Opis i analiza przypadku rozpoznawania i rozwiązywania problemu edukacyjnego - dziecko z trudnościami w nauce

1. Identyfikacja problemu

Pod terminem trudności w uczeniu się, ukrywa się wielość problemów. Najczęściej spowodowane są one nieprawidłowościami w budowie lub funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, narządów zmysłów, niewystarczającą stymulacją środowiska rodzinnego lub szkolnego, niskim poziomem motywacji.
Poniższa analiza dotyczy niepowodzeń szkolnych Krystiana, ucznia klasy IV, wychowywanego przez babcię, mającego trudności w czytaniu i pisaniu, a także w nabywaniu podstawowych umiejętności programowych. Zauważyłem, że chłopiec ma trudności w orientacji przestrzennej, niską sprawność percepcji wzrokowej i słuchowej, niski poziom koordynacji ruchowej. W związku z tymi problemami, natrafi na trudności i niepowodzenia nie tylko w nauce czytania i pisania, ale także w zakresie zdobywania innych wiadomości i umiejętności. Prace plastyczno – techniczne były niestaranne, elementy rysunku źle rozmieszczone i miały złe proporcje. Na zajęciach ruchowych w złą stronę wykonywał zwroty, błędnie wykonywał polecenia, ponieważ jego percepcja kierunku była nieprecyzyjna.
Niska percepcja wzrokowa utrudniała mu ważną w nauce analizę i syntezę wzrokową.
Sytuacja Krystiana była niepokojąca. Pozostawienie tego problemu dziecku, gdy nie jest ono w stanie samodzielnie sobie poradzić, spowodowało, że zająłem się tym przypadkiem.

2. Geneza i dynamika zjawiska

Po analizie dokumentacji psychologicznej, własnej obserwacji, wywiadzie z babcią, która jest prawnym opiekunem oraz z wychowawcą klasy i innymi nauczycielami uczącymi chłopca ustaliłem, że Krystianowi sprawiało wiele trudności skoncentrowanie się na wykonaniu podjętych działań. Koncentracja uwagi i motywacja do ich wykonania były zmienne. Tempo pracy chłopca było niejednorodne. Bardzo podatny na rozproszenie uwagi, pracował nieuważnie, w rozkojarzeniu, od niechcenia, stąd też wyniki jego pracy były niskie. Wiele razy podczas wykonywania zadania, pytał, czy może się pobawić. Zadawał dużo pytań, najczęściej niezwiązanych z bieżącymi czynnościami. Gdy napotkał trudność, często nie chciał kończyć rozpoczętej pracy. Na zajęciach odpowiadał niepewnie używając pojedynczych słów bądź prostych zdań. Posiadał bardzo mały zasób słownictwa. Ogromne trudności sprawiało mu pisanie liter, wyrazów i zdań. Duże braki zaobserwowałem w zakresie podstawowych pojęć matematycznych. Sprawność manualna była na poziomie bardzo niskim – mała precyzja ruchów, nieprawidłowa koordynacja wzrokowo-ruchowa. Dało się też zaobserwować, że dziecko ma słabą motywację do pracy i jakiegokolwiek wysiłku intelektualnego.
Oddzielny problem stanowiło jego funkcjonowanie w grupie. Jego próby zwrócenia na siebie uwagi rówieśników, były często powodem konfliktów i kłótni.

