Twórczość w edukacji

„Jedyna godna rzecz na świecie: twórczość, a szczyt twórczości to tworzenie siebie”
(Leopold Staff)

Mówiąc o twórczości mamy na myśli przede wszystkim dorobek twórczy stworzony przez artystów, jednak twórczość to również kreatywność, czyli zdolność tworzenia czegoś nowego „Twórczością jest to, co nie jest wyznaczane ani przez przyczyny, ani przez cele. Twórczość jest wolna; nie jest wynikiem okoliczności i warunków, ani realizacją planu”(B. Suchodolski 1987,s.166) Twórczość, to inaczej wolność, niezależność człowieka od narzucanych zasad, wyznaczników, manipulacji otaczającego środowiska.
Wspomaganie rozwoju twórczości, albo raczej myślenia twórczego uczniów oraz organizowanie ku temu warunków powinno być podjęte już od najwcześniejszych lat. Jest to niewątpliwie sposób na wzbogacenie dzieciństwa, dostarczenie nowych powodów do uśmiechu i nowych pomysłów nie tylko na naukę, ale i zabawy. Wspomagając rozwój twórczości, należy stworzyć warunki dla rozwoju osobowości ucznia zgodnie z jego predyspozycjami. Ważne jest to, by uczeń był samodzielny i niezależny w decydowaniu o sobie, by potrafił dążyć do wyznaczonych przez siebie celów (D. Nakonieczna 1980, s. 201).
Rodzina, stwarzając dziecku odpowiednio stymulujące środowisko, kształtuje jego możliwości poznawcze. To kim noworodek, niemowlę, dziecko w wieku przedszkolnym a następnie uczeń się staje, całkowicie zależy od rodziców, opiekunów oraz nauczycieli. Dziecko rozpoczynające naukę w szkole pod względem intelektualnym jest prawie dojrzałe. Warto tutaj wspomnieć, że geny tylko w 50 procentach decydują o inteligencji, natomiast pozostałe umiejętności są nabywane wyłącznie poprzez środowisko w jakim dziecko przebywa (N. Minge, K. Minge 2011,s. 13-14). To pierwsze lata decydują o możliwościach młodego człowieka, to czas w którym mimo pozorów uczy się najwięcej. Należy pamiętać, iż u dzieci dominuje prawa półkula, która odpowiedzialna jest za muzykę, obrazy, kolory, wyobraźnię, kreatywność, natomiast lewa, która odpowiada za logiczne myślenie, mowę, czytanie zaczyna dominować dopiero w okresie szkolnym, tak więc dzieciństwo to czas, w którym należy wspomagać rozwój prawej półkuli, do czasu, gdy ta zostanie zdominowana przez lewą (tamże s.14).
Rozwój osobowości dzieci, a później uczniów sprzyja rozwojowi twórczości. Od najmłodszych lat dziecko normalnie ujawnia potrzebę nieustannego przekraczania swego aktualnego stanu rozwojowego. Tę potrzebę rozwojową dziecka w formie dążenia do różnych osiągnięć należy uszanować i otoczyć opieką. Łatwo bowiem jest zgasić w dziecku jego potrzebę swobodnej aktywności. Rodzina, stwarzając dziecku odpowiednie warunki, kształtuje jego możliwości poznawcze. Dzięki staraniom rodziców uczy się dziecko skupienia pokonywania trudności w osiąganiu celu. Należy mu pomóc w zdobywaniu coraz doskonalszej i bardziej szczegółowej wiedzy o sobie, o własnych możliwościach, aby wykształcić taki system i poziom aspiracji, który dopingowałby go do podejmowania wysiłku z nastawieniem, że chociaż nie jest to łatwe, ale na pewno się uda (A.Kryński , M.Pluskota 2012, s. 220).
Dlatego, aby być twórczym, należy stworzyć idealne ku temu warunki, ponieważ zdaniem amerykańskiego psychologa Ellis Paul Torrance’a zdolność myślenia twórczego może zaniknąć w pewnych etapach rozwoju dziecka. Kształtowanie odpowiednich zachowań między innymi determinację w podejmowaniu decyzji oraz samodzielne wydawanie opinii umożliwiają kontynuację rozwoju uzdolnień twórczych (T.Lewowicki 1980, s.147). Twórczy uczniowie, zazwyczaj reagują w różnych sytuacjach w sposób oryginalny i pomysłowy, nie zawsze trzymają się sztywnych schematów wiedzy podręcznikowej. Nie boją się na forum klasy przedstawiać swoich pomysłów. Takie zachowanie pozwala im na wszechstronny rozwój ( M. Łobocki 1985, s. 25).
Często tacy uczniowie charakteryzują się dużą spontanicznością, niezależnością, są zdolni w przeciwieństwie do przeciętnych uczniów do tworzenia oryginalnych rozwiązań (D.Nakonieczna 1980, s.34).
