Opis i analiza przypadku rozpoznania i rozwiązywania problemu edukacyjnego - uczeń obcojęzyczny w klasie

OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ROZPOZNANIA I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU EDUKACYJNEGO

UCZEŃ OBCOJĘZYCZNY W KLASIE

I. Identyfikacja problemu:
W roku szkolnym 2015/2016 w klasie II pojawiła się nowy uczeń pochodzący z Ukrainy. Nikita wraz z rodzicami wyemigrował z rodzinnego kraju w związku z sytuacją ekonomiczną. Rodzice ucznia dostali możliwość podjęcia pracy w Polsce. Uczeń i jego rodzice nie porozumiewali się w języku polskim. Wszelkie informacje na temat edukacji ucznia w ukraińskiej szkole uzyskałam po pewnym czasie. Było to związane z trudnościami językowymi rodziców i uzyskaniem tłumaczenia świadectwa ucznia przez biegłego tłumacza.

II. Geneza i dynamika zjawiska:
Pojawianie się uczniów cudzoziemskich w polskich szkołach jest zjawiskiem coraz bardziej powszechnym. Polskie regulacje prawne umożliwiają edukację dzieci cudzoziemskich. Dokumenty prawne podkreślają wolność zachowania kultury, języka, obyczajów, prawa do nauki języka mniejszości, możliwość tworzenia własnych instytucji edukacyjnych oraz zakaz dyskryminacji. Wskazują również na zasadę równości w dostępie do edukacji wszystkich dzieci znajdujących się na terenie Rzeczypospolitej.
Pierwsze informacje o nowym uczniu uzyskałam od dyrekcji szkoły i pedagoga szkolnego. Uczeń rozpoczął edukację szkolną w wieku siedmiu lat. Opuścił szkołę na Ukrainie mając lat osiem (początek drugiej klasy). Do Polski przyjechał wraz z obojgiem rodziców. W ojczystym kraju pozostał jego straszy brat będący uczniem szkoły wojskowej. Rodzice ucznia podczas późniejszych rozmów zaprzeczali jakoby powodem emigracji była sytuacja polityczna na Ukrainie.
Za pierwszy cel postawiłam sobie za zadanie podjąć takie działania, aby nowy uczeń szybko zaadaptował się w nowej szkole, klasie oraz wśród dzieci odmiennej kultury i innym języku. Angażując do współpracy uczniów mogłam pomóc mu w szybszym opanowaniu umiejętności porozumiewania się w języku polskim. Do współpracy zaprosiłam rodziców uczniów mojej klasy. W ten sposób chciałam pomóc rodzicom ucznia w adaptacji w nowym miejscu i uzyskaniu wsparcia i pomocy.

III. Znaczenie problemu:
Nieodłącznym elementem towarzyszącym pracy w wielokulturowym środowisku szkolnym jest niepewność, która pojawia się w kontaktach nauczyciela z uczniami i ich rodzicami . Nauczyciel i uczniowie często nie wiedzą, czy ich zachowania lub słownictwo nie urazi przedstawiciela innej kultury. Rozmówca może zupełnie inaczej rozumieć pewne sformułowania. Dwuznaczność pojawia się również w interpretacji zachowań uczniów, rodziców oraz wynika ona z norm zachowań mających swoje źródła w danej kulturze.
Proces adaptacji i integracji dzieci postępuje szybciej w środowisku, w którym czują się bezpiecznie, są akceptowane, mogą liczyć na wsparcie rówieśników i osób dorosłych. Aby ten proces przebiegał prawidłowo, należało do niego przygotować nowego ucznia, uczniów mojej klasy ze mną - wychowawcą włącznie oraz innych nauczycieli uczących w klasie.

