Program zajęć korekcyjno - kompensacyjnych dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się

1.Wstęp
Do ważniejszych problemów współczesnej szkoły należy zagadnienie rozpoznawania i usuwania przyczyn trudności szkolnych uczniów. Trudności w uczeniu się mogą pojawiać się na różnym etapie edukacji. Sprawiają, że uczeń nie potrafi przyswoić sobie wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania, często otrzymuje słabe oceny, żyje
w poczuciu krzywdy, skazany na brak sukcesów edukacyjnych. Dlatego też dość wcześnie powinna być przeprowadzona wieloaspektowa diagnoza specjalistyczna pozwalająca określić rodzaj, zakres i układ zarówno przyczyn wywołujących trudności szkolne, jak i ustalić typ konkretnych następstw w postaci braku określonej wiedzy, umiejętności wraz z dalszymi konsekwencjami. Ostateczny krok to podjęcie konkretnych sposobów zaspokajania specjalnych potrzeb edukacyjnych i ich ocena w wymiarze trafności, efektywności oraz osiągnięć ucznia i nauczyciela (J. Jastrząb, 1995, s. 13).
Wśród dzieci z trudnościami w nauce spory odsetek stanowią uczniowie ze specyficznymi trudnościami w nauce. Określenie specyficzne wskazuje na ograniczony, wąski zakres trudności w uczeniu się oraz na prawidłowy rozwój umysłowy tych dzieci. To odróżnia je od uogólnionych trudności w uczeniu się dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej (upośledzenie umysłowe i inteligencja niższa niż przeciętna) (M. Bogdanowicz, 1996, s. 13).

2. Diagnoza uczniów
Andrzej
Urodzony 6 stycznia 1997 roku. Ciężki przebieg porodu – owinięty pępowiną, urodzony z pewnym niedotlenieniem, krwiaki na głowie. Rozwój psychomotoryczny w normie. Wychowuje się w rodzinie pełnej. Chłopiec najmłodszy z trojga rodzeństwa.
W wyniku przeprowadzonych badań psychologiczno – pedagogicznych w poradni stwierdzono u ucznia ryzyko dysleksji. Funkcje intelektualne kształtują się na poziomie wyższym od przeciętnego. Uczeń ma bogaty stan wiedzy ogólnej oraz zasób słownictwa. Wolne tempo uczenia się wzrokowo – ruchowego symboli. Obniżona koncentracja uwagi na wykonywanym zadaniu, pobudliwy w zachowaniu. Charakterystyczne jest nasilenie błędów we wszystkich formach pisemnych zarówno w zakresie podstawowych reguł ortograficznych, jak i mylenie liter o podobnym kształcie, błędy w łącznej i rozdzielnej pisowni, pomijanie drobnych elementów graficznych liter. Podczas dłuższego pisania obniżenie poziomu graficznego pisma. Czyta całościowo bez płynności, z dobrym rozumieniem treści czytanego tekstu. Lateralizacja skrzyżowana (leworęczny, prawooczny.

Łukasz
Urodzony 13 czerwca 1998 roku. Po urodzeniu zdrowy. Prawidłowy rozwój psychomotoryczny. W 7 roku życia stwierdzona astma oskrzelowa. Wychowuje się w rodzinie pełnej. Jest jedynakiem. Ma duże trudności z koncentracją uwagi.
W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono u cznia ryzyko dysleksji. Rozwój funkcji intelektualnych kształtuje się na poziomie przeciętnym. Mała elastyczność w operowaniu wiedzą, swobodnym wypowiadaniu się. Obniżona tolerancja na sytuacje nowe i trudne. Zakłócenia integracji wzrokowo – słuchowo – ruchowych powodują u chłopca wolniejsze tempo pracy umysłowej. Duża ilość błędów we wszystkich formach pisemnych: błędy typowo ortograficzne, opuszczanie wyrazów oraz ich końcówek, pomijanie drobnych elementów graficznych liter, powtarzanie liter, nie stosowanie wielkiej litery na początku zadania. Podczas dłuższego pisania obniża się poziom graficzny pisma – litery niedokładnie odtwarzane, wychodzą poza liniaturę. Uczeń nie czyta płynnie – zamienia litery, wyrazy i kocówki wyrazów na inne. Zapamiętuje istotne elementy treści czytanego tekstu. Lateralizacja skrzyżowana (leworęczny, prawooczny). Trudności z różnicowaniem dźwięków mowy.

3. Podstawowe cele programu:
• stymulowanie ogólnego rozwoju ucznia.
• usprawnianie zaburzonych i opóźnionych funkcji percepcyjnych i motorycznych będących przyczyną trudności w uczeniu się i ich koordynacji;
• przezwyciężanie trudności w opanowaniu podstawowych umiejętności czytania i pisania;
• wyrównywanie szans edukacyjnych dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi;
• zaspokojenie potrzeb rozwojowych dziecka poprzez uwzględnienie specyfiki jego trudności w nauce oraz dostrzeganie mocnych stron;
• wzmacnianie w uczniach wiary we własne siły i możliwości.