Dlatego nie trzeba nikomu eksplikować, jak ogromną rolę odgrywa wyobraźnia. To dzięki niej jest obecny postęp w różnych dziedzinach nauki (M. Dunin-Wąsowicz 1972, s.124). Rozwój twórczości u naszych wychowanków możliwy jest przede wszystkim dzięki inspiracji i pomysłowości nauczyciela. Dlatego pełni on ważną rolę w tym zakresie. Na ogół przyjmuje się, że, aby być twórczym nauczycielem niezbędna jest przede wszystkim znajomość metod nauczania i wychowania oraz umiejętność praktycznego ich zastosowania. Nie bez powodu w zawodzie nauczyciela bardzo ważne jest odpowiednie dostosowanie różnych metod do poziomu rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego uczniów (T.Lewowicki 1980, s. 142).
Badania wykazują, iż stosując metody rozwijające myślenie twórcze, dają możliwość rozwoju zdolności w danym kierunku nie tylko uczniom zdolnym, ale również tym słabszym. Ważnym aspektem, na jaki należy zwracać uwagę w procesie kształtowania myślenia twórczego jest dobór odpowiedniej metody. Metody te powinny być odpowiednie do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów ( tamże, s.145-150).
Pierwszą metodą, o której warto wspomnieć to nauczanie – uczenie się problemowe. Twórcą tej metody był John Dewey, amerykański psycholog i filozof. W myśl jego tezy metoda ta składa się z kilku etapów rozwiązywania problemów. Pierwszym etapem jest odczucie trudności, następnie sformułowanie problemu, formułowanie ewentualnych rozwiązań, zweryfikowanie postawionej tezy oraz zastosowanie trafnego rozwiązania Stosując powyższe etapy uczony zachęcał swoich uczniów do poszukiwania twórczych rozwiązań. Dzięki tej metodzie uczniowie poszukiwali nowych rozwiązań. Uczniowie sięgali po coraz to nowe rozwiązania. Teoria Deweyowska była bodźcem do twórczych, pomysłowych i oryginalnych rozwiązań. Dzięki tej metodzie wyniki ich pracy były zdecydowanie efektywniejsze. Świadomość potencjału nowych, twórczych rozwiązań zwiększała aspiracje do rozwiązywania kolejnych problemów (tamże, s.144).
Ważnymi metodami, które pobudzają wyobraźnię uczniów oraz są doskonałym impulsem do twórczego rozwoju to niewątpliwie wszelkiego rodzaju inscenizacje, odrywanie scenek, zabawy w teatr oraz gry dydaktyczne.
Znaną i z powodzeniem stosowaną zabawą dydaktyczną jest tzw. „fabryka pomysłów”. Pierwszym jej twórcą był wspomniany amerykański psycholog Ellis Paul Torrance. Celem tej zabawy jest znalezienie odpowiedniego (właściwego) rozwiązania do postawionego problemu w określonym czasie. Istotną metodą nauczania w procesie dydaktycznym, która zwiększa efektywność zajęć twórczych jest metoda pytaniowa, czyli tzw. synektyka Gordona (tamże, s.149). W metodzie tej stosując pytania typu: „co by było gdyby” rozwijana jest elastyczność myślenia, oraz płynność ideacyjna, czyli poszukiwanie najbardziej oryginalnych rozwiązań-odpowiedzi (D.Czelakowska 1996, s. 11-12).
Metody te powinny być jak najczęściej stosowane w trakcie zajęć, ponieważ to one rozwijają nie tylko sprawności intelektualne, ale również umiejętność rozwiązywania problemów, z czym wiąże się również rozwój myślenia twórczego. Co więcej, dzięki odpowiedniemu doboru właściwych metod, zostają stworzone warunki do rozwoju predyspozycji nie tylko uczniom zdolnym, ale również tym słabszym, dlatego też wszelkie zabiegi pedagogiczne powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów.
Aby uczniowie pod każdym możliwym względem rozwijali się w sposób prawidłowy, konieczne jest spełnienie wielu warunków, które wymagają pozytywnego nastawienia do tego, co się robi. Pierwszym i podstawowym warunkiem jest optymizm oraz pomysłowość, czyli nastawienie na sukces i wiara w to, że jesteśmy w stanie go osiągnąć. By wspomaganie rozwoju myślenia twórczego ucznia miało sens, nauczyciel jako pierwszy musi w ten sens uwierzyć. Uczniowie doskonale wyczuwają sceptycyzm i szybko tracą zapał. Nastawienie nauczyciela kształtować będzie jego stosunek do tego, co wspólnie jest robione. Dlatego jak już wspomniano stymulowanie twórczości wśród uczniów możliwe jest przede wszystkim dzięki inspiracji i pomysłowości nauczyciela. Pełni on zatem bardzo ważną rolę w twórczym rozwoju uczniów (M. Łobocki M. 1985 s.156).
Nauczyciel o rzetelnej wiedzy, o twórczej zaangażowanej postawie, który potrafi porwać młodzież własnym przykładem, własnymi pasjami intelektualnymi, ma wybitny wpływ na rozwój zdolności twórczych uczniów.