IV. Prognoza:
negatywna:
• izolacja ucznia
• brak obustronnej akceptacji w relacjach nowy uczeń – koledzy/ koleżanki z klasy
• narastające problemy z komunikowaniem się i opanowaniem języka polskiego
• pogłębiające się problemy w opanowaniu wiadomości i umiejętności przewidzianych w programie nauczania i podstawie programowej,
• w konsekwencji niechęć do szkoły

pozytywna:
• prawidłowe relacje z grupą rówieśniczą
• wzajemna akceptacja i tolerancja mimo odmienności kulturowej, religijnej i językowej
• opanowanie umiejętności porozumiewania się w języku polskim
• wyrównanie różnic programowych
• wzrost samooceny ucznia

V. Propozycje rozwiązań:
Celem podjętych przeze mnie działań, przy współpracy z dyrekcją i pedagogiem szkolnym, było zintegrowanie ucznia z zespołem klasowym i wspomaganie w nawiązaniu pozytywnych relacji z rówieśnikami. Ważne było wspieranie emocjonalne, okazywanie cierpliwości i zrozumienia ze strony uczących nauczycieli i uczniów. Należało pomoc dziecku w pokonywaniu barier językowych i nadrobieniu różnic programowych. Sposób organizacji dodatkowej nauki języka polskiego jest określony rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 września 2016 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw. Dla ucznia zorganizowano dodatkowe zajęcia nauki języka polskiego oraz zajęcia wyrównawcze. Łączny wymiar dodatkowych zajęć z języka polskiego i zajęć wyrównawczych wyniósł 5 godzin tygodniowo. W trakcie pracy zwracałam uwagę na potrzeby emocjonalne dziecka, budowałam właściwe relacje z rówieśnikami. Indywidualizowałam również wymagania i na bieżąco współpracowałam z innymi nauczycielami, pedagogiem i dyrekcją szkoły.
W celu szybszej adaptacji i integracji rodziców ucznia w środowisku lokalnym do współpracy włączyłam rodziców pozostałych uczniów mojej klasy.

