ABC świadomego rodzica. Zrozumieć dziecko nadpobudliwe. Jak pracować w domu?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) jest zaburzeniem neurorozwojowym. Dokładna przyczyna powstawania zaburzenia nie jest do końca znana.
Badacze dopatrują się jednak wpływu na powstawanie zaburzeń zarówno czynników środowiskowych, jak i biologicznych, genetycznych. Wiemy, że częściej nadpobudliwość dotyka chłopców (Srebrnicki i in., 2010 s. 9).
ADHD jest zaburzeniem często występującym u dzieci, a wskaźniki światowe i polskie szacują częstotliwość jego występowania na poziomie 6-13% populacji (Dudek, 2009 s. 299).

Wyróżnić można trzy postaci zespołu nadpobudliwości:
-z przewagą dominacji deficytu uwagi;
-z przewagą nadruchliwości i impulsywności;
-typ mieszany.

Co może zaniepokoić Rodzica w sferze uwagi dziecka?

-dziecko ma problem ze skupieniem uwagi na zadaniu, szybko się rozprasza, łatwo wybija go z rytmu pracy każdy hałas, szum, przedmiot z otoczenia, jadący za oknem samochód itp.;
-dziecko nie chce wykonywać zadań wymagających skupienia, wysiłku umysłowego, ociąga się, nie doprowadza zadań do końca;
-dziecko ma problemy z zapamiętaniem informacji, zadań domowych, przyswojonego materiału, nie pamięta, co miało zrobić bez częstego przypominania;
-popełnia wile błędów w pisaniu, liczeniu spowodowanych roztargnieniem;
-dziecko często gubi rzeczy lub nie może czegoś znaleźć;
-zaczyna czynność, nie kończąc poprzedniej;
-wymaga wielokrotnych powtórzeń, żeby mogło wykonać coś poprawnie.

Co może wskazywać na nadpobudliwość z przewagą nadruchliwości i impulsywności?

-dziecko ma ogromną potrzebę ruchu, nie potrafi usiedzieć w miejscu, skacze, rusza nogami, stuka palcami, przedmiotami;
-dziecko wykazuje nadmierną aktywność słowną, przerywa innym rozmowę, nie potrafi wyczekać na swoją kolej, jest hałaśliwe, głośne;
-nie potrafi przewidzieć konsekwencji swojego działania, działa bez zastanowienia;
-nie jest lubiane, ponieważ nie potrafi współpracować w grupie, często ulega złym wpływom, reaguje emocjonalnie-nieadekwatnie do bodźca.

Nadpobudliwość, w której występują deficyty uwagi oraz impulsywność, nadruchliwość jest typem mieszanym-najtrudniejszym dla dziecka i jego otoczenia.

Należy pamiętać, że nie każde niewłaściwe zachowanie dziecka jest objawem ADHD. Sami doświadczamy gorszych dni, kiedy nie chce nam się słuchać, iść do pracy, mamy problemy z zapamiętaniem listy zakupów.
Rodzice, jak i nauczyciele muszą nauczyć się odróżniać celowe, niepożądane działania dziecka od zachowań, objawów, na które dziecko nie ma wpływu (szerzej Kołakowski, 2011 s. 5-10).
Diagnoza zespołu nadpobudliwości psychoruchowej wymaga czasu, zawsze musi być oparta na kryteriach diagnostycznych ICD10 lub DSM-IV, wymaga wykluczenia innych zaburzeń somatycznych, rozwojowych i psychiatrycznych, których obraz kliniczny może przypominać ADHD (tamże, s. 13).