4. Program postępowania terapeutycznego.
Programy terapeutyczne to ściśle określone, zaplanowane w czasie i zindywidualizowane działanie naprawcze, którego celem jest stymulowanie i usprawnianie. Powinny być konstruowane w oparciu o diagnozę potrzeb, możliwości i ograniczeń konkretnego dziecka. Wynikiem ich stosowania mają być pozytywne zmiany w zachowaniu dziecka, przełamanie trudności w uczeniu się, osiągnie sukcesów, a przede wszystkim korekta nieprawidłowości w procesie czytania i pisania.
Po zdiagnozowaniu uczniów i zakwalifikowaniu ich do zajęć w ramach zespołu korekcyjno – kompensacyjnego ustaliłam następujący program postępowania terapeutycznego:
Usprawnianie i korekta w sferze percepcji słuchowej.
• Kształcenie wrażliwości słuchowej przez rozpoznawanie odgłosów wydawanych przez upadające lub uderzające o siebie przedmioty np. klucze, szklanka, łyżeczka, rozpoznawanie
i różnicowanie dźwięków wydawanych przez instrumenty, lokalizacja tych dźwięków, różnicowanie i rozpoznawanie odgłosów
• Kształcenie słuchu fonematycznego przez różnicowanie słów podobnie brzmiących, powtarzanie par słów opozycyjnych, segregowanie obrazków ze względu na właściwości głoskowe w ich nazwach. Zabawa w słowa-słuchowe wyszukiwanie krótkich wyrazów ukrytych w dłuższych wyrazach.
• Kształcenie analizy i syntezy słuchowej przez podawanie liczby głosek w wyrazie, podawanie głoski ze względu na jej lokalizację, podawanie liczby sylab w wyrazie, podawanie sylaby ze względu na jej lokalizację, tworzenie wyrazów przez dodanie lub odjęcie sylaby, podział lub synteza wyrazu: sylabowa, głoskowa

Usprawnianie i korekta w sferze percepcji wzrokowej.
• Ćwiczenie pamięci wzrokowej (pola spostrzegania), koncentracji wzrokowej: dobieranie par jednakowych obrazków (dobieranki, loteryjki, domino obrazkowe), układanie obrazków w kolejności, w jakiej były pokazywane, rozpoznawanie zmian ilościowych i jakościowych w układach elementów – zabawa „Co tu się zmieniło?”, segregowanie obrazków w grupy tematyczne, wyszukiwanie różnić i podobieństw między obrazkami
• Ćwiczenie analizy i syntezy wzrokowej oraz spostrzegawczości: dobieranie do konturów figur geometrycznych takich samych figur i nałożenie na wzór, różnicowanie kształtów litero podobnych, segregowanie wyrazów takich samych, o takiej samej liczbie liter, wyodrębnianie liter w wyrazach;
• Różnicowanie liter, sylab i wyrazów, poszerzanie pola czytania: tworzenie wyrazów z sylab, uzupełnianie brakujących liter i sylab w wyrazach, uzupełnianie zdań z lukami przez wyszukiwanie wyrazów z rozsypanki wyrazowej lub tworzenie własnych.

Usprawnianie koordynacji wzrokowo – ruchowo – słuchowej oraz sprawności grafomotorycznej.
• Ćwiczenia w zakresie integrowania funkcji słuchowych, wzrokowych i ruchowych.
• Ćwiczenia rytmiczne: odtwarzanie struktur rytmicznych, odtwarzanie przestrzenne układów rytmicznych, odtwarzanie rytmiczne układów przestrzennych.
• Usprawnianie czynności manualnych: czynności wykonywane palcami dłoni np. lepienie, malowanie, modelowanie, rozdzieranie, wycinanie.
• Usprawnianie czynności grafomotorycznych: kreślenie w powietrzu dużych, płynnych, swobodnych ruchów, zamalowywanie określonej przestrzeni, kopiowanie rysunków, pogrubianie konturu czyli wodzenie po wzorze, zamalowywanie małych pól wg oznakowania, obrysowywanie szablonów, rysowanie szlaczków, kalkowanie.

Ćwiczenia rozwijające sprawność językową i komunikacyjną:
• Swobodne wypowiedzi na różne tematy, luźne rozmowy;
• Dzielenie się wrażeniami z przeżytych sytuacji;
• Opowiadanie treści obrazków, historyjek obrazkowych;
• Układanie zdań z podanymi wyrazami, kończenie zdań;
• Rozwiązywanie oraz układanie zagadek, wymyślanie zakończenia dla konkretnej historyjki, układanie życzeń okolicznościowych.