VI. Wdrażanie oddziaływań.
W trakcie spotkania z rodzicami ucznia uzyskałam informację o uczniu dotyczące jego zainteresowań, umiejętności i przebiegu nauczania w szkole ukraińskiej. Tłumaczenie świadectwa ucznia otrzymałam w późniejszym terminie. Było to związane z brakiem umiejętności porozumiewania się rodziców ucznia w języku polskim , a co za tym idzie w znalezieniu biegłego tłumacza. Rodzice chłopca zostali zapoznani z planem zajęć i ofertą zajęć dodatkowych. Uczeń otrzymał podręczniki szkolne i zeszyt do zadań dodatkowych. Materiały na zajęcia lekcyjne oraz do nauki języka polskiego i zajęć wyrównawczych przygotowywałam dla ucznia sama.
Po ustaleniu daty przyjścia ucznia do szkoły postanowiłam porozmawiać z pozostałymi uczniami w swojej klasie na temat przybycia nowego ucznia do szkoły. Rozmawiałam z nimi o pochodzeniu nowego ucznia i jego religii. Postanowiłam również przedstawić im sytuację jaka wówczas panowała na Ukrainie w związku z panującym tam konfliktem zbrojnym. Nie miałam pewności, co do powodów emigracji rodziny ucznia. Uznałam również, że z powodu pozostania brata nowego ucznia na Ukrainie jak i innych członków rodziny, ustalimy wspólnie w klasie listę pytań, których na razie nie będziemy zadawać, aby nie sprawiać mu przykrości lub nie wprawić w zakłopotanie. Było to pytania np.: Dlaczego wyjechał z kraju? Czy ktoś z jego rodziny tam pozostał? Czy tęskni za bratem? Zdecydowaliśmy, że poczekamy aż uczeń sam rozpocznie mowę na ten temat.
Ponieważ uczniowie nie znali języka ukraińskiego, ani rosyjskiego, postanowiliśmy, że mogą porozumiewać się z uczniem w języku angielskim (był to dodatkowy język w jego szkole) lub w języku polskim będą zadawać krótkie pytania posługując się przy tym gestami lub środkami wizualnymi. Sama postanowiłam przygotować sobie listę słówek w języku ukraińskim, które ułatwiłyby mi komunikacji z uczniem, a za razem ich znajomość sprawiłaby, że uczeń nie czułby się źle w obcojęzycznej klasie. Przygotowałam zwroty na powitanie, pożegnanie oraz dotyczące przyborów szkolnych. Ustaliliśmy również z kim uczeń mógłby siedzieć w ławce. Wybraliśmy chłopca ( za jego zgodą), którego w klasie wszyscy uważali za koleżeńskiego, kontaktowego i chętnego do samopomocy koleżeńskiej.
W pierwszym dniu zajęć, w których uczestniczył uczeń, okazało się, że jest chłopcem otwartym, szybko nawiązującym kontakt z rówieśnikami. Sposób porozumiewania się za pomocą gestów, przyczynił się do powstania wielu wesołych sytuacji, które rozluźniły atmosferę w klasie. Aby uczeń i pozostali uczniowie mogli się bliżej poznać postanowiłam podczas zajęć z edukacji polonistycznej i społecznej porozmawiać z nimi na temat obyczajów, kultury ukraińskiej. Dokonywaliśmy porównań tradycji i sposobów obchodzenia świąt w obu państwach. Dzięki tym rozmowom wszyscy mogli się bliżej poznać.
Już w pierwszym dniu zajęć okazało się, że uczeń ma opanowane wiadomości i umiejętności z zakresu edukacji matematycznej. Potrafił sprawnie mnożyć i dzielić oraz dodawać i odejmować w zakresie 100, znał wybrane figury geometryczne zamieniał jednostki miary i czasu.
Ponieważ uczeń musiał nadrobić program klasy pierwszej oraz nauczyć się języka polskiego, przygotowałam sobie alfabet ukraiński wraz z jego wymową i transkrypcja polską. Naukę pisania polskich liter alfabetu ułatwił nam fakt, że wiele liter alfabetu ukraińskiego ma zapis podobny do polskiego. Niestety utrudniało to naukę czytania, ponieważ większość liter o podobnym zapisie graficznym wymawiało się inaczej. Postanowiłam nawiązać kontakt z panią, która opiekowała się uczniem, podczas nieobecności jego rodziców. Okazało się, że jest to osoba z wykształceniem pedagogicznym z zakresu wychowania przedszkolnego, która porozumiewa się w języku rosyjskim. Dzięki nawiązanej współpracy uczeń mógł liczyć na rzetelną pomoc w odrabianiu prac domowych, a rodzice mogli liczyć na dokładny przekaz informacji związanych z edukacją dziecka.
Na zajęcia lekcyjne przygotowywałam dla ucznia osobne materiały do zajęć bazując m.in. na ćwiczeniach i podręcznikach do klasy I. Nauka języka polskiego wraz z wyrównaniem różnic programowych odbywała się również podczas zajęć dodatkowych. Bazując na „Elementarzu” Mariana Falskiego uczeń opanował naukę czytania. Czytanie i pisownię polskich wyrazów chętnie ćwiczył w domu. Trudność stwarzało mu wymawianie polskich dwuznaków. Czytając tekst prosił o pomoc w przeczytaniu trudnych lub niezrozumiałych dla niego wyrazów Podczas zajęć lekcyjnych starłam się włączać ucznia w tok lekcji zachęcając do pracy w parach. Podczas zajęć zadawałam mu pytania zamknięte i otrzymywał dłuższy czas na udzielenie odpowiedzi. Mógł również korzystać z środków wizualnych. W ciągu roku szkolnego uczeń opanował poznane zasady ortograficzne. Kończąc klasę trzecią, uczeń pisząc ze słuchu, popełniał nieliczne błędy. Dużo czasu na zajęciach było poświęconych na przyswojenie deklinacji i koniugacji. Podczas zajęć i na przerwach często prosił aby poprawiać go jeśli coś źle powie. Uczeń musi jednak w dalszym ciągu pracować nad estetyką pisma oraz przełamaniem niechęci do wypowiadania się w formie pisemnej.
W trakcie wyrównywania różnic programowych z zakresu innych edukacji uczeń na bieżąco poznawał i opanowywał nowe słownictwo polskie. W krótkim czasie stał się tłumaczem dla swoich rodziców.
Uczeń tak jak wielu uczniów cudzoziemców, przeszedł etapy szoku kulturowego: miesiąc miodowy, szok kulturowy, ożywienie i dopasowanie. Przechodząc etap szoku kulturowego uczeń zaczął popadać w konflikty z rówieśnikami, wybuchał złością z drobnych powodów. W takich sytuacjach potrzebował czasu na ochłonięcie by móc później podjąć rozmowę wyjaśniającą przyczyny swojego zachowania. Był to etap, w którym oziębiły się jego stosunki koleżeńskie z niektórymi kolegami. W rozmowach z nauczycielami był ironiczny, upierał się przy swoich racjach. Aby wyjaśnić zaistniałą sytuację, starałam się dużo rozmawiać z całą klasą o tym jak mogą rozwiązywać konflikty między sobą np.: powinni dać sobie czas na ochłonięcie, szczerze mówić o tym co czują lub poprosić o pomoc nauczyciela. Rozmowy z klasą, z uczniem, i jego rodzicami oraz wsparcie pedagoga szkolnego pomogły załagodzić tę sytuację.
W celu szybszej adaptacji i integracji rodziców ucznia w środowisku lokalnym do współpracy włączyłam rodziców uczniów mojej klasy. Podczas zebrania uprzedziłam rodziców , że do klasy przyjdzie nowy uczeń. Przedstawiłam z jakiego kraju pochodzi, jakie są różnice religijne oraz z jakich powodów rodzina ucznia wyemigrowała do Polski. Ponieważ w kulturze ukraińskiej nie obchodzi się Mikołajek, poprosiłam rodziców organizujących tą imprezę klasową o zorganizowanie paczki również dla nowego ucznia, co w efekcie okazało się dla niego miłym zaskoczeniem. Rodzice mieszkający blisko miejsca zamieszkania ucznia nawiązali kontakt z jego rodzicami i oprowadzili ich po dzielnicy wskazując, gdzie są takie instytucje jak apteka, poczta, przychodnia oraz sklepy. Ze względu na nieznajomość języka polskiego rodziców ucznia, pomogli również w skontaktowaniu się z biegłym tłumaczem oraz w przypadku choroby dzicka z lekarzem pediatrą.

