Opis i analiza przypadku - Dziecko niedowidzące

1. Identyfikacja problemu

We wrześniu 2017 roku do prowadzonej przeze mnie grupy integracyjnej dołączyła 5-letnia dziewczynka z orzeczeniem ze względu na znaczy stopień niedowidzenia. Ze wstępnych rozmów z matką wynikało, że dziewczynka dobrze sobie radzi poruszając się bez pomocy osób trzecich. Po kilku dniach intensywnych obserwacji wynikało, że dziewczynka potrzebuje pomocy podczas pokonywania schodów oraz niewielkich przeszkód terenowych. Podczas posiłków dziewczynce trzeba było wskazywać położenie talerza. W trakcie zajęć dydaktycznych problemem było rysowanie w konturach oraz po śladzie, skupienie uwagi, zapamiętywanie treści bajek, wierszy i piosenek oraz opis oglądanych ilustracji i przedmiotów. Także w relacjach społecznych występowały trudności polegające na tym, że dziewczynka unikała kontaktu z rówieśnikami woląc przebywać z osobami dorosłymi.
Mając świadomość konsekwencji, które mogą wynikać z zaniedbań opiekuńczo –wychowawczych postanowiłam uzupełnić swoją wiedzę dotyczącą funkcjonowania dzieci niedowidzących oraz zacieśnić współpracę z mamą dziewczynki w celu wspierania jej w działaniach kompensacyjnych.

2. Geneza i dynamika zjawiska

Pierwszym krokiem, jaki podjęłam było przeprowadzenie szczegółowej obserwacji i diagnozy, z których uzyskane dane pozwoliły na wyznaczenie kierunków pracy korekcyjno – kompensacyjnej w następujących sferach:
• samodzielność i samoobsługa:
Dziewczynka porusza się samodzielnie po płaskich powierzchniach, po schodach lub innych nie równościach z asekuracją osoby dorosłej. Sama zjada posiłki, jednak należy jej wskazać położenie talerza i sztućców. Ponadto przy spożywaniu posiłków znacznie się brudzi. Samodzielnie korzysta z toalety. Samodzielnie sprząta, jednak trzeba ją do tego zachęcać.
• orientacja przestrzenna i poruszanie się:
W pomieszczeniach o znanej topografii porusza się pewnie. Nie określa strony lewej i prawej. Zna drogę z szatni do swojej sali i odwrotnie. Wie, gdzie jest toaleta i wyjście na plac zabaw. Nie pamięta, gdzie znajdują się inne pomieszczenia przedszkolne np. gabinet logopedyczny, sala gimnastyczna.
• funkcjonowanie społeczne:
Początkowo dziewczynka była zdystansowana do innych dzieci chętniej przebywając w towarzystwie osób dorosłych. Nawet zachęcana do zabawy z rówieśnikami była niechętna, starała się narzucać swoje zdanie i nie potrafiła się dostosować. Obecnie dziewczynka ma jedną ulubioną koleżankę, z którą spędza czas na wspólnych zabawach. Woli jednak kontakty z dziećmi młodszymi o dwa, trzy lata od siebie niż z rówieśnikami. Jest bardzo ufna, łatwo nawiązuje relacje z osobami dorosłymi, przytula się do swoich pań.
• możliwości intelektualne:
Dziewczynka nie zawsze rozumie kierowane do niej polecenia. Wymaga powtórzeń i objaśnień. Ma słabą koncentrację uwagi, raczej niechętnie uczestniczy w zajęciach dydaktycznych, woli spędzać czas na zabawie. Potrzebuje zmienności form aktywności, aby utrzymać motywację do wysiłku. Potrafi się przedstawić i wymienić członków swojej rodziny. Komunikacja z dziewczynką jest utrudniona, mówi chaotycznie, niewyraźnie, ma mały zasób słownictwa. Poziom artykulacji jest obniżony – występują liczne deformacje, zniekształcenia i zmiany głosek. Dziewczynka nie dostrzega różnic i podobieństw na obrazkach. Ma trudności z odwzorowywaniem układów graficznych, dorysowywaniem brakujących elementów. Nie zna pojęć określających położenie w przestrzeni i kierunków. Sprawność motoryki dużej i małej jest na niskim poziomie. Chwyt narzędzia pisarskiego nieprawidłowy.
Kolejnym krokiem w moich działaniach było przeprowadzenie wywiadu z mamą dziewczynki. Wynika z niego, że dziewczynka urodziła się jako wcześniak w 26 tygodniu ciąży ze schorzeniami neurologicznymi tj. wzmożone napięcie mięśniowe i wylew II stopnia, okulistycznymi tj. retinopatia wcześniacza i opóźnionym rozwojem psychoruchowym. Od urodzenia dziewczynka pozostaje pod opieką specjalistów tj. neurologa i okulisty oraz uczęszczała na zajęcia rehabilitacyjne. W wyniku wcześniactwa dziewczynka ma zdiagnozowaną krótkowzroczność wysoką obu oczu.