Ćwiczenia w czytaniu:
• Czytanie całościowe sylab i wyrazów,
• Czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami,
• Czytanie selektywne głośne i ciche,
• Czytanie z przesłoną (w okienku),
• Czytanie chóralne,
• Ćwiczenia w rozumieniu czytanych treści.

Ćwiczenia usprawniające pisaniu:
• Przepisywanie wyrazów, zdań, podkreślanie liter, sylab, lub wyrazów zawierających określoną trudność, wypisywanie sylab lub wyrazów z trudną literą
• Pisanie z pamięci.
• Pisanie ze słuchu.
• Tekst z lukami literowymi wpisywanie liter z trudnością ortograficzną.
• Tekst z lukami sylabowymi w luki wpisuje się sylaby.
• Tekst z lukami wyrazowymi luki uzupełnia się wyrazami ilustrowanymi za pomocą obrazków tekst obrazkowo-wyrazowy.
• Wpisywanie sylab lub wyrazów z trudną literą (trudności dotyczące głosek i specyficznych liter)
o dwuznaki („sz”, „cz”, „ch”, „dz”, „dż”,
o zmiękczenia „przez kreskę - „ś”, „ć”, „ń”, „ź”, „dź”,
o zmiękczenia przez „i”,
o różnicowanie „i”, „j”,
o mylenie samogłosek nosowych „ą” i „ę” z „on”, „om”, „en”, „em”,
o pisownia „ó”, „rz”, „h”.

5. Przebieg i organizacja procesu terapeutycznego.
Program zajęć korekcyjno – kompensacyjnych będzie realizowany przez dziewięć miesięcy. W terapii uczestniczy dwoje uczniów szkoły podstawowej. Zajęcia odbywają się dwa razy w tygodniu po 60 minut, w sali terapeutycznej.
Podczas prowadzenia zajęć będę korzystała z różnych pomocy dydaktycznych wykonanych przez siebie typu: loteryjki, wykreślani, rebusy, suwaki, domina wyrazowe i sylabowe, diagramy itp.
Zajęcia będę starała się urozmaicić korzystając również z gotowych pomocy:
- zestaw Mini – Pus z książeczkami,
- stemple, figury geometryczne, rebusy itp.,
- zeszyty ćwiczeń J. Mickiewicz „ Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania”,
- „Wzory i obrazki” M. Frostig, D. Horne,
- „Gry i zabawy w terapii pedagogicznej” J. Jastrząb,
W trakcie zajęć będę wplatała elementy metody dobrego startu M. Bogdanowicz (1985). Metoda spełnia rolę profilaktyczną zapobiegając powstawaniu trudności w nauce przez korygowanie zaburzeń rozwoju psychomotorycznego. Spełnia również rolę stymulującą, aktywizując rozwój funkcji percepcyjno – motorycznych. Poza tym wpływa na rozwój sfery pozaintelektualnej dziecka: pobudza motywacje, kształci krytycyzm, rozwija dojrzałość społeczną.
Zastosuję również ćwiczenia Dennisona, które ukierunkowane są na łatwe uczenie się dzieci i na stymulowanie ich rozwoju.. Ćwiczenia te usprawniają ciało, aktywują system nerwowy, rozładowują napięcia wywołane stresem, podnoszą energię. Efektem terapii metodą Dennisona jest znaczna poprawa pisania, czytania, mowy, twórczego rysowania, sprawności ruchowej oraz ogólne podniesienie umiejętności szkolnych.
Terapię pedagogiczną wspomogę ćwiczeniami z logorytmiki, muzykoterapii i arteterapii.

6. Efekty terapii pedagogicznej (ewaluacja).
Efektywność prowadzonej terapii ocenię przez:
• badanie dzieci za pomocą tych samych testów czytania i pisania, których użyto w diagnozie, a następnie ich dokładne porównanie (Oparto się na Serii testów czytania i pisania dla klas I-III, T. Straburzyńskiej, T. Śliwińskiej);
• obserwacji dziecka podczas terapii grupowej;
• prostej ankiety ewaluacyjne wypełniane przez rodziców

Bibliografia
Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji problem i diagnozowanie, Harmonia, Gdańsk 2004
Bogdanowicz M., Uczeń z dysleksją w szkole, Operton, Gdynia 2005
Czajkowska I., Herda K., Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w szkole, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990
Grabałowska K., Jastrząb J., Mickiewicz J., Wojak M., Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu, TNOiK, Toruń 2005
Jastrząb J., Usprawnianie funkcji percepcyjnomotorycznych dzieci dyslektycznych, Centrum Metodyczne Pomocy PsychologicznoPedagogicznej, Warszawa 2002
Jastrząb J., Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, Centrum Metodyczne Pomocy PsychologicznoPedagogicznej, Warszawa 2002
Jastrząb J., Specyficzne trudności w uczeniu się jedną z przyczyn niepowodzeń szkolnych,(w)Wychowanie na co dzień, nr 6/03
Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, Warszawa 1985
Zakrzewska B., Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa 1996