VII. Efekty oddziaływań.
Wspólne działania szkoły, rodziców, uczniów i moje przyniosły oczekiwane efekty. Uczeń w szybkim tempie nauczył się mówić w języku polskim i wyrównał różnice programowe. Pisząc stara się stosować poznane zasady ortograficzne jak i zasady interpunkcji. Wyróżnia w zdaniu poznane części mowy. Potrafi napisać zdanie rozwinięte i złożone. Nadal niechętnie wypowiada się w formie pisemnej, ale przy pomocy planu pisze list, zaproszenie, opis i krótkie opowiadanie. Uczeń w dalszym ciągu musi pracować nad estetyką pisma. Posiada wiele informacji z zakresu edukacji społecznej i przyrodniczej związanej z naszym krajem. Jak każdy uczeń ma swoje ulubione zajęcia edukacyjne. Bardzo lubi edukację matematyczną i wychowanie fizyczne, zwłaszcza zajęcia na basenie. W trzeciej klasie uczestniczył w Międzynarodowym Konkursie „Kangur Matematyczny” oraz w Ogólnopolskiej Olimpiadzie „Olimpusek”. Uczeń nawiązał przyjaźnie z kolegami i koleżankami. Mimo swojego dominującego charakteru stara się zawierać kompromisy i wyjaśniać wszelkie nieporozumienia. Dzięki temu, że jego rodzice znaleźli stałe miejsce pracy zwiększyło się jego poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji. Teraz chętniej opowiada o swojej rodzinie, szkole i kolegach z Ukrainy.

Literatura:
• Białek K. (red.), Międzykulturowość w szkole - poradnik dla nauczycieli i specjalistów, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2015 r.
• Fiok E., Osiem kroków czyli kilka praktycznych rad , Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014 r.
• Bernacka – Langier A., Dąbrowska E., Pawlic – Rafałowska E., Wasilewska – Łaszczuk J., Zasuńska M., Praca z uczniem cudzoziemskim. Przewodnik dobrych praktyk dla dyrektorów, nauczycieli, pedagogów i psychologów, Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2011 r.
• Bernacka - Langier A., Janik - Płocińska B., Pawlic-Rafałowska E., Kosowicz A., Piegat - Kaczmarzyk M., Walczak G., Rejmer Z., Wasilewska – Łaszczuk J., Zasuńska M., Inny w polskiej szkole poradnik dla nauczycieli pracujących z uczniami cudzoziemskimi, Biuro Edukacji Urzędu m.st. Warszawy, Warszawa 2010 r.