Oprócz metod, które są filarem w procesie kształtowania twórczości, ważną rolę odgrywa rozwój cech osobowości. Cechy osobowości – podobnie jak ideał moralny i wzory osobowe stanowią istotny punkt odniesienia w świadomym i celowym stymulowaniu uczniów do przejawiania przez nich aktywności twórczej. Stymulacja tego rodzaju jest nieodzowna w procesie wychowawczym. Przede wszystkim skłania wychowawcę do traktowania uczniów jako jednostek autonomicznych, czyniąc ich współodpowiedzialnymi za własny rozwój, nie może uwłaczać godności osobistej uczniów i podważać ich tożsamości, nie powinien utrudniać aktualizacji drzemiących w nich sił i możliwości, powinien zatem stymulować ich do kierowania własnym rozwojem (tamże, s.53).
Nauczyciel może przede wszystkim dopomóc im w pracy nad sobą poprzez kultywację mocnych stron swojej osobowości, a więc udoskonalenie własnych cech charakteru, postaw, motywów, uzdolnień. Dlatego każdy uczeń powinien mieć szansę do rozwoju swojej indywidualności. Mówiąc o rozwoju indywidualności warto wspomnieć o amerykańskim systemie indywidualizowania – guidence. Koncepcja guidance polega na pokierowaniu losami uczniów, tak, by mogli osiągnąć sukces życiowy. Najważniejszym celem tej koncepcji jest pomoc każdemu uczniowi, odnaleźć właściwe miejsce w życiu odpowiadające jego uzdolnieniom i zainteresowaniom (A.Lewin 1987, s. 171). W literaturze pedagogicznej są podane gotowe wskazówki, które mają pomóc w kształtowaniu predyspozycji twórczych, których respektowanie przynosi pozytywne rezultaty. Takie zalecenia sformułował wspomniany już Torrance, natomiast Alexander Mood również podjął próbę wydania zaleceń, które powinny być brane pod uwagę w kreowaniu twórczego myślenia wśród uczniów. Według niego przede wszystkim należy uważnie słuchać tego, co mówi uczeń, kształtować wiarę we własne możliwości, należy pobudzać uczniów do zdobywania wiadomości na drodze poszukiwań, stwarzać przyjemną atmosferę w klasie, unikać niepowodzeń, jak najczęściej urozmaicać zajęcia lekcyjne, a przede wszystkim powinno się odstąpić od oceniania uczniów, ponieważ to ono jest najczęstszym źródłem nieporozumień (T. Lewowicki 1980, s.155).
Ważnym aspektem jest kreowanie u wychowanków twórczych postaw. Uczeń nie jest jedynie stroną bierną, lecz w sposób aktywny bierze udział w szkolnych zajęciach. Kreowanie twórczych dyspozycji ma ułatwić z jednej strony przyswojenie określonej porcji materiału, a z drugiej strony pozwala na umiejętne operowanie przez ucznia tymi informacjami, a w związku z tym na lepsze przystosowanie do wymogów, jakie stawia przed nim życie społeczne oraz przyszłe życie zawodowe. „Wychowanie do aktywności twórczej jest antidotum na niepokój naszych czasów, wynikający z tendencji konsumpcyjnych społeczeństwa, z zagrożenia swobody działań ludzkich przez nowoczesną technologię i organizację pracy oraz przez dążenie do wyłącznie zbiorowego i administracyjnego kierowania ludźmi. Wczesne rozwijanie postaw i zdolności twórczych, organizowanie warunków do tworzenia ułatwi współczesnemu człowiekowi kształtowanie własnego, niepowtarzalnego świata przeżyć, realizowanie siebie w pasjonującym działaniu, które nadaje ludzkiemu życiu sens istnienia i jest bogatym źródłem osobistej satysfakcji”(D. Nakonieczna,1980, s.201).

Bibliografia
1.Dunin-Wąsowicz D.: O dobrej zabawie. Nasza Księgarnia,Warszawa 1972
2.Kryński A., Pluskota M.: Pedagogika humanistyczna. Teoria i praktyka. Educator, Częstochowa 2012
3.Lewin A.: System wychowania a twórczość pedagogiczna, PWN, Warszawa 1983
4.Lewowicki T.: Kształcenie uczniów zdolnych. WSiP, Warszawa 1980
5.Łobocki M. 1985, Wychowanie w klasie szkolnej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985
6. Łobocki M.: Wychowanie. Poradnik wychowawcy klasy. WSiP, Warszawa 1985
7. Minge N., Minge K.: Jak kreatywnie wspierać rozwój dziecka? Samo-Sedno, Warszawa 2011
8.Mood A.M.: How Teachers Make a Difference. U.S Department of Health, Education and Welfare,1971
9.Nakonieczna D.: Kształcenie wielostronne stymulujące rozwój uzdolnień. WSiP, Warszawa 1980
10.Suchodolski B.: Wychowanie i strategia życia. WSiP, Warszawa 1987