3. Znaczenie problemu

U dziewczynki zauważyłam charakterystyczne dla dzieci niedowidzących lekkie skrzywienie kręgosłupa: chcąc lepiej widzieć dziewczynka pochyla głowę pod pewnym kątem garbiąc się przy tym. Nabywanie umiejętności i ich praktyczne wykorzystanie w życiu codziennym bywa zakłócone, brak dokładności i precyzji oraz wolniejsze tempo wykonywania wielu czynności. Dziewczynka ma też ograniczone możliwości spostrzegania przeszkód – nie potrafi ich bezpiecznie omijać.

4. Prognoza

Dzieci z uszkodzoną funkcją wzorku napotykają na swej drodze na wiele trudności i ograniczeń. Jednocześnie bardzo często środowisko rodzinne stara się wynagrodzić im położenie, w którym się znalazły i uchronić przed możliwymi konsekwencjami niedowidzenia wyręczając je we wszystkim. W ten sposób dzieci te stają się zależne od osób trzecich. To pociąga za sobą dalsze konsekwencje w postaci pozbawienia możliwości uczestniczenia w życiu społecznym grup rówieśniczych. Dlatego ważne jest, aby już na etapie edukacji przedszkolnej wdrożyć odpowiednie oddziaływania terapeutyczne, które pozwolą tym dzieciom na ukształtowanie pozytywnego obrazu własnej osoby i właściwej oceny swoich możliwości, a tym samym zachęcą do podejmowania wyzwań. W konsekwencji pozwoli to na prawidłowy rozwój sfery emocjonalnej, rozwój gotowości do nawiązywania kontaktów społecznych. Wymienione powyżej aspekty mają bardzo często decydujący wpływ na jakość i powodzenie w dorosłym życiu.
W wyniku rozpoznania zjawiska, jego genezy i przebiegu ustaliłam następujące zadania:
• uodpornienie układu nerwowego dziewczynki na trudne sytuacje,
• doprowadzenie do tej formy akceptacji kalectwa, która pozwoli dziewczynce na wykorzystywanie swoich możliwości,
• kształcenie uwagi i spostrzegawczości w zakresie wszystkich zmysłów
oraz opracowałam następujący plan działania:

L.p. Zadanie Sposób realizacji
1. Współpraca z mamą • udział mamy w spotkaniach ze specjalistami organizowanymi na terenie przedszkola,
• informowanie mamy o szkoleniach dla rodziców organizowanych na terenie Poradni Psychologiczno – pedagogicznej,
• udział mamy w spotkaniach grupy wsparcia dla rodziców organizowanych na terenie przedszkola,
• spotkania i rozmowy indywidualne z mamą,
• udział mamy w zajęciach otwartych,
• tworzenie warunków dla kształtowania właściwych procesów emocjonalnych
2. Nabywanie i rozwijanie kompetencji społecznych dziecka oraz kształtowanie samodzielności • zachęcanie do zabaw z rówieśnikami,
• powierzanie zadań możliwych do samodzielnego wykonania i chwalenie efektów, z czasem podnoszenie poziomu trudności powierzanych zadań,
• powierzanie znaczącej roli w funkcjonowaniu grupy np. roli dyżurnego, roli pomocnika podczas zajęć dydaktycznych, roli „opiekuna ciszy”
• zachęcanie do samodzielnego pokonywania trudności, stosowanie zachęt i pozytywnych wzmocnień, wskazywanie na te bariery, które dziecku udało się już pokonać
• zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa i akceptacji ze strony nauczyciela i rówieśników
3. Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej i orientacji w przestrzeni • usprawnianie koordynacji i kontroli nad własnymi ruchami poprzez chodzenie po podłożu zróżnicowanym, omijanie przeszkód, wchodzenie i schodzenie po schodach, chodzenie po śladach, tory przeszkód, zabawy w formie opowieści ruchowych,
• wywoływanie zainteresowania czynnościami ruchowymi poprzez naśladowanie czynności związanych z treścią piosenki, wiersza, opowiadania nauczyciela,
• uzyskiwanie ruchów celowych skierowanych na określone przedmioty tj. chwyt oburącz przedmiotów rzucanych do dziecka
4. Ćwiczenia sprawności manualnej i grafomotorycznej • ćwiczenia rozmachowe mięśni i rąk poprzez kreślenie w powietrzu, dużych, płynnych, swobodnych ruchów; kreślenie kredą na tablicy, palcem lub patykiem na piasku,
• ćwiczenia usprawniające mięśnie dłoni i palców poprzez kolorowanie obrazków, pogrubianie mazakiem konturów, lepienie z plasteliny, ciastoliny, zabawy piaskiem kinetycznym, zabawy paluszkowe, masażyki, nawlekanie korali, zabawy z papierem: ugniatanie, darcie, rozwijanie, zwijanie,
5. Rozwijanie percepcji wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej • ćwiczenia manipulacyjne z przedmiotami znanymi dziecku,
• wskazywanie z i nazywanie osób, przedmiotów z otoczenia,
• układanie ciągów rytmicznych,
• dobieranie takich samych przedmiotów,
6. Usprawnianie percepcji słuchowej i koordynacji słuchowo - ruchowej • ćwiczenia i zabawy rozwijające wrażliwość słuchową,
• naśladowanie słyszanych dźwięków,
• słuchanie i nauka wierszy i piosenek,
• granie na instrumentach,
7. Rozwijanie słownictwa oraz logicznego myślenia • ćwiczenia oddechowe
• ćwiczenia warg i języka,
• grupowanie przedmiotów,
• wymyślanie własnego zakończenia bajek,
• gry i zabawy tematyczne,
• opowiadanie historyjek obrazkowych,
• zabawy słowne.

5. Wdrażanie oddziaływań

Zaplanowane przeze mnie oddziaływania dotyczyły systematycznej pracy z dziewczynką, jak i z jej mamą której starałam się służyć radami dotyczącymi postępowania w zaistniałej sytuacji. A oto ich przebieg:
• nawiązanie ścisłej współpracy z mamą dziewczynki, uświadomienie mamie konieczności usamodzielniania dziecka i ewentualnych negatywnych konsekwencji wyręczania córki przez mamę,
• nawiązanie współpracy z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną - psychologiem i tyflopedagogiem,
• włączanie dziewczynki w czynności wykonywane przez wszystkie dzieci,
• chwalenie najdrobniejszych sukcesów dziecka.

6. Efekty oddziaływań
Zaplanowane przeze mnie i wdrożone oddziaływania wpłynęły na:
• obranie wspólnego kierunku działań podjętych przeze mnie, mamę i specjalistów,
• nawiązanie prawidłowych relacji z rówieśnikami przez dziewczynkę,
• podniesienie poziomu samooceny i samoakceptacji,
• nabycie przez dziewczynkę umiejętności pracy w zespole i współpracy w działaniach,
• większą odporność emocjonalną oraz chęć pokonywania występujących trudności.
Niestety nie wszystkie zaplanowane cele udało mi się zrealizować ze względu na częstą nieobecność dziewczynki w przedszkolu spowodowaną problemami neurologicznymi a co się z tym wiąże częstymi hospitalizacjami i wizytami u lekarzy. W związku z niedostatecznym opanowaniem umiejętności i wiedzy w zakresie funkcji poznawczych dziewczynce odroczono obowiązek szkolny.