3. Znaczenie problemu.

Środowisko rodzinne ma istotny wpływ na ogólny rozwój dziecka, a w szczególności na sferę społeczno-moralną, intelektualną oraz szkolną. To ono przygotowuje dziecko do pełnienia określonych funkcji społecznych, przekazując wartości, normy, wzorce zachowań i obyczaje. W pełnej rodzinie najlepiej kształtuje się osobowość dziecka. Krystianowi, którego wychowaniem zajmuje się babcia, starająca się zapewnić mu należytą opiekę, zabrakło jednak miłości i opieki rodziców. Miało to niewątpliwy wpływ na jego postawę, zachowanie i podejście do nauki oraz obowiązków szkolnych.
Zaobserwowany problem niepowodzeń szkolnych, wymaga wielu zabiegów natury dydaktyczno-metodycznej ze strony nauczyciela, aktywnej pracy samego ucznia jak i współpracy rodziców, czy opiekunów. Tylko dobra współpraca i porozumienie ze strony ucznia, nauczyciela i rodziców, opiekunów, pozwoli na rozwiązanie problemu. Dzieci z trudnościami w nauce charakteryzują się zaburzeniami myślenia słowno-pojęciowego, więc tego, na którym przede wszystkim bazuje nauka szkolna. Są mało samodzielne w myśleniu, wykazują się znacznie wolniejszym tempem pracy i uczenia się, mają trudności z koncentracją uwagi. Brak zrozumienia problemu przez dorosłych prowadzi do przykrych następstw w dalszej edukacji dziecka, a później także w życiu dorosłym. W związku z dużymi trudnościami w opanowaniu techniki czytania i pisania oraz zrozumienia czytanego tekstu, konieczne jest otoczenie ucznia szczególną troską i opieką.

4. Prognoza.

Negatywna:
W przypadku zaniechania oddziaływań terapeutyczno-wychowawczych znacznie pogorszy się sytuacja szkolno-dydaktyczna chłopca, spadnie motywacja do nauki, obniży się samoocena. Zbyt mała ilość czasu, jaki ma do dyspozycji nauczyciel spowodują, że u dziecka nastąpić może spowolnienie rozwoju umysłowego, narastanie destrukcyjnych braków, zakłócenie rozwoju emocjonalnego i społecznego. Uczeń nie zdoła nawiązać dobrych stosunków z rówieśnikami, co negatywnie wpłynie na dalszy rozwój społeczno-emocjonalny. Zostanie całkowicie wyizolowany z grupy rówieśniczej, zamknie się w swoim świecie.

Pozytywna:
Po wdrożeniu oddziaływań rewalidacyjnych i wychowawczych Krystian zacznie osiągać sukcesy edukacyjne na miarę swoich możliwości (w zakresie czytania, pisania, liczenia). Poprawie ulegnie koordynacja wzrokowo-ruchowa i sprawność manualna. Znacznie poprawi się koncentracja uwagi, zwiększy się motywacja do pracy i wzrośnie samoocena. Polepszy się funkcjonowanie dziecka w grupie rówieśniczej co pozwoli osiągnąć dziecku taki stopień rozwoju, aby mógł w dorosłym życiu samodzielnie funkcjonować.

4. Propozycje rozwiązań problemu.

Cele:
- Zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz komfortu psychicznego,
- Wzmacnianie poczucia własnej wartości i wiary we własne siły,
- Dostrzeganie i eksponowanie mocnych stron dziecka,
- Rozbudzanie zainteresowań i wyrabianie motywacji do podejmowania zadań,
- Ćwiczenie pamięci, uwagi i spostrzegania,
- Ćwiczenie koncentracji uwagi,
- Usprawnianie aparatu artykulacyjnego i korygowanie wad wymowy,
- Współpraca z rodzicami, logopedą i innymi nauczycielami oraz z dziećmi w grupie.

Zadania:
- Zapewnienie dziecku sytuacji, gdzie będzie czuło się dowartościowane,
- Włączenie dziecka na zajęcia Usprawnianie techniki czytania i pisania,
- Udział w zajęciach rewalidacyjnych,
- Stworzenie przyjaznej atmosfery wokół dziecka,
- Współpraca z psychologiem szkolnym i logopedą,
- Zachęcanie do podejmowania różnorodnych działań: plastycznych, muzycznych, ruchowych, i innych,
- Pozytywne wzmacnianie dziecka, pochwalenie go przed grupą, opiekunem, nagroda,
- Przydzielanie zadań na miarę możliwości dziecka,
- Inicjowanie zabaw, które pozwolą dziecku nawiązać kontakt z rówieśnikami,
- Przeprowadzenie zajęć integrujących zespół klasowy, diagnozujących samopoczucie uczniów w klasie - ankieta, dotyczących wdrażania postaw tolerancji, na temat określania swoich mocnych i słabszych stron, dotyczących poczucia własnej wartości, sukcesów, porażek, radzenia sobie ze stresem.
Wszelkie oddziaływania, które podjąłem przebiegały dwutorowo: w klasie, w ramach realizowanego procesu dydaktycznego i na zajęciach świetlicowych.

