą potrzebę aprobaty społecznej. Chłopiec jest bezkrytyczny wobec swojego zachowania, co więcej nie czuje potrzeby jego zmiany. Diagnoza funkcjonowania umysłowego potwierdziła u chłopca przeciętny poziom ogólnego funkcjonowania intelektualnego, przy nieharmonijności w rozwoju poszczególnych funkcji. Utrzymująca się do tego trudna sytuacja rodzinna, rodzice byli już po rozwodzie a dziecko pozostało pod opieką matki, nie sprzyjała prawidłowemu funkcjonowaniu. Chłopiec był nadal uwikłany w konflikt między rodzicami. Występowała duża rozbieżność między postawami wychowawczymi rodziców- matka była konsekwentna, stanowcza, a ojciec pobłażliwy, mało wymagający, spędzający z dzieckiem wolny czas na grach komputerowych. W związku z tym PPP wydała orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania na terenie szkoły, z możliwością włączania ucznia w życie klasy oraz szkoły.
Od marca Wiktor zaczął kontynuować edukację na zasadach nauczania indywidualnego. Dzięki współpracy z dyrekcją szkoły, mamą i lekarzem prowadzącym udało się zorganizować jego zajęcia indywidualne na terenie szkoły. Włączono również możliwość realizacji nauki z niektórych przedmiotów, które lubił, wspólnie z klasą. Przez cały następny okres klasy I uczeń był wnikliwie obserwowany i poddawany wielowymiarowym oddziaływaniom wychowawczym. Zgodnie z zaleceniami orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, dla ucznia został opracowany Indywidualny Program Edukacyjno -Terapeutyczny. Jako nauczyciel nauczania indywidualnego opracowałam również dla Wiktora Indywidualny Program Nauczania .
Z uwagi na znacznie obniżoną dojrzałość społeczno – emocjonalną, niskie kompetencje społeczne, małą potrzebę aprobaty społecznej, posiadanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego uczeń realizował program zgodny z podstawą programową dla uczniów z normą intelektualną dostosowany do indywidualnych możliwości dziecka.
Indywidualny program dla ucznia zawierał cele ogólne, cele operacyjne zwane szczegółowymi, które określają konkretne osiągnięcia, umiejętności dziecka zawarte w programie –„ Doświadczanie świata” Marzeny Kędry zgodnego z treścią „Podstawy programowej”. Program zawiera także wiadomości, treści, które dziecko opanuje i zdobędzie w wyniku planowanych działań wychowawczo-dydaktycznych. Ukierunkowany jest na wielostronny rozwój dziecka, zgodnie z jego wiekiem i możliwościami rozwojowymi. Jednocześnie program jest tak skonstruowany, że umożliwia dostosowywanie go do możliwości i potrzeb psychofizycznych dziecka. Opracowałam indywidualne metody, techniki i formy pracy zgodnie z zaleceniami poradni. Opierałam się min na:
dyskusji dydaktycznej- która pobudza i rozwija myślenie, kształci umiejętność formułowania myśli i ich wypowiadania;
naśladowaniu rzeczywistości – czyli symulacji przez co doskonaliłam konkretne umiejętności oraz ćwiczyłam umiejętności aż do osiągnięcia pozytywnego efektu (uczenie się na popełnianych błędach);
stosowałam mapy pojęciowe tzn wizualne przedstawienie problemu z wykorzystaniem rysunków, haseł, symboli w celu usystematyzowania świeżo zdobytej wiedzy;
grach planszowych w ten sposób dziecko uczyło sie oczekiwania na swoją kolej;
grach muzyczno – ruchowych – jako sposób zrelaksowania się;
ponadto zastosowałam
Metodę 18 struktur wyrazowych
Metodę Dobrego Startu Marty Bogdanowicz,
Kinezjologii Edukacyjnej Paula Denisona,
Elementy pedagogiki zabawy,
metody aktywizujące
Samodzielnych doświadczeń,
metody ćwiczeń utrwalających,

Uczeń został też objęty prowadzonymi przeze mnie zajęciami specjalistycznymi, w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Na tych zajęciach starałam się przede wszystkim nawiązać pozytywną relację z chłopcem oraz wzmacniałam:
rozwijanie procesów poznawczych,
eliminowanie zachowań niepożądanych, podniesienie poziomu kultury zachowania,
podniesienie kompetencji społecznych: umiejętności radzenia sobie ze stresem i komunikacji,
kształtowanie pozytywnej motywacji do nauki, rozbudzanie zainteresowania nauką,
rozwijanie umiejętności uczenia się,
kształtowanie umiejętności analizowania sytuacji społecznych,
kształtowanie umiejętności kontrolowania złości i zachowań impulsywnych, agresji słownej,
wyrównywałam braki programowe i umiejętności szkolne (czytanie, pisanie, umiejętności matematyczne),
doskonaliłam umiejętność poprawnego wypowiadania się,

7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

Wiktor jest obecnie uczniem klasy drugiej szkoły podstawowej. Naukę szkolną realizuje w grupie klasowej na terenie szkoły. W wyniku prowadzonych działań zaobserwowano częściowe efekty założone w prognozie pozytywnej. Zachowania agresywne zaczęły ulegać stopniowemu wygaszaniu. Zdarzają się jeszcze zachowania oporowe, polegające na odmawianiu przez ucznia wykonaniu polecenia lub wzięcia udziału w proponowanej aktywności. Chłopiec jest akceptowany przez grupę klasową, nawiązał z rówieśnikami pozytywne relacje. W wyniku zastosowanej pracy terapeutycznej wzrósł poziom kompetencji społecznych chłopca: coraz lepiej radzi sobie w relacjach z innymi, ma lepszy wgląd w swoje emocje i uczucia. Niestety nadal nie potrafi nad nimi zapanować ale widzi związek pomiędzy emocjami i zachowaniem. Nie zawsze potrafi zachowywać się odpowiednio w różnych sytuacjach społecznych. Nauczyciele starają się wzmacniać jego mocne strony, rozwijać zdolności i zainteresowania. Wciąż ma trudności w mówieniu o swoich emocjach, ale chętnie i żywo potrafi opowiadać o ciekawych zdarzeniach lub swoich zainteresowaniach.  Poziom koncentracji uwagi uległ wydłużeniu, choć wciąż jeszcze jest zależny od tego, czy temat jest dla niego ciekawy. Umiejętności poznawcze są na dobrym poziomie. Wiktor ma nadal duże zaległości edukacyjne. Chłopiec wciąż pozostaje pod ścisłą opieką lekarską.
Pragnę, aby chłopiec ten ukończył szkołę z oceną pozytywną, ale wiem, że będzie to możliwe tylko z pomocą wszystkich uczących go nauczycieli. Nie wiem, czy kiedyś będę mogła zweryfikować moje metody pracy i postępy w zachowaniu Wiktora, gdyż Mama podjęła decyzję o wyprowadzeniu się z naszej miejscowości i bardzo dalekim wyjeździe. Postanowiła zmienić dziecku środowisko i otoczenie. Mam nadzieję, że te zmiany będą pozytywne i sytuacja Wiktora oraz jego mamy poprawi się, czego im serdecznie życzę.