Co możemy zrobić jako Rodzice, jeśli niepokoi nas zachowanie dziecka i obserwujemy u niego wiele ze wskazanych wyżej objawów?
Po pierwsze udajemy się do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Tam dziecko zostanie zbadane przez zespół specjalistów. Być może będziemy musieli skorzystać z porady psychiatry dziecięcego.
Nie obawiajmy się konfrontacji i diagnozy. Chcemy przecież pomóc dziecku w lepszym funkcjonowaniu w środowisku szkolnym, domowym, rówieśniczym.
Jeżeli mamy już postawioną diagnozę i wiemy na pewno, że nasze dziecko cierpi z powodu nadpobudliwości psychoruchowej pamiętajmy o kilku zasadach pracy z dzieckiem w domu:
1. Zadbajmy o spokój w domu, poczucie bezpieczeństwa, akceptacji, zapewnijmy dziecko
o swojej miłości;
2. Bądźmy cierpliwi, zachowanie dziecka nie wynika ze złośliwości. Panujmy nad emocjami, nie reagujmy wybuchowo, agresywnie;
3. Zapewnijmy dziecku rytmiczny plan dnia. Dobrze, jeśli dziecko będzie wiedziało, o której godzinie wstaje, spożywa posiłki, pracuje, uczy się, bawi, odpoczywa, a wreszcie śpi;
4. Ograniczmy czas spędzany przez dziecko przed telewizorem, czy komputerem na korzyść zabaw ruchowych na świeżym powietrzu, w kontakcie z naturą;
5. W czasie odrabiania lekcji uporządkujmy miejsce pracy dziecka. Im mniej bodźców wokół, tym lepiej;
6. Wszelkie polecenia kierujmy bezpośrednio do dziecka, wyrażajmy się precyzyjnie, krótko, nie moralizujmy;
7. Informujmy dziecko o tym, czego od niego oczekujmy, uprzedzajmy o konsekwencjach niewłaściwego zachowania, nagrodach;
8. Zadania dziecka dzielmy na mniejsze, krótsze, w razie potrzeby wspierajmy, dyskretnie pomagajmy;
9. Zauważajmy mocne strony dziecka, nagradzajmy słownie sukcesy (Wronkowska, 2007 s.77).
10. Wnikliwie obserwujmy dziecko, starajmy się wyprzedzać napady gniewu;
11. W sytuacji bardzo dużego nasilenia objawów nadpobudliwości, gdy zachowanie dziecka zagraża zdrowiu lub życiu jego i innych osób, należy natychmiast skontaktować się z lekarzem, celem rozeznania sytuacji i przypisania właściwych leków ( Dudek, 2009 s. 308).
12. Reakcja na niewłaściwe zachowania dziecka musi być szybka (zaraz po przewinieniu),
skuteczna (czyli doprowadzona do końca), sprawiedliwa (odpowiednia do
przewinienia), słuszna (związana z rzeczywistym przewinieniem), słowna (kary
cielesne to nie metoda), stanowcza (to rodzic decyduje o zasadach w domu) – zgodna
z zasadą TU i TERAZ..(Stelmaszewska, ORE s. 4).
13. Chwalmy za wkład włożony w pracę, nawet drobne postępy;
14. Wszyscy domownicy stosują jednakowe zasady wobec dziecka;

Artur Kołakowski proponuje następujący algorytm przypominania dziecku ustalonej zasady:

-podejdź do dziecka i skoncentruj jego uwagę na sobie;
-przypomnij zasadę;
-poproś dziecko, by powtórzyło zasadę lub Ty powtórz ją jeden raz;
-pochwal dziecko za zastosowanie się do zasady lub wyciągnij konsekwencje za jej złamanie
( Kołakowski, 2011 s. 25).

Tyle w temacie zasad i konsekwencji. A jak nagradzać dziecko?
Nagroda powinna być:
-natychmiastowa – dziecko otrzymują ją natychmiast po wywiązaniu się z umowy;
-niepodważalna – jeżeli jedna strona dotrzymała obietnicy, druga musi zrobić to samo; -niepodzielna – tylko nagrodzony może podzielić się z innymi, bez jego zgody nie można tego uczynić;
-naturalna i na miarę – nagroda powinna być proporcjonalna do wysiłku dziecka, atrakcyjna;
(szerzej Papaj, Nitecka Powiatowa Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Częstochowie).

Należy podkreślić, iż problemy pojawiające się u dzieci z nieleczonym lub nieprawidłowo leczonym ADHD mogą mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie całej rodziny. Zakłócają relacje dziecka z rodzicami i rodzeństwem. Mają także wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole, a później w życiu dorosłym. Utrwalone, niewłaściwe zachowanie może prowadzić do zagrożenia niedostosowaniem społecznym, izolacji. Ma także wpływ na samopoczucie dziecka, jego poczucie własnej wartości, pewność siebie.
Dlatego Rodzicu- korzystaj z pomocy szkoły, specjalistów, poradni. Im szybciej wdrożysz odpowiednie zasady pracy z dzieckiem, tym większe jego szanse na sukces i prawidłowe funkcjonowanie.

Bibliografia

Dudek, M. (2009). Praca z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo w domu. Studia nad Rodziną 13/ 1-2 (24-25), 299-309.
Kołakowski, A. ADHD informacje dla rodziców. Janssen-Cilag Polska Sp. z o. o.
Papaj, A, Nitecka, M. Jak sobie radzić z trudnymi zachowaniami ucznia nadpobudliwego. Powiatowa Poradnia Psycholoiczno pedagogiczna w Częstochowie. http://www.czestochowa.powiat.pl (dostępna na dzień 6 sierpnia 2018r.).
Srebrnicki, T., Wolańczyk, T. (2010). One są wśród nas. Dziecko z ADHD w szkole i przedszkolu. Informacje dla opiekunów i pedagogów. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Stelmaszewska, A. (ORE). Program terapeutyczny dla dziecka z zespołem nadpobudiwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Wronkowska, M. (2007). Formy pomocy i terapii dziecka z ADHD. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 2.