6. Wdrażanie oddziaływań.

Raz w tygodniu spotykałem się z Krystianem na zajęciach dydaktyczno-wyrównawczych Usprawnianie techniki czytania i pisania. Dostosowałem wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb ucznia. Utworzyłem z uczniów zespół pomocy koleżeńskiej. Krystian odrabiał z nimi lekcje oraz wspólnie sprawdzali poprawność wykonanych ćwiczeń. Dzieci akceptowały Krystiana. Nie odsuwały się od niego, gdyż był dobrym i uczynnym kolegą. Prowadziłem często rozmowy z chłopcem w celu dowartościowania go, gdyż wielokrotnie nie mógł poradzić sobie z tempem pracy, bądź samodzielnym wykonaniem zadania czy ćwiczenia. Angażowałem go do wykonywania różnych zadań w klasie, co zawsze chętnie wykonywał.
Chłopiec uczęszczał również na zajęcia rewalidacyjne, dwa razy w tygodniu, prowadzone przez nauczycieli innych przedmiotów, na których za pomocą różnych metod i technik rozwijano i usprawniano funkcje psychiczne i fizyczne.
Prowadziłem cykliczne rozmowy z babcią chłopca, w celu informowania jej o nawet niewielkich postępach wnuka. Zauważyłem jednak, że babcia nie zawsze była w stanie pomóc dziecku w nauce, nie była konsekwentna w swym działaniu, tłumacząc się problemami zdrowotnymi i brakiem cierpliwości.

7. Efekty oddziaływań.

Prowadzone oddziaływania miały na celu wprowadzenie zmian w sytuacji dydaktycznej Krystiana. Nie można powiedzieć, że problemy związane z czytaniem i pisaniem zostały rozwiązane, ponieważ dopiero wdraża się do czytania sylabami, bądź metodą mieszaną. Ma także problemy z liczeniem i rozwiązywaniem zadań tekstowych. Stopniowo rozwija się u niego koncentracja uwagi i pamięć wzrokowa, uczy się krótkich wierszy oraz tekstów piosenek. Dokonały się postępy w zakresie analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej. Krystian włożył w naukę naprawdę sporo pracy i wysiłku. Po rocznej pracy, Krystian potrafi pisać w liniaturze, zna litery alfabetu. Dokonuje analizy słuchowej krótkich wyrazów na materiale głoskowym, trudność sprawia mu jeszcze dokonanie ich syntezy, szczególnie dłuższych wyrazów. Samodzielnie czyta krótkie teksty, choć niekiedy oczekuje pomocy nauczyciela. Każdą pracę doprowadza do końca, dba o jej estetykę.
Dalsza terapia oraz zajęcia rewalidacyjne będą nadal konieczne. Podobnie, jak niezbędna będzie dalsza praca w kierunku rozwijania funkcji poznawczych i systematyczne ćwiczenia usprawniające technikę pisania i czytania. Jednak postępy, jakie zrobił, choć niewielkie, z pewnością podniosły jego poczucie wartości.

Bibliografia:

1. M. Bogdanowicz Trudności w pisaniu u dzieci, Gdańsk 1983.
2. B. Sawa: Jeżeli dziecko źle czyta i pisze, W - wa 1999 WSiP.
3. B. Zakrzewska: Trudności w czytaniu i pisaniu, W - wa 1996.
4. T. Gąsowska, Z. Pietrzak - Stępkowska: Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu,cz.2 W-wa 1984